H ελληνική γλώσσα έχει πίσω της μία ζωή πού αριθμείται μέ τίς χιλιετίες. Εκείνος πού αποφασίζει νά εντρυφήση εις βάθος στήν μελέτη τής ελληνικής γλώσσης, πρέπει νά είναι εξοικειωμένος μέ τό αιώνιον καί οικουμενικόν. Δέν είναι εύκολο τό εγχείρημα γιά κάποιον νά είναι μύστης σ' αυτήν τήν "γλώσσα τών Θεών".
"It's greek to me", λένε οι ξένοι πού εγεύθησαν τήν δυσκολία καί τό μεγαλείο τής γλώσσας μας. Αυτό τελικά κατέληξε νά υποδηλώνη τό αδύνατον καί τό απροσπέλαστον. Πολύ φοβούμαι όμως ότι υπάρχουν καί πολλοί συμπατριώται μας, πού θά έλεγαν καί αυτοί κάτι ανάλογο, γιά τήν ίδια τους τήν μητρική γλώσσα. Ο γλωσσικός κατήφορος τών τελευταίων χρόνων, βεβαιοί τού λόγου τό αληθές. Η ελληνική γλώσσα προκαλεί σέ πολλούς δέος, ακόμη καί στήν λεγομένη πνευματική ηγεσία τού τόπου, η οποία τήν αντιμετώπισε μέ ένα πλέγμα ηττοπαθείας καί συμβιβασμού.
Μέ αποφάσεις κορυφής επεβλήθη τό μονοτονικό ("γιά νά μή χάνωμε τόν καιρό μας μέ άχρηστα σημαδάκια"), η απλοποιημένη καί ισοπεδωτική απόδοσις τών ξένων ονομάτων, η κατάργησις εγκλίσεων ρημάτων, κλίσεων ονομάτων, καταλήξεων, πτώσεων, λεκτικών τύπων. Η αρχή τής ήσσονος προσπαθείας σέ πλήρη εφαρμογή, δίδαγμα κάκιστον γιά τίς επερχόμενες γενεές Ελλήνων.
Ολα βορά στό τέρας τού ωφελιμισμού καί τής πνευματικής ραστώνης.
Οι αρχαίοι Ελληνες καί ιδίως οι Αθηναίοι ήσαν μέχρι σχολαστικότητος ακριβείς στήν ορθή εκφορά καί γραφή τής γλώσσης. Σέ πλατωνικό διάλογο αναφέρεται ότι ο Σωκράτης ερωτά τόν σοφιστή Πρόδικον, άν η λέξις "χαλεπόν" ενός γνωμικού τού Πιττακού ήταν η αρμόζουσα. Καί εκείνος απήντησεν ότι ο (εκ τών επτά σοφών) Πιττακός δέν ήταν εις θέσιν νά διακρίνη σωστά τίς λέξεις, "άτε Λέσβιος ών καί εν φωνή βαρβάρω τεθραμμένος ...".
Οι αρχαίοι Αθηναίοι μέ τό εκλεπτυσμένο γλωσσικό τους αισθητήριο, εθεώρουν βάρβαρον ακόμη καί τήν αιολικήν διάλεκτον.
Σέ μία άλλη περίπτωσι, μέτοικος ηθοποιός από σκηνής καί εν τή προσπαθεία τής αποδόσεως τής λέξεως "γαλήνην" (γαλένεν), εφάνη στό υψηλού επιπέδου κοινό ότι επρόφερε "γαλήν" (γαλέέν). Καί τότε τό αυστηρό καί αμείλικτο εκείνο ακροατήριο άρχισε νά αποδοκιμάζη εν χορώ τόν δυστυχή ηθοποιο μέ παρατεταμένα νιαουρίσματα.
Κακά λοιπόν τά ψέματα, η ελληνική είναι δύσκολη, δυσπρόσιτη γλώσσα καί ελάχιστοι μπορούν νά καυχηθούν ότι είναι εντριβείς γνώσται της.
Είναι έργον ζωής, αλλά καί "θήραμα κάλλιστον βίω ...".
Από τό άλλο μέρος η ημιμάθεια περισσεύει παντού, συνεργουσών πρός τούτο τής παμπληθείας τών ΜΜΕ καί τής υπερπροσφοράς εντύπου χάρτου.
Η γλώσσα κακοποιείται, ακρωτηριάζεται βάναυσα, ενώ τό σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα δέν φαίνεται ικανό νά προσφέρη λύσεις στήν θεραπεία τού κακού. Απεναντίας, θά έλεγε κανείς ότι συμβάλλει καί αυτό στό μέτρο τών δυνατοτήτων του στήν γλωσσική κατεδάφισι.
Μαζί μέ τήν επιβολή τού μονοτονικού καί τήν θέσπισι εξομοιωτικών κανόνων γλωσσικής συμπεριφοράς, υποβαθμίσθηκε αναπόφευκτα καί η ιστορική ορθογραφία, ενώ ανοίχθηκαν ήδη κάποιες κερκόπορτες, πού νομοτελειακά οδηγούν στήν βαθμιαία αχρηστία καί τελικά στήν κατάργησί της.
Η διάσωσις όμως τής γλώσσης μας από τόν εκφυλισμό αποτελεί μία πτυχή τής Εθνικής μας Αμύνης καί σέ τελική ανάλυσι είναι υπόθεσις διαφυλάξεως τής Ελληνικότητος. Η Ελληνική Γλώσσα αποτελεί μία ανεκτίμητη παρακαταθήκη, άξια κάθε τιμής καί σεβασμού καί όχι υλικό προσφερόμενο γιά πειραματισμούς.
Πρέπει όμως νά λεχθή ότι η Εθνική Τηλεόρασις (ΕΤ1) έχει αποδυθή τρείς φορές τά τελευταία χρόνια, στήν προσπάθεια διαφωτίσεως τών Ελλήνων στά θέματα τής γλώσσης (τής όποιας γλώσσης ...).
Η τελευταία προσπάθεια, υπό τόν τίτλο "Τή γλώσσα μού έδωσαν ελληνική", τελεί υπό τήν επιστημονική εποπτεία τού καθηγητού Γεωργίου Μπαμπινιώτη, ο οποίος έχει αναλάβει καί τήν παρουσίασι τής σχετικής εκπομπής.(ΣΗΜ. ΤΕΤΡΑΚΤΥΟΣ: υποστηρικτού ωστόσο της ανιστορήτου θεωρίας περί Φοινικικής προελεύσεως του Αλφαβήτου.)
Σοβαρή ασφαλώς η πρωτοβουλία αυτή, άν καί ο εξαμβλωματικός τίτλος τής εκπομπής, θά μπορούσε νά πή κανείς, αίρει εκ τών πραγμάτων αυτό πού θέλει νά επιτύχη. Εν συνεχεία ακολουθεί μία σειρά συνήθων γλωσσικών αμαρτημάτων, όπως έχουν ερανισθή από ποικίλες πηγές τού γραπτού καί προφορικού λόγου (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, ραδιόφωνο, τηλεόρασις).
Παρατίθενται αλφαβητικώς οι ορθοί τύποι καί κατόπιν επισημαίνονται τά παρατηρούμενα λάθη καί σολοικισμοί.
ΑΓΩ
Ρήμα, πού θά μπορούσε νά χαρακτηρισθή πολυπαθές, τόσο αυτό καθ' εαυτό, όσο καί εν συνθέσει, κυρίως λόγω τού μέλλοντος "άξω" καί τού αορ. β' "ήγαγον". Π.χ. <Θά παράξει έργο ...>, αντί "θά παραγάγη". Ελέχθη από καθηγητή τού Ε.Μ. Πολυτεχνείου, σέ τηλεοπτική συζήτησι περί παιδείας μέ τόν Γεώρ. Μπαμπινιώτη. <Ο πειρατής απαγάγει τήν γυναίκα ...>, αντί "απάγει". <Ο κατηγορούμενος προσαγάγεται στόν Eισαγγελέα>, αντί "προσάγεται".
Επίσης: <Είχε εισάγει> (MEGA), <έχουν παράγει> (ΑΝΤΕΝΑ), αντί "είχε εισαγάγει", "έχουν παραγάγει", αφού ο παρακείμενος σχηματίζεται μέ τό απαρέμ-φατον τού αορίστου καί όχι τού ενεστώτος.
ΑΔΡΙΑΝΟΣ. Αποδίδεται λάθος ως Ανδριανός, Ανδριανόπουλος(από τόν Ανδρέα).
ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΙΣ. Συχνότατα αποδίδεται καί από μορφωμένους: Ανδριανούπολις, όπως άλλωστε συμβαίνει καί μέ τίς περισσότερες πινακίδες τής ομωνύμου οδού τής Θεσσαλονίκης.
ΑΙΡΩ (Αίρω)
Συγχέεται με τό "αιρώ" καί παλαιότερα έπαιρνε, ως μή ώφειλε, δασεία. Αλλά καί τό ίδιο κακοποιείται καί αντί τού ενεστώτος, χρησιμοποιείται η υποτακτική τού αορίστου άρω. < .. οι οποίοι εξάρουν τήν διοίκησι>, αντί "εξαίρουν". Τό αίρω μαζί μέ τό άγω, είναι δύο ρήματα τής ελληνικής γλώσσης, πού συχνά κακοποιούνται στόν γραπτό καί προφορικό λόγο.
ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΤΡΙΤΟΚΛΙΤΩΝ. Στά μή φωνηεντόληκτα τίθεται λανθασμένως -ν-. Π.χ. <τήν νύκταν>, <.. καί έσονται οι δύο εις σάρκαν μίαν>, αντί "νύκτα", "σάρκα", τόν <έναν>, αντί "ένα".
ΑΚΑΤΟΝΟΜΑΣΤΟΣ. Συχνό τό λάθος <ακατα-νόμαστος>, όπως καί <παρανομαστής>.
ΑΚΛΙΤΟΙ ΛΕΞΕΙΣ
Μερικές ελληνικές λέξεις, λόγω προφανώς τής μορφολογίας, ή γιατί θεωρούνται ξένες, εκφέρονται ως άκλιτες, κυρίως στήν γενική τού ενικού.
Π.χ. ποιόν, σημειωτόν, πύον, πλαγκτόν, Δίον, εναντίον, όζον, δέλεαρ (στόν πληθυντικό <τά δέλεαρ>, αντί "τά δελέατα" - εν αχρηστία), τό εμβαδόν κτλ.
ΑΛΥΣΙΣ. Φέρεται λανθασμένα μέ δύο -σσ-, ως αλυσσίδα, άλυσσος, αλυσσοδένω. Η άλυσος είναι νέα λέξις, μάλλον αδόκιμος.
ΑΜΕΣΟΣ. Εξ επαγωγής από τό έμμεσος, γράφεται πολλές φορές <άμμεσος>.
ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝ
Μετοχή παθητικού αορίστου καί δηλοί παρωχημένην πράξιν. Συνεπώς φράσεις, όπως "θα εκδοθή νέο ανακοινωθέν ...", είναι χρονικώς τουλάχιστον άτοπες.
Ορθόν: "νέα ανακοίνωσις", "νέον δελτίον τύπου" κτλ.
ΑΝΑΝΗΦΩ. Κατ' αναλογίαν πρός τό νίπτω, εκφέρεται πολύ συχνά κατ' ενεστώτα: <ανανήπτω>. Πρβλ. ανάλογα λάθη υποθάλπτω, περιθάλπτω.
ΑΝΔΡΙΑΣ (ανδριάς). Συχνά φέρεται ώς <αδριάς>. Αντιθέτως: <Ανδριανούπολις>, αντί "Αδριανούπολις".
ΑΝΕΚΑΘΕΝ. Περιέχει τήν έννοια "από..". Συνεπώς λάθος τό: <από ανέκαθεν>.
Γενικώς τά επιρρήματα εις -θεν εμπεριέχουν τό "από ..", π.χ. άνωθεν, κάτωθεν, έξωθεν ("η έξωθεν καλή μαρτυρία"), παιδιόθεν κτλ.
ΑΝΕΜΩΝΗ. Ονομα Α� κλίσεως καί οφείλει στήν γενική πληθυντικού νά είναι: "τών ανεμωνών". Λάθος: Ο χορός τών ανεμώνων.
ΑΝΤΕΠΕΞΕΡΧΟΜΑΙ. Γράφεται συνήθως καί λέγεται: <ανταπεξέρχομαι>, από άγνοια τών συντεθειμένων μερών (αντι-επι-εξ-ερχομαι).
ΑΝΤΙΠΑΣ. Ετσι πρέπει νά γράφεται τό όνομα καί όχι <Αντύπας>, ως προερχόμενον από τόν Αντίπατρο. Π.χ. Ηρώδης Αντίπας.
ΑΠΑΓΩΓΗ. Λέγεται: <Διά τής ατόπου απαγωγής>, αντί "διά τής εις άτοπον απαγωγής". Η απαγωγή δέν είναι άτοπος ...
ΑΠΑΘΑΝΑΤΙΖΩ. Λέγεται συνηθέστατα <αποθανα-τίζω>, πού σημαίνει τό αντίθετο από τήν πρόθεσι τού ομιλούντος ή γράφοντος.
ΑΠΑΥΔΑΩ-Ω. Εκφέρεται λάθος στόν παρακείμενο <έχω απηυδήσει>, αντί "έχω απαυδήσει". Ο απαρεμφατικός τύπος (απαυδήσει), μέ τόν οποίον σχηματίζεται περιφραστικώς ο παρακείμενος, δέν παίρνει αύξησι.
ΑΠΕΙΡΟΚΑΛΟΣ
Λέγεται καί γράφεται πολλές φορές μέ τήν έννοια "πολύ ωραίος", ενώ σημαίνει περίπου τό αντίθετο. Ο μή έχων πείραν, γνώσιν τού καλού (=ωραίου), άμουσος, χυδαίος. Τό ίδιο περίπου συμβαίνει καί μέ το "ευάριθμος".
ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΟΜΑΙ. Λάθος: <απαγοητεύομαι>.
ΑΠΟΚΡΕΩΣ. Η Απόκρεως, τής Απόκρεω, αι Απόκρεω, τών Απόκρεων. Λάθος κοινότατο: <τών Απόκρεω>.
ΑΠΟΛΛΥΜΙ Συνήθως αγνοείται ο ενεστώς τού ρήματος καί πολλοί χρόνοι σχηματίζονται κατ' αναλογίαν από τήν παράγωγο λέξι [απώλεια] ή τόν αόριστο [απώλεσα].
Συνήθη είναι τά λάθη: απωλεσθέντων (αντί: απολεσθέντων), θά απωλεσθή (θα απολεσθή), "Μωραίνει Κύριος, όν βούλεται απωλέσαι", (αντί απολέσαι).
ΑΠΟΝΕΜΩ. Τό γ' πληθυντικόν τού αορίστου χρησιμοποιείται συνήθως λανθασμένο: οι στρατιώτες απένειμον (αντί: απένειμαν) τόν οφειλόμενο χαιρετισμό (προφανώς κατ� αναλογίαν πρός τόν παρατατικό: απένεμον).
ΑΡΙΘΜΗΣΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Οι ελληνικοί αριθμοί παρίστανται μέ ένα γράμμα κεφαλαίο καί τόνο άνω δεξιά. Π.χ. Β' , Γ' Σ.Σ. καί όχι μέ θαυμαστικό, όπως συνηθίζεται γιά μεγαλύτερη έμφασι, Β! , Γ! Σ.Σ. κτλ. Άλλο λάθος: Γεώργιος Β!, αντί Γεώργιος Β'.
Ο συμβολισμός αυτός δέν μπορεί όμως νά συνεχισθή καί στήν προφορική εκφώνησι. Αποτελεί λοιπόν λάθος αισθητικό καί ουσιαστικό η εκφορά: Γάμμα Σώμα Στρατού (αντί Τρίτο Σ.Σ.), βήτα κατανομή (αντί δευτέρα), Τάξη Σίγμα Ταύ (αντί έκτη), πολίτης βήτα κατηγορίας (αντί: δευτέρας) κτλ.
Σημαντική είναι η παράλειψις τού αρχαίου γράμματος ς� (στίγμα) πού παρίστανε τόν αριθμό 6. Σήμερα εξωβελίσθη από τήν γραφή καί από τά τυπογραφικά στοιχεία καί αντ� αυτού καθιερώθηκε τό δισύλλαβο καί βαρβαρικόν ΣΤ', πού παρεμβάλλεται μεταξύ τών μονοσυλλάβων αριθμών τής πρώτης δεκάδος.
Ακόμη καί σέ εγγραφές, όπου πρέπει νά υπομνησθή η γλωσσική παράδοσις, τό ς' (στίγμα) συστηματικώς αγνοείται. Π.χ. σέ περυσινές πινακίδες τού Δήμου Θεσσαλονικέων: ΚCΤ� ΔΗΜΗΤΡΙΑ.
ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ
Οι κλίσεις τών αριθμητικών έχουν ωρισμένες ιδιοτυπίες, πού συνήθως αγνοούνται από τούς πολλούς. Συχνά λάθη: <τής μίας> αντί τής μιάς (τό "μιάς" καί "ουδεμιάς" φαίνονται σέ πολλούς ως τύποι δημοτικής), <τόν έναν> ένα.
Τό "τριακόσια" ακούεται συνηθέστατα <τρακόσα>, άγνωστον γιατί καί πώς.
Στίς ωρολογιακές ώρες καταργούνται οι κλίσεις: <Τό τραίνο τών μία>" ή <Τό τραίνο τών τρείς>", αντί τής μιάς, τών τριών. <Στίς ... μία>, αντί "στήν μία", <οι ειδήσεις τών μία καί μισή> (ΕΤ2).
ΑΡΩΓΗ & ΕΥΔΟΚΙΜΗΣΗ. Δύο λέξεις από θέμα εκθέσεως στίς Γενικές Εξετάσεις τού 1985. Δέν έχουν σχέσι μέ τήν ορθογραφία, αλλά απέδειξαν τήν γλωσσική γύμνια τών Ελληνοπαίδων, γιατί απεδείχθη ότι τίς αγνοούσε τό πλείστον τών υποψηφίων.
ΑΤΑΒΙΣΜΟΣ. Καί ορθότερον "αταυισμός", από το λατ. atavus=πρόγονος. Αγνωστον γιατί γράφεται από πολλούς ατταβισμός.
ΑΥΞΗΣΙΣ ΣΥΛΛΑΒΙΚΗ.
Πολλές φορές διατηρείται καί σέ χρόνους ή τύπους μή ιστορικούς, π.χ. εχουν περισυνελέξει, θά περισυνελέξουν, (αντί: έχουν περισυλλέξει, θά περισυλλέξουν). Η αύξησις μάλιστα διατηρείται κάποτε καί σέ ωρισμένα ρηματικά παράγωγα. Π.χ. "γιά τήν περισυνέλεξη ναυαγών" (ΣΚΑΥ), αντί περισυλλογή.
Επίσης "επανεξελέγεται πρόεδρος τής Κροατίας ο Φράνιο Τούτζμαν"(ΑΝΤΕΝΝΑ).
Εξεσφενδονίζεται ... (τό "εκσφενδονίζομαι" παρου-σιάζει κάποιες δυσκολίες προφοράς). Εξ άλλου η προστακτική τού αορίστου παρέχει έδαφος γιά λάθη τού τύπου: <εξέφρασε, περιέγραψε, υπέγραψε, αντέδρασε> κτλ, αντί "έκφρασε, περίγραψε, υπόγραψε, αντίδρασε".
Κλασσικό είναι τό λάθος <Επέστρεφε-προστακτική>, από τίτλο ποιήματος τού Κων. Καβάφη, πού έγραψε ιστορία στούς νεοελληνικούς σολοικισμούς (εξ αυτού καί ομώνυμο αθηναικό κέντρο διασκεδάσεως).
ΑΥΞΗΣΙΣ ΧΡΟΝΙΚΗ
Οπως προκειμένου περί τής συλλαβικής αυξήσεως καί η χρονική από άγνοια τίθεται εκεί πού δέν χρειάζεται. Π.χ. <έχω απηυδήσει>, αντί "απαυδήσει" κτλ. ή οι προστακτικές αορίστου: <εξήτασε, ενήργησε, παρήγγειλε>, αντί "εξέτασε, ενέργησε, παράγγειλε".
Πάντως κατά τήν γραμματική τής Δημοτικής, αύξησις χρονική δέν υφίσταται, πλήν τών ρημάτων "είχα, ήρθα, ήμουν". Ομώς τί γίνεται, προκειμένου περί τού "υπάρχω"; Θά πούμε <ύπαρχα, ύπαρξα>, αντί τών δοκίμων τύπων "υπήρχα", "υπήρξα";
ΑΥΤΟΣ ΚΑΘ' ΕΑΥΤΟΝ
Αυτή καθ' εαυτήν, αυτοί καθ' εαυτούς, αυταί καθ' εαυτάς, αυτών καθ' εαυτούς, αυτού καθ' εαυτόν κτλ. Αυτή είναι η ορθή σύνταξις τής επιμάχου αυτής εκφράσεως, πού κακοποιείται τόσο βάναυσα ακόμη καί από τούς λεγομένους μορφωμένους. Τά αυτός καθ' εαυτός, αυτής καθ' εαυτής, αυτού καθ' εαυτού κτλ. είναι όλα σολοικισμοί. Η πρόθεσις "κατά" συντάσσεται μόνον μέ γενική καί αιτιατική καί ποτέ μέ ονομαστική.
ΒΑΡΥΜΠΟΠΗ. Τοπωνύμιον τής Αττικής. Λάθος: Βαρυμπόμπη, Βαρυπόμπη.
ΒΡΟΧΟΣ. Η θηλειά. Συγχέεται μέ τόν βρόγχο (=αναπνευστικός σωλήν), κυρίως στά κομπιουτερικά κείμενα, όταν θέλουν νά αποδώσουν τήν έννοια τού Loop. Π.χ. "τού έβαλε βρόγχο", αντί βρόχο.
ΓΕΘΣΗΜΑΝΗ. Γράφεται καί λέγεται Γεσθημανή.
ΓΕΝΙΚΑΙ ΑΚΛΙΤΟΙ
<Τού Δίον, τής Χριστίνα Ωνάση>(MEGA). <Μέχρι τής αποδείξεως τού ... εναντίον>(ελέχθη σέ ελληνική ταινία). Ακλιτες επίσης θεωρούνται πολλές φορές λέξεις όπως, ποιόν, πύον, σημειωτόν κτλ. <Τού βήματος ... σημειωτόν!>. Τό ίδιο ισχύει καί μέ τό εμβαδόν, πλαγκτόν, <Υπαρξη ... πλαγκτόν>(Κ29).
ΓΕΝΙΚΗ ΕΝΙΚΟΥ
Πολλοί λόγιοι τύποι τής γενικής ενικού έχουν εξοβελισθή βιαίως από τήν καθιερωμένη γραμματική τής Δημοτικής, σέ βαθμό παντως μικρότερο από τήν γενική τού πληθυντικού. Π.χ. επίθετα όπως ο βαθύς, ο πολύς κ.α. δέν έχουν γενική ενικού. Φαίνεται πως τύποι όπως τού πολλού, τού βαθέος κ.α. πέφτουν "βαρείς" (ή βαριοί ...) στήν σύγχρονη γλώσσα.
Πρόβλημα δημιουργούν στήν γενική οι δημοτικοποιηθέντες τύποι θηλυκών ονομάτων τής τρίτης κλίσεως. <Τής εισαγγελέας, τής συγγραφέας, τής διεθνής> κτλ.
ΓΕΝΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΥ
Τό ασθενές σημείον τής Δημοτικής. Ο Κριαράς μάλιστα εδογμάτισε ότι οι λόγιοι τύποι (π.χ. πασών, παχειών κτλ) δέν θά πρέπει νά εκφέρωνται στήν γενική τού πληθυντικού, αλλά κατ' άλλον τρόπον περιφραστικώς. Ισως τό δόγμα Κριαρά είναι λιγώτερο κακό από τήν ίδια τήν χρήσι κακοποιημένων τύπων, όπως <τών παχέων .. αγελάδων> καί μάλιστα πολλές φορές από γραφίδα "μορφωμένων" ανθρώπων. Επίσης: <τών κατακόμβων (ΕΤ2), τών ανεμώνων, τών Αρχάνων (MEGA)>, αντί "κατακομβών, ανεμωνών, Αρχανών".
Αλλα δείγματα, διά στόματος διαφόρων πολιτειακών παραγόντων: <Υπαρχόντων δομών> ή τό πρόσφατο: <πληγέντων περιοχών>, αντί "υπαρχουσών, πληγεισών".
ΓΙΓΝΟΜΑΙ
Συγχέεται μέ τό γεννώμαι, ιδίως στήν προστακτική τού παθ. αορίστου.
Σύνηθες τό λάθος: <Γεννηθήτω τό θέλημά σου>, <Γεννηθήτω Δημοκρατία> (βιβλίο τού Γ. Καψή), αντί τού ορθού: "Γενηθήτω τό θέλημά σου".
Αλλο λοιπόν "γέννησις" καί άλλο "γένεσις", ενώ τό συχνά γραφόμενο <γέννεση>, είναι ανύπαρκτο.
ΓΡΑΜΜΑΤΕΥΣ. Τό θηλυκό κακοποιείται, η γραμματέας τής γραμματέας κτλ.
ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ. Πολλές φορές ακούονται ως <δεπτερόλεπτα>, μέ τήν πρόθεσι μιάς "αποκατα-στάσεως" στό ορθόν καί πιό "ευπρεπές" (συνήθως απο εκφωνητάς αγώνων καλαθοσφαίρας). Οψιμος λογιωτατισμός καί μάλιστα σέ εποχή πλήρους κυριαρχίας τής Δημοτικής. Πιό σπάνιο είναι τό <νάπτης>, ως δήθεν τό ορθόν τού ναύτης.
ΔΗΜΟΣ
Είναι η συνέλευσις τού λαού, τό σύνολον τού λαού (π.χ. η Εκκλησία τού Δήμού τών αρχαίων Αθηναίων), κατ� αντιδιαστολήν πρός τήν Βουλήν. Οφείλει λοιπόν νά λέγεται Δήμος Θεσσαλονικέων καί όχι Δήμος Θεσσαλονίκης κτλ. Ειδικώς γιά τήν περίπτωσι τών Αθηνών τό λεγόμενον συνηθέστατα Δήμος τής Αθήνας, αντί Δήμος Αθηναίων, αποτελεί όχι απλώς σολοικισμόν αλλά καί ασέβεια πρός τόν πρώτον καί ενδοξότερον δήμον τής ιστορίας.
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ. Η λέξις κακοποιείται στόν γραπτό καί κυρίως στόν προφορικό λόγο, ως <δικτακτορία>.
ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΣΥΜΦΩΝΩΝ
Ψέμματα (αντί: ψέματα), κλάμματα (κλάματα), λύμματα (αντί λύματα), Βλάσσης, αντί Βλάσης, Ελισσάβετ, αντί Ελισάβετ, Εριννύες, αντί Ερινύες. Αένναος (αέναος), άλυσσίδα, άλυσσος (άλυσις), μασσώ (μασώ), Κνωσσός (Κνωσός), έλλειπε (αντί: έλειπε - ο διπλασιασμός υπάρχει μόνον στά ρήματα από -ρ-, π.χ. έρριπτε).
Ο διπλασιασμός αυτός, εκτός τών λόγων αγνοίας, γίνεται μέ τήν πρόθεσι τής εμφάσεως ή τής ενισχύσεως τού νοήματος τής λέξεως, όπως π.χ. ο λεγόμενος "εκφραστικός διπλασιασμός" συμφώνου στήν περίπτωσι τής λέξεως βορέας-βορράς.
ΔΟΞΑ ΣΟΙ Ο ΘΕΟΣ
Δόξα σοι, Κύριε, δόξα σοι ή Δόξα σοι, ο Θεός ημών. Αίνος απευθυνόμενος πρός τόν Θεόν, χρησιμοποιείται όμως κακώς όταν τό πρόσωπο πρός ό απευθύνεται, είναι συνάνθρωπός μας. Τότε έδει νά χρησιμοποιήται τό "Δόξα τώ Θεώ".
ΔΟΤΙΚΗ.
Η δοτική πτώσις εκτός τής σημασίας της, από τήν άποψι τής συντάξεως, προσέδιδε επί πλέον καί ποικιλία στήν γλώσσα.
Στήν Δημοτική αποδίδεται περιφραστικώς. Πολλοί όμως λόγιοι τύποι, εν χρήσει ακόμη, δέν ήταν δυνατόν νά απαλειφθούν. Γιά νά αποδυναμωθή η λογία προέλευσις τών τύπων αυτών, έχει επικρατήσει νά γράφωνται ως μία λέξις: τωόντι, εντωμεταξύ, εντούτοις, εντέλει. Χειρότερα όμως είναι φαινόμενα τού τύπου: <εν πτήση, βάση προγράμματος, λόγο τιμής, υπόψη, καλή τή πίστη, εν δράση> κτλ.
Ενώ μέ τήν κατάργησι τής υποτακτικής, είχαμε εξαφάνισι από τίς καταλήξεις τού -η- καί τήν αντικατάστασι από τό -ει-, στήν περίπτωσι τής μεταφοράς λογίων τύπων τής δοτικής στήν Δημοτική, έχομε αντίστροφο φαινόμενο.
ΜΕΡΟΣ Β'
ΔΥΟ ΑΥΞΗΣΕΙΣ
Απεκατεστάθη, αντί αποκατεστάθη. Εν τούτοις τό αμφισβητώ λαμβάνει κανονικώς εσωτερική καί εξωτερική αύξησι καί αναδιπλασιασμό, π.χ. ημφεσβήτουν.
ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ
Ετσι πρέπει νά φέρεται η ιστορική αυτή οδός καί όχι Οδός Εγνατίας ή Οδός Εγνατία (καί γιά τούς βαρβαρίζοντες Εγναντία). Λάθος είναι π.χ. τό Εγνατίας 406. Ορθόν είναι: Εγνατία Οδός 406 ή έστω Εγνατία 406, κατά τό Ιερά Οδός. Η γενική δικαιολογείται στόν άλλο τύπο οδοσημάνσεως π.χ. Οδός Κανάρη 10 ή Κανάρη 10 κτλ
ΕΓΧΕΙΡΩ (εγχειρέω)
Κάνω εγχείρησι. Συγχέεται μέ τό εγχειρίζω=δίνω στό χέρι. Ετσι γράφεται καί λέγεται: εγχειρισμένος, εγχειρισθείς, θά εγχειρισθή, εγχείριση, αντί τών ορθών: εγχειρημένος, εγχειρηθείς, θά εγχειρηθή, εγχείρησις κτλ.
ΕΔΩΔΙΜΑ
Στά παλαιά παντοπωλεία ανεγράφετο "Εδώδιμα & Αποικιακά" κάτω από τόν τίτλο. Εξ αιτίας αυτού καί τής παρηχήσεως τού "εδω-", η λέξις λέγεται μέ τήν έννοια τού εντοπίου, ενώ στήν πραγματικότητα σημαίνει "βρώσιμος" (από τό εδωδή=τροφή). Τά παραδοσιακά παντοπωλεία δέν υπάρχουν πλέον, θύματα τών Super Markets, όσα όμως κατώρθωσαν νά επιβιώσουν, πρέπει νά αποκαταστήσουν τόν υπότιτλο εις τό ορθόν: "Εντόπια & Αποικιακά".
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Λεκτικώς "φορούνται" πολύ τώρα τελευταία, θά έλεγε κανείς σέ επιδημικό βαθμό. Παλαιότερα υπήρχε η διατύπωσις "ο λεγόμενος ...", μέ ειρωνική σημασία, τώρα όμως λέμε "ο αδικημένος σέ εισαγωγικά ..." κτλ. Πολλοί κάνουν σύγχυσι μεταξύ εισαγωγικών καί παρενθέσεως καί έχομε τά φαινόμενα τού τύπου "ο φίλος εντός ... παρενθέσεως" (εκφωνητής τού ΑΝΤΕΝΝΑ).
ΕΚ ΤΩΝ ΕΝΟΝΤΩΝ. Γιά αγνώστους λόγους, εγράφετο μέ δασεία (τήν εποχή τού πολυτονικού), ενώ είναι μετοχή τού ρήματος ειμί - ένειμι.
ΕΚΩΝ-ΑΚΩΝ. Εκών-άκων. Ο τονισμός τού πρώτου παρασύρει πολλές φορές καί τό δεύτερο. <Εκόντες, ακόντες>. Ανάλογο φαινόμενο παρασύρσεως υπάρχει καί στό έμμεσος-άμεσος, οπότε προκύπτει τό λάθος έμμεσος-άμμεσος.
ΕΛΑΣΣΩΝ. Ο,η ελάσσων, τό έλασσον. Πολλοί λέγουν <τό ελάσσον>.
ΕΛΚΗΘΡΟ. Λάθος <τό έλκυθρο> (προφανώς κατ' αναλογίαν μέ τόν ελκυστήρα).
ΕΜΒΑΔΟΝ. Πολλές φορές χρησιμοποιείται ως άκλιτο, π.χ. τού εμβαδόν.
ΕΝΑΝΤΙΟΣ
Εναντίος, εναντία, εναντίον. Λάθος <ο ενάντιος>. Από μερικούς τό ουδέτερο εναντίον, λογίζεται ως άκλιτο ή επίρρημα, εξ ού καί ο σολοικισμός:" Μέχρις
αποδείξεως τού ... εναντίον!" (ελέχθη σέ παλιά ελληνική ταινία).
ΕΝΔΟΝ. Επίρρημα τοπικό, πού κάποιοι τό έκαναν όνομα: εκ τών ... ένδων.
ΕΝΣΚΗΠΤΩ. Από σύγχυσι μέ τό κύπτω, γράφεται: ενσκύπτω.
ΕΞ ΑΠΑΛΩΝ ΟΝΥΧΩΝ. Ελέχθη από δημοσιογράφο, σέ κατάθεσι στό Ειδικό Δικαστήριο, μέ τήν έννοια "διακριτικά, μέ τρόπο ...", ενώ η πραγματική σημασία τής εκφράσεως είναι τελείως διάφορη: "από παλιά, από τά παιδικά χρόνια, όταν τά νύχια ήταν απαλά, τρυφερά".
ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΜΑΙ. Οι τύποι επισκεφθή, επισκεφθούν, από σύγχυσι μέ τό επισκευάζομαι, γράφονται πολλές φορές <επισκευθή, επισκευθούν> κτλ.
ΕΠΙΣΤΑΜΑΙ. Από τήν χρήσι τού επιρρήματος "επισταμένως" (κακώς κατά Γ. Ζηκίδην), επεκράτησε νά λέγεται καί γράφεται <επισταμένες έρευνες, επι- σταμένος έλεγχος κτλ.>, αντί επιστάμενες, επιστάμενος.
ΕΠΩΝΥΜΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ. Εκφέρονται κατά γενικήν κτητικήν τού αντιστοίχου ανδρικού. Π.χ. Ελένη Γαληνού, από τό αρχικόν: Ελένη, σύζυγος (ή κόρη) Δημ. Γαληνού (ονομαστική: ο Γαληνός). Συνεπώς τό συχνά λεγόμενον: <τής κυρίας Βουγιουκλάκης> κτλ, αποτελεί λάθος (δύο γενικές).
ΕΡΩΜΑΙ (Εράομαι-ερώμαι).|Συνήθης η μετοχή ερωμένη, από τήν οποίαν προήλθεν κακώς καί επεβλήθη παντού ο αρσενικός τύπος <ερωμένος>, αντί τού ορθού: "ερώμενος".
ΕΣΟΜΑΙ
Μέλλων τού ειμί. Τί γ' ενικόν πρόσωπον σχηματίζεται ανωμάλως: "έσται", κάτι που αγνοείται από τήν πλειοψηφία τών Νεοελλήνων. Π.χ. <Εσεται ήμαρ> (Πρόεδρος τής Βουλής), αντί "έσται". "Καί έσται τά ελέη τού μεγάλου Θεού ...", "ού τής βασιλείας ουκ έσται τέλος" κτλ.
ΕΥΑΡΙΘΜΟΣ
Λέγεται, κακώς, μέ τήν έννοια τού πολυπληθούς, ενώ σημαίνει ακριβώς τό αντίθετον: ολιγάριθμος. Π.χ. "Μετέβη στό Αίγιον γιά τούς σεισμούς <ευάριθμο> κυβερνητικό κλιμάκιο ..." (άν ήταν πραγματικά "ευάριθμο", ούτε κάν θά ανεφέρετο ...).
ΕΧΩ
Υπάρχει δυσκολία καί άγνοια στήν έκφρασι τού αορίστου καί τού στιγμιαίου μέλλοντος. Λέγεται: θά απέχη, παρέχη, εκεί πού έπρεπε νά λεχθή: θά απόσχη
θά παράσχη, άν καί γιά τό τελευταίο λέγεται τό εξ ίσου λάθος: θά παρέξη.
Αλλο λάθος είναι: θά συμμεθέξη, αντί τού ορθού: συμμετάσχη.
Απεναντίας η υποτακτική: κατάσχω, κατήντησε ρήμα κατ' ενεστώτα, μέ άλλη πλήν παραπλήσια σημασία.
ΖΑΠΛΟΥΤΟΣ (από τό διάπλουτος)
Σύνηθες τό λάθος <ζάμπλουτος>, προφανώς κατ'αναλογίαν μέ τό "πάμπλουτος".
ΗΚΩ. "Ηξεις, αφήξεις". Μέλλοντες τού ήκω καί τού αφήκω (απο-ήκω). Γράφεται συνήθως λάθος: ήξεις, <αφίξεις> (από τό αφικνούμαι).
ΘΑΛΠΩ. Εν συνθέσει κακοποιείται συχνά, ως υποθάλπτω, περιθάλπτω.
ΙΔΙΑΖΩΝ, ΙΔΙΑΖΟΝΤΩΣ (ιδιάζων, ιδιαζόντως)
Από λάνθασμένο συσχετισμό μέ τό ρήμα ζώ, έχει γραφή σέ εφημερίδα <ιδιαζώντος>.
ΙΚΕΤΙΔΕΣ.Αι Ικέτιδες, τραγωδία τού Ευριπίδου. Στήν Δημοτική, σέ μεγάλες επιγραφές έξωθι τού ΚΘΒΕ, απεδόθη ως <Ικέτισσες>, κάτι πού αλλοιώνει τήν ταυτότητα τού κλασσικού έργου.
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ. Ξένη λέξις, δυσκολοπρόφερτη στά ελληνικά. Συνήθως προφέρεται ιστιντούτο, ιστιτούτο κτλ.
ΙΧΘΥΣ. Η ονομαστική τού πληθυντικού αποδίδεται σχεδόν πάντοτε <ιχθείς>, αντί τού ορθού "ιχθύες". Τόπος τού εγκλήματος συνήθως οι σελίδες τών ωρο-
σκοπίων τών εφημερίδων καί περιοδικών.
ΚΑΘΗΜΑΓΜΕΝΟΣ. Παθ. παρακείμενος τού ρ. καθαιμάσσω (καταματώνω, βάφω τι δι' αίματος). Πολλές φορές από άγνοια τής προελεύσεως τής λέξεως, χρησιμοποιείται μέ διάφορες άσχετες σημασίες, όπως π.χ. "Η Αθήνα καθημαγμένη από τό νέφος καί τό κυκλοφοριακό" (εφημερίς).
ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ. Αυτή είναι η ορθή αναγραφή καί όχι τό νεοελληνικό <καινούριος>, δεδομένου ότι η λέξις προέρχεται από τό καινουργής. <Καινούρια Εποχή> ήταν τίτλος περιοδικού τέχνης τής δεκαετίας τού '50.
ΚΑΚΟΣ. Παραθετικά: κακός, κακίων, κάκιστος καί σάν επίρρημα: κακώς, κάκιον, κάκιστα. Καί όχι <κακώς, κακίον, κάκιστα>, όπως ελέχθη σέ παλιά ελληνική κωμωδία (από τόν Β. Αυλωνίτη).
ΚΑΤΑΧΩΡΙΖΩ.Καταχωρισμένος καί όχι: <καταχωρώ, καταχωρημένος>.
ΚΗΦΙΣΙΑ. Η Κηφισιά, τής Κηφισιάς, εις τήν αρχαίαν καί τήν νέαν ελληνικήν. Συνεπώς τό λέγειν <Λεωφόρος Κηφισίας>, μέ πρόθεσι τόν αρχαϊσμό ή τήν επιση-μότητα, είναι σολοικισμός. Πρβλ. η ροδωνιά.
ΚΙΡΡΩΣΙΣ. Από λάθος συγχέεται μέ τήν κύρωσι.
ΚΛΗΤΙΚΗ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΩΝ ΘΗΛΥΚΩΝ: Η κατάληξις τής κλητικής αρσενικών καί θηλυκών είναι -ε. Πλείστοι όμως από άγνοια καί συνήθεια επιμένουν νά προσφωνούν : <κυρία πρόεδρος, κυρία υπουργός> κτλ. Τά ορθά: "κυρία πρόεδρε, κυρία υπουργέ", όπως άλλωστε καί τά γνωστά: Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε, άσπιλε αμόλυντε άχραντε Θεοτόκε, άμπελε, αειπάρθενε.
ΚΟΙΝΟΤΟΠΟΣ.Κοινότοπος, κοινοτοπία. Λάθος τά <κοινότυπος, κοινοτυπία>.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ. Είναι η προσευχή τού Κυρίου καί όχι φυσικά τής Κυριακής, όπως λάθος ενόμισε ο Αλκης Στέας σ' ένα τηλεοπτικό παιγνίδι καί τήν απεκάλεσε ... "Κυριακάτικη Προσευχή!"
ΛΕΙΠΩ.Τό κυριώτερο λάθος σ'αυτό τό ρήμα είναι ο παρατατικός: <έλλειπα>.
Τό λάθος γίνεται προφανώς κατ' αναλογίαν πρός τούς ιστορικούς χρόνους ρημάτων από -ρ-. Π.χ Ρίπτω, έρριπτον, έρριξα κτλ. Πιθανόν όμως νά οφείλεται σέ σύγχυσι μέ τό σύνθετο ρήμα ελλείπω (εν-λείπω), πού όμως στόν παρατατικό είναι ενέλειπον, ενέλειπα - πάντως εν αχρηστία.
ΛΟΓΙΟΙ ΤΥΠΟΙ
Η προσπάθεια προσαρμογής λογίων τύπων στήν Δημοτική, δημιουργεί συνηθέστατα κωμικοτραγικές καταστάσεις. Π.χ. "λόγο τιμής", "εν πτήση", "υπόψη",
"φύση επιθετική ομάδα", "είναι γνωστόν τοίς πάσης ...", "καλή τή πίστη", "πολιτικός εν δράση", "βάση τού άρθρου" (εφημ.). Υπάρχει όμως καί τό άλλο φαινόμενο τής "δοτικοποιήσεως" μέ ταυτόχρονη αλλαγή κλίσεως, π.χ. "εν πάσει περιπτώσει", "πάσει θυσία" κτλ.
Επίσης υπάρχουν ερμαφρόδιτες περιπτώσεις, όπως: <όσο αφορά> κτλ.
Αλλες πάλι προσπάθειες γίνονται γιά τήν αποδυνάμωσι τών λογίων τύπων, πού φαίνεται δέν τούς αντέχει η Δημοτική ωρισμένων. Π.χ. εντωμεταξύ, τωόντι, εντούτοις, εντέλει, καταρχάς, εξαρχής, επικεφαλής, εξαιτίας κτλ.
Αυτοί οι επιεικώς βαρβαρισμοί αποβλέπουν προφανώς στό νά αποχρωματίσουν τίς λόγιες εκφράσεις, μεταβάλλοντες αυτές σέ επιρρήματα, ώστε νά λησμονηθή η αφετηρία τους.
ΛΟΓΙΩΤΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΚΕΚΤΥΠΟΣ
Ωρισμένες λέξεις μέ τίς διφθόγγους -αυ-, -ευ-, θεωρούνται από επιδόξους αττικιστάς ως αδόκιμες ή "λαϊκές" καί συνεπώς πρέπει νά "αποκατασταθούν".
Π.χ. <νάπτης> (ίσως από τό κανδηλανάπτης), αντί "ναύτης", <δεπτερόλεπτα>, αντί δευτερόλεπτα κτλ.
Η πρώτη ακούεται πιό σπάνια, ενώ η δεύτερη πολύ συχνά, ιδίως σέ περιγραφές αθλητικών συναντήσεων.
Λέγεται Λεωφόρος Κηφισίας, μέ πρόθεσι αρχαιοπρεπείας καί ορθοφωνίας, ενώ τό ορθόν καί στήν αρχαία εκφορά είναι: Κηφισιά, Κηφισιάς.
Ακόμη: <πρωτίστως>, αντί "πρώτιστα" κτλ.
ΜΑΣΣΑΛΙΩΤΙΣ. <Μασσαλιώτισσα>, όταν η Δημοτική φθάνει στά άκρα. Ανάλογο παράδειγμα: Αι Ικέτιδες καί αι Τρωάδες τού Ευριπίδου, έγιναν <οι Ικέτισσες καί Τρωαδίτισσες>.
ΜΑΣΤΙΞ. Σύνηθες λάθος : <Η μάστιγξ ... τού Θεού>.
ΜΕΓΑΛΕΠΗΒΟΛΟΣ. Λάθος: μεγαλεπίβολος.
ΜΕΓΕΘΥΝΣΙΣ Πολλοί γιά λόγους ψευδούς ευφωνίας, λέγουν-γράφουν: μεγένθυση, μεγενθύνω.
ΜΕΛΕΙ. Ρήμα απρόσωπον, που δηλοί φροντίδα καί μέριμνα καί ουδεμίαν σχέσιν έχον μέ τό ρ. μέλλω (= έχω σκοπόν, προτίθεμαι). Εν τούτοις συχνή είναι η σύγχυσις τών δύο. Π.χ. <Η κυρία δέν μέ μέλλει> (θεατρικό έργο).
ΜΕΝΕΤΟΣ. Μόνον στήν έκφρασι "οι καιροί ου μενετοί". Λάθος τό <μαινετοί>.
ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΣ. Ο συγκριτικός τού επιρρήματος δέν είναι μεταγενεστέρως, αλλά μεταγενέστερον. Π.χ. καλώς, κάλλιον, κάλλιστα. Πρβλ. τό λάθος: <πρω-τίστως>, αντί: "πρώτιστα".
ΜΕΤΟΧΑΙ ΘΗΛΥΚΩΝ
Γιά τήν δημοτική, οι μετοχές θηλυκού γένους θεωρούνται "πολύ λόγιες" καί δέν μπόρεσαν νά ενσωματωθούν χωρίς απώλειες. Ιδιαίτερα "ευπαθής" είναι η γενική τού πληθυντικού, αλλά καί οι άλλες πτώσεις. Π.χ. <Οι εναπομείναντες .. Σοβ. Δημοκρατίες> (MEGA). <Τών υπαρχόντων ... περιπτώσεων> (Υπουργός στήν Βουλή), <λειτουργούντων θεραπευτικων κοινοτήτων> (υπουργός), <δευτερεύοντος σημασίας> (ραδιόφωνο).
ΜΕΤΟΧΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ
Η ενεργητική μετοχή έχει τεθή εκποδών καί έχει αντικατασταθή από τόν γερουνδιακό (κατά Γ. Χατζηδάκι) τύπο εις -όντας, -ώντας.
Η αδυναμία αυτή τής Δημοτικής εν συνδυασμώ μέ τήν αναγκαστική παρουσία ωρισμένων λογίων καταλοίπων, δημιουργεί τραγελαφικά αποτελέσματα, όπως: τού αιτούντα (αφού ο αιτών δέν υπάρχει, ποιά είναι η ονομαστική, ο αιτούντας ή ο αιτώντας;), ο αναβληθέντας αγώνας.
ΜΗΝΕΣ. Λάθη τού προφορικού κυρίως λόγου: <Σεμπτέμβριος, Οκτώμβριος>, αντί "Σεπτέμβριος, Οκτώβριος".
ΜΙΑ. Γενική τής μιάς (καί ουδεμιάς) καί όχι τής μίας (ουδεμίας).
ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ. Αμίμητος σολοικισμός (πού ομοιάζει μέ ανέκδοτο) από Ελληνα βουλευτή: "Καί όπως λένε οι Γάλλοι: Μολών Λαβέ ...!"
ΜΥΣ. Παλαιότερα ελέγετο λάθος οι μύς. Τώρα τό λάθος αποκατεστάθη, αλλά τό ορθόν επεκτείνεται, ως μή ώφειλε, καί στήν αιτιατική: τούς μύες.
ΞΕΝΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΕ -V-
Το λατινικό ή λατινογενές -V- αποδίδεται στήν νεοελληνικήν κακώς μέ τό -Β- ή -β-, ενώ τά γράμματα αυτά αποδίδουν ως γνωστόν παλαιόθεν τό λατινικό -B- καί -b-. Π.χ. Βέλγιον, Βρεταννία, Βαυαρία, Βραζιλία, Βρούτος κτλ.
Οι αρχαίοι καί οι πρώιμοι Βυζαντινοί απέδιδαν τίς ξένες λέξεις μέ -V-, μέ τό -ου-, -υ- ή κάποτε παρέλειπαν τελείως τό γράμμα, όπως στίς περιπτώσεις Ενετία, Νοέμβριος, Οδόακρος, Γένουα (Venetia, Novembrius, Odovacar, Genova). Ετσι έχομε παραδείγματα από ρωμαικά ονόματα, Ουάλης (Valens), Ουαλέριος (Valerius), Αυρήλιος (Aurelius), Ουήρος (Verus), Ουάρρων (Varro), Ουάνδαλος, Ουανδαλικός, Ουεργίλιος, Ουισίγοτθοι κτλ. Τά Βάνδαλοι, Βιργίλιος, Βησιγότθοι είναι μεταγενέστερα, όταν πλέον τό βήτα είχε μεταπέσει από τού αρχικού -b- σέ -v-. Γραπτέα λοιπόν : ευαπορέ (όχι εβαπορέ), Εύανς, Ευίτα (όχι Εβίτα), Χαυιέ (Xavier), Αταυισμός, Δαυός (Davos), ρευάνς (revanche), Νευάδα, Ευερεστ, Αυαροι (Avars), Λαυάλ (Laval), Πουκευίλ, Μοραυία, Ζένδ Αυέστα, αυοκάδο, Ραυέννα Ravenna), Παυία, Ναυάρα, Σαυοναρόλα, Σλαύοι, Τραυιάτα, Τρεύι.
Από τά λίγα ονόματα πού έχουν διασωθή, είναι η Γενεύη, η Βαυαρία κτλ (αν καί οι ψυχαρικοί επιμένουν στό: Βαβαρία!).
ΜΕΡΟΣ Γ'
ΟΜΟΣΠΟΝΔΟΣ, ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟΣ. Λέξεις μέ διάφορον σημασίαν, πού όμως χρησιμοποιούνται πολλές φορές αδιακρίτως - κυρίως η πρώτη. Ο "ομοσπονδιακός" αναφέρεται στήν ομοσπονδία εν συνόλω, ενώ ο "ομόσπονδος" στά επί μέρους συνιστώντα κράτη. Λέγομε: η Ομοσπονδιακή Γερμανία, αλλά τό ομόσπονδο κρατίδιον τής Βάδης-Βυρτεμβέργης. Λάθος τό λεγόμενον ότι "η (τέως) Γιουγκοσλαυία ήταν ομόσπονδο κράτος".
ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ ΕΙΣ -ΟΥΣ, -ΟΥΝ
Συνήθως αγνοείται η κλίσις τους καί από πολλούς μεταχειρίζονται ως άκλιτα. Π.χ. Ακτή Ελεφαντοστούν, αντί Ελεφαντοστού, τού άλματος τριπλούν, αντί τριπλού κτλ. Παράβαλε: τών Απόκρεω (αντί τών
Απόκρεων, αλλά τής Απόκρεω).
ΟΡΚΩΜΟΣΙΑ. Γράφεται πολλές φορές ορκομωσία, όπως επίσης καί συνομωσία.
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ Οσον αφορά εις .. Λάθος τό: "όσον αφορά τήν ..". Τραγική όμως η ακουστική παρανόησις "ως αναφορά ....". Επίσης τό "όσο αφορά" τής Δημοτικής.
ΟΥΔΕΜΙΑ. Γενική τής ουδεμιάς καί όχι τής "ουδεμίας". Επίσης τής μιάς.
ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ. Η κατάργησις τής υποτακτικής εγκλίσεως καί η αντικατάστασις τού -η- μέ τό -ει-, επεξετάθη ατόπως καί στόν παθητικό αόριστο τής οριστικής. Π.χ. "συνέβει, εξελέγει, προέβει κτλ.", αντί "συνέβη", "εξελέγη", "προέβη", ή έστω "συνέβηκε, εκλέγηκε" κτλ.
ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ. Συχνό τό λάθος: "πρωτίστως", μέ προθέσεις αττικισμού, αντί τού ορθού "πρώτιστα", όπως "άριστα", "μέγιστα" καί όχι "αρίστως, μεγίστως" κτλ. Επίσης αντί τού "μεταγενεστέρως", ορθόν είναι τό: "μεταγενέστερον". "Τό ελάσσον", αντί: "έλασσον".
ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ
Ο παρακείμενος τής νεοελληνικής σχηματίζεται μέ τό έχω καί τό απαρέμφατον ιστορικού χρόνου τού ρήματος χωρίς τό -ν-. Π.χ. έχω λύσει. Λάθη είναι π.χ. έχω εισάγει (όχι απαρέμφ. ενεστώτος), αντί έχω εισαγάγει, έχω απηυδήσει, αντί έχω απαυδήσει(τό απαρέμφατον δέν παίρνει αύξησι). Σύνηθες λάθος τής εποχής τής καθαρευούσης ήταν τά: έχω βρή, ιδή, ειπή κτλ. Οι ούτω γράφοντες ενόμιζαν ότι επρόκειτο γιά παθητικό τύπο, ενώ ήταν απλώς απαρέμφατον αορίστου β'. Ορθόν έχω βρεί (ευρεί-ευρείν), ιδεί (ιδείν), ειπεί (ειπεί) κτλ. Τώρα βέβαια μέ τήν αποπομπή τού -η- καί τήν αντικατάστασί του μέ τό -ει- ακόμη καί στούς παθητικούς τύπους, τό πράγμα έχει απλοποιηθή καί οι τύποι έχουν εξομοιωθή.
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ
Ελυόμην-ελύου-ελύετο-ελυόμεθα-ελύεσθε-ελύοντο. "Ευπαθή" τά β' πρόσωπα καί τών δύο αριθμών. Π.χ. ήσθο (από τό είμαι), αντί ήσθε (ή ήτε). Επίσης: ευρίσκεσθο (ευρίσκεσθε), εδέχεσθο (εδέχεσθε) κτλ.
Οι τύποι ρημάτων μέ τήν κατάληξι -σθο, συχνά εκφερόμενοι ακόμη καί εντός τής Βουλής, είναι ανύπαρκτοι καί προφανώς προϊόν αγνοίας.
ΠΑΡΕΜΠΙΠΤΟΝΤΩΣ. Γράφεται: "παρεπιπτόντως", από λανθασμένη αναγνώρισι τού επιρρήματος: παρά-εν-πίπτω.
ΠΑΡΩΝ. Ως απάντησις σέ κάποιο προσκλητήριο, γράφεται: "έδωσαν τό παρόν", ενώ θά έπρεπε νά γράφεται: Εδωσαν τό "παρών" καί μάλιστα μέ εισαγωγικά.
Πρόβλημα βέβαια δημιουργείται, όταν τό προσκαλούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα, πού θά ώφειλε νά απαντήση: παρούσα!
ΠΑΣ-ΠΑΣΑ-ΠΑΝ
Συνήθως κακοποιείται τό θηλυκό, π.χ. στήν δοτική "πάσει θυσία", αντί "πάση" ή στήν γενική πλυθυντικού, "πάντων τών καταστάσεων" αντί "πασών".
Ομως καί μέ τό αρσενικό έχομε π.χ. "πρό πάντος" (από τό πάντως, αντί "πρό παντός"). Αλλά καί η δοτική "τοίς πάσι" γίνεται αιτία πολλής συγχύσεως, ιδίως στήν
απόδοσι λογίων τύπων στήν Δημοτική. Π.χ. "Είναι γνωστόν τοίς.. πάσης" (ελέχθη από τό Ραδιόφωνο).
ΠΕΝΤΑΓΩΝΟ. Ετσι χαρακτηρίζεται τό ελληνικό Υπουργείον Εθνικής Αμύνης, κατ' αναλογίαν πρός τό αντίστοιχο τών ΗΠΑ. Εκείνο όμως είναι όντως πενταγώνου κατόψεως, κάτι πού δέν συμβαίνει μέ τό ημέτερον. Πρόκειται λοιπόν περί ενός κακό-γουστου μιμητισμού, μέ στοιχεία δουλοπρεπείας καί μικροψυχίας.
ΠΛΑΓΚΤΟΝ. Συνήθως εκλαμβάνεται ώς ξένη λέξις καί εκφέρεται ως άκλιτος. "Υπαρξη πλαγκτόν ...".
ΠΜ - ΜΜ. Πρό μεσημβρίας καί μετά μεσημβρίαν καί όχι "μετά μεσημβρίας".
ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
Ακατανόμαστος (ακατονόμαστος), παρανομαστής (παρονομαστής), ανταπεξέρχομαι (αντεπεξέρχομαι). Τά 90% τών Ελλήνων εκφέρουν τό ρήμα λάθος, χωρίς ελπίδα θεραπείας τού κακού, αφού οι εφημερίδες καί η τηλεόρασις αναπαράγουν καθημερινώς τό λάθος. Απαγοητεύω (απογοητεύω), αποθανατίζω (σημαίνει τό αντίθετο από αυτό πού θέλει νά πή, αντί: απαθανατίζω).
Υπάρχει καί μία άλλη κατηγορία λαθών, πού οφείλονται στήν αναλογία λεκτικών τύπων πρός τίς προθέσεις, π.χ. "συμπαραμαρτούντα" (αντί "συμπαρομαρτούντα").
Αλλη κατηγορία λαθών, είναι η λανθασμένη σύνταξις τών προθέσεων μέ τίς αντίστοιχες πτώσεις. Π.χ. "υπέρ τού δέοντος" (υπερ τό δέον), "μετά Χριστού" (μετά Χριστόν), "μετά μεσημβρίας" (μετά μεσημβρίαν).
ΠΡΟΣΔΟΚΩ. Προσδοκάω-ώ. Συχνό λάθος π.χ. Προσδοκεί ο Γ. Γ. τού ΟΗΕ.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΕΥΦΩΝΙΚΩΝ
Μεγένθυση (αντί μεγέθυνσις), Ιμβραήμ (Ιβραήμ ή Ιμπραήμ- Ibrahim ), αμβρότητες (αβρότητες), ζάμπλουτος (ζάπλουτος), Σεμπτέμβριος (Σεπτέμβριος), Οκτώμβριος (Οκτώβριος), Θρασύμβουλος (Θρασύβουλος). Ανδριανούπολις (αντί Αδριανούπολις). Τό λάθος παρατηρείται ευρύτατα καί μεταξύ τών θεωρουμένων μορφωμένων.
Ακόμη: Περιθάλπτω, υποθάλπτω (περιθάλπω, υποθάλπω).
Ωρίμανσις (αντί ωρίμασις - ωριμάζω), Σταχτομπούτα (Σταχτοπούτα).
Υπάρχει όμως καί τό αντίθετο: "αδριάς", αντί τού ορθού "ανδριάς", "καινούριος", αντί: "καινούργιος" (από τό καινουργής). Πρβλ. "Καινούρια Εποχή", περιοδικό τής δεκαετίας τού '50, τού Γιάννη Γουδέλη.
Χαρακτηριστικό είναι ακόμη τό παράδειγμα τού ελληνοποιημένου ξένου όρου [δικτατορία], πού φαίνεται δέν ακούεται καλά στά ελληνικά αυτιά καί γι' αυτό από μία μεγάλη πλειονότητα λέγεται καί γράφεται "δικτακτορία". Τό λάθος έχει γραφή καί μάλιστα προσφάτως, μέ μεγάλα στοιχεία: ΔΙΚΤΑΚΤΟΡΙΑ ! στήν πρώτη σελίδα αθλητικής εφημερίδος, οπωσδήποτε όμως διαπράττεται πιό συχνά στόν προφορικό λόγο.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ.
Αδελφοποιητός (αντί αδελφοποιτός), Αιθιοποιία (παλαιότερα ιδίως, αντί Αιθιοπία).
ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΣ.
Κατ' αναλογίαν πρός τίς λ. "επέλασις-επελαύνω", σχηματίζεται τό ανύπαρκτο ρήμα "προσπελαύνω", αντί τού ορθού: "προσπελάζω" =πλησιάζω, προσεγγίζω.
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
Πολλές φορές παίρνει αύξησι, χρονική ή συλλαβική, από άγνοια μέ πρόθεσι μία κακώς νοουμένη ευφωνία.
Π.χ. υπέγραψε, ανέλυσε, επέτρεψε, εξέφρασε, περιέγραψε, απέσυρε, παρήγγειλέ μου ένα καφέ, κτλ.
Κλασσικό έγινε τό λάθος τού Κ. Καβάφη "επέστρεφε" (προστακτ.), πού έγραψε ιστορία στούς σολοικισμούς.
Αλλά τό καβάφειον λάθος επανελήφθη στό ενημερωτικό έντυπον τού Υπ. Παιδείας (Απρ. 1991), στά πλαίσια τού "Εθνικού Διαλόγου": "αφού τό συμπληρώσεις, επέστρεψε τό έντυπο ...". Χάρμα !
Υπάρχουν καί περιπτώσεις χρονικών αυξήσεων στήν προστακτική, όπως "εξήτασε (εσύ), ενήργησε", αντί "ενέργησε, εξέτασε" κτλ.
ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΑΟΡΙΣΤΟΥ
Υστερα από τήν καθολική επιβολή τού -ει- σέ όλους τούς τύπους, αντί τού -η-, συχνά είναι τά λάθη κυρίως στούς συγκεκομμένους τύπους τής προστακτικής τού αορίστου. Π.χ. τό τηλεφωνήστε (από τό τηλεφωνήσατε-τηλεφωνήσετε) αποδίδεται λάθος "τηλεφωνείστε", δεδομένου ότι εδώ η κατάληξις είναι -στε καί όχι -τε. Άλλο τό "τηλεφωνήστε" καί άλλο τό "τηλεφωνείτε".
Επίσης "παρακολουθείστε", "βοηθείστε", αντί "βοηθήσετε-βοηθήστε" κτλ.
ΠΡΟΣΤΙΜΟΝ.
Πληθυντικός: τά πρόστιμα καί όχι "τά προστίματα".
ΠΡΩΤΙΣΤΑ.
Αυτή είναι η ορθή απόδοσις τού υπερθετικού βαθμού τού "πρώτος" καί όχι τό "πρωτίστως". Δέν λέγομε "αρίστως, μεγίστως", αλλά ούτε καί "μεταγενεστέρως" (ορθόν: μεταγενέστερον).
Π.Χ.-Μ.Χ.
Από τό "Πρό Χριστού", προκύπτει τό λάθος "Μετά Χριστού", δηλ. μαζί μέ τόν Χριστόν. Επίσης "Μετά μεσημβρίας", αντί "μετά μεσημβρίαν".
ΣΟΡΟΣ.
Η σορός. Τό φέρετρον, η νεκροθήκη, η σαρκοφάγος καί συνεκδοχικώς ο νεκρός. Συχνή η εκφορά (από τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές εκπομπές) "ο σορός", από ψευδή ταύτισι μέ τόν "σωρό".
ΣΥΓΚΟΠΑΙ.
Γαλακτομικά προϊόντα (γαλακτοκομικά). Περιβαντολόγος (περιβαλλοντολόγος), εγγειο-βελτικά έργα (εγγειοβελτιωτικά).
ΣΥΓΧΥΣΙΣ ΕΝΝΟΙΩΝ
Πολλή σύγχυσις καί μάλιστα μέ αντίθετη σημασία, γίνεται μέ τίς λέξεις, όπως ευήθης (αγαθός αλλά καί βλάξ), ευάριθμος (ολίγος είς αριθμόν), απειρό-καλος (μή έχων καλαισθησίαν, χυδαίος), βρόχος καί βρόγχος, εγχειρώ καί εγχειρίζω, ομόσπονδος καί ομοσπονδιακός, παθογένεια καί παθολογία, σύμ-πνοια καί συμπόνια (τήν οποίαν μάλιστα γράφουν "συμπόνοια").
ΣΥΖΗΤΩ-ΖΗΤΩ.
"Ζητά, συζητά, συζητώνται", αντί:"ζητεί, συζητούνται" κτλ.
ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ ΡΗΜΑΤΑ
Λάθη στίς καταλήξεις. Τά εω-ώ συγχέονται μέ τά αω-ώ καί αντιστρόφως.
Ζητά (ζητεί), συζητώνται (συζητούνται), βοηθά (βοηθεί).
Προσδοκεί, αντί προσδοκά. Διερευνείται (αντί: διερευνάται), φοιτεί, αντί φοιτά. Παραπλανεί, αντί παραπλανά. Απομυζεί (απομυζά), εντρυφεί(εντρυφά), αναπληρεί (αναπληροί).
ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ.
Γράφεται πολλές φορές "συνομωσία", όπως επίσης "ορκομωσία".
ΣΩΤΗΡΙΟΝ ΕΤΟΣ.
Ισοδύναμο μέ τό Anno Domini, έτος τού Κυρίου, καί προσδιορίζει τά έτη τής χριστιανικής εποχής πρός
διάκρισιν από τά πρό Χριστού έτη. Από άγνοια χρησιμοποιείται μέ ειρωνικό τρόπο καί μέ άλλη εντελώς έννοια ακόμη καί διά τά π.Χ. έτη!
ΤΑΞΙΑΡΧΟΣ
Γενική πληθυντικού τών ταξιάρχων καί όχι τών "ταξιαρχών", πού τό δεύτερο είναι γενική τού ονόματος Ταξιάρχης.
ΤΡΙΦΥΛΙΑ.
Περιοχή τής Πελοποννήσου, από τό "Τρείς Φυλαί" καί όχι "Τριφυλλία", όπως συνήθως γράφεται (από τό τριφύλλι).
ΥΠΕΡ.
Πρόθεσις συντασσομένη μετά γενικής καί αιτιατικής, μέ διαφορετικήν εκάστοτε σημασίαν. ΥΠΕΡ καί γενική δηλώνει υπεράσπισιν. Π.χ. αγωνίζεται υπέρ βωμών καί εστιών. ΥΠΕΡ καί αιτιατική δηλώνει πέρα από, υπέρβασιν.
Τό έκανε υπέρ πάσαν προσδοκίαν. Συνήθη είναι τά λάθη στήν σύνταξιν αυτήν καί συχνή η μετάπτωσις στήν γενική. Π.χ. "Υπέρ τού δέοντος", μέ τήν έννοια τού περισσότερο από όσο πρέπει, αντί τού ορθού "υπέρ τό δέον".
ΥΠΟΒΟΛΙΜΑΙΟΣ.
Σύνηθες λάθος: υποβολιμιαίος.
ΦΟΙΤΑΩ-Ω.
Συχνό τό λάθος τής μεταπτώσεως τού ρήματος σέ άλλη τάξι συνηρημένων: "φοιτεί", αντί "φοιτά". Πρβλ. "παραπλανεί", αντί (παραπλανά).
ΦΟΡΕΥΣ
Μέχρι περίπου τό 1970, η λέξις είχε τήν συνήθη σημασία τού φέροντος ή μεταδίδοντος τί, π.χ. ο φορεύς μικροβίων, φορεύς νέων ιδεών. Εκτοτε εισήλθε στό λεξιλόγιο υπό νέαν έννοιαν, πού αντικαθιστούσε τίς παλαιές εκφράσεις, όπως οργανώσεις, παράγοντες, τάξεις. Σήμερα η λέξις "φορείς" έχει γίνει καραμέλλα στά στόματα πολλών, όπως "μαζικοί φορείς", "αθλητικοί φορείς", "παραγω-γικοί φορείς", "αρμόδιοι φορείς" κτλ, σέ σημείο πού πολλές φορές καταντά κωμικό.
ΧΑΡΙΣ, ΧΑΡΙΝ.
Χάρις, μέ εμπρόθετον προσδιορισμόν ή δοτικήν = ένεκα.
Π.χ. Χάρις εις τήν εργατικότητα προώδευσε (Αναγκαστικόν αίτιον).
Χάριν, μέ απλή γενική = διά νά, πρός όφελος, υπέρ. Π.χ. Χάριν αστεισμού τό είπα. Παραδείγματος χάριν (Τελικόν αίτιον).
Συχνό είναι τό λάθος τής αντιστροφής τών πτώσεων.
ΧΙΛΙΕΤΗΡΙΣ.
Η χιλιοστή επέτειος, αλλά καί κατά δεύτερον λόγον η χιλιετία. Τό λάθος εδώ έγκειται στό ότι η λέξις χρησιμοποιείται αδιακρίτως καί γιά τίς δύο έννοιες, σέ σημείο πού νά έχη καταργηθή πρακτικώς η λέξις "χιλιετία".
ΩΡΕΣ.
Στά ωράρια, προγράμματα, δρομολόγια κτλ. καταργούνται οι κλίσεις:
"Τό τραίνο τών ... μία", "τό τραίνο τών τρείς", αντί " .. τής μιάς", "τών τριών". "Στίς ... μία", αντί "στήν μία", "Οι ειδήσεις τών ... μία καί μισή" (ΕΤ2).
'Ιωάννης-Άδωνις Μελικέρτης
ΠΗΓΗ: ΤΕΤΡΑΚΤΥΣ
