Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ

Ένα από τα κυρίαρχα δόγματα του Χριστιανισμού είναι εκείνο της «Ανάστασης του Ιησού». Από τους πιστούς θεωρείται ως η μεγαλύτερη απόδειξη για την θεϊκή φύση του Χριστού. Η ιστορική αλήθεια, όμως, είναι εντελώς διαφορετική. Από τα αρχαία κείμενα πληροφορούμαστε, ότι στο σύνολο τους οι αρχαίες θρησκείες πίστευαν σε θεούς που είχαν πεθάνει και στη συνέχεια αναστηθεί.

Ο Πλούταρχος, αναφέρει:

«Οι Φρύγες, επίσης, που πίστευαν ότι ο θεός κοιμάται τον χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι είναι ξυπνητός, έκαναν βακχικές τελετές προς τιμήν του, τον χειμώνα τους κατευνασμούς και το καλοκαίρι τις ανεγέρσεις. Οι Παφλαγόνες, τέλος, ισχυρίζονται ότι τον χειμώνα είναι ο θεός δεμένος και φυλακισμένος, ενώ την άνοιξη κινείται και ελευθερώνεται»

(Πλούταρχος, Ηθικά, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», 378E).

Που οφειλόταν, άραγε αυτή η πανάρχαια πεποίθηση ότι ο θεός αναγεννιέται την Άνοιξη; Ο Πλούταρχος, το αποδίδει στην ίδια την φύση της εποχής:

«Η ίδια η εποχή υποβάλλει τη σκέψη πως η κατήφεια οφείλεται στην εξαφάνιση των καρπών, τους οποίους οι παλιοί δεν θεωρούσαν βέβαια θεούς, αλλά δώρα των θεών αναγκαία και μεγάλα για να μη ζούμε σαν τα άγρια θηρία. Την εποχή, λοιπόν, που έβλεπαν από τη μια τους καρπούς να εξαφανίζονται εντελώς από τα δέντρα και να λείπουν, ενώ, από την άλλη, οι ίδιοι τους φύτευαν με πολλή δυσκολία και μεγάλα προβλήματα ξύνοντας τη γη με τα χέρια και με τα χέρια καλύπτοντάς τους πάλι, βάζοντας τους εκεί, χωρίς να ξέρουν, αν θα εμφανιστούν ξανά, έκαναν πράγματα παρόμοια με εκείνα που κάνουν όσοι θάβουν τους νεκρούς και τους πενθούν. Έπειτα, όπως εμείς λέμε γι’ αυτόν που αγοράζει τα βιβλία του Πλάτωνα ότι αγοράζει Πλάτωνα και όποιον παρουσιάζει τα ποιήματα του Μενάνδρου ότι παίζει Μένανδρο, έτσι κι εκείνοι δεν δίσταζαν να ονομάσουν τα δώρα και τα έργα των θεών με τα ονόματα των θεών, τιμώντας τα, επειδή τους ήταν αναγκαία, και λατρεύοντάς τα.

Οι επόμενοι όμως, απαίδευτοι και αμαθείς, τα παραλάμβαναν, κατ’ αντιστροφή απέδιδαν τα παθήματα των καρπών στους θεούς και δεν αποκαλούσαν μόνον, αλλά και πίστευαν, την εμφάνιση και την εξαφάνιση των αναγκαίων καρπών ως γέννηση και θάνατο των θεών, γεμίζοντας έτσι το μυαλό τους με άτοπες, αυθαίρετες και συγκεχυμένες δοξασίες, μολονότι έβλεπαν καθαρά το άτοπο και τον παραλογισμό. Ο Ξενοφάνης, λοιπόν, ο Κολοφώνιος έθεσε ως αρχή στους Αιγυπτίους, αν τους θεωρούν θεούς, να μην τους θρηνούν και, αν πάλι τους θρηνούν, να μην τους πιστεύουν για θεούς… αλλά ότι είναι γελοίο να τους θρηνούν και συνάμα να προσεύχονται στους καρπούς (σαν σε θεούς) να ξαναφανούν πάλι και να ωριμάσουν για χάρη τους, ώστε να τους καταναλώσουν πάλι και να τους θρηνούν. (71) Τα πράγματα όμως δεν είναι έτσι, αλλά θρηνούν τους καρπούς και προσεύχονται στους θεούς, που τους γεννούν και τους δωρίζουν, να δημιουργήσουν πάλι άλλους καινούριους και να τους κάνουν να φυτρώσουν στη θέση εκείνων που χάθηκαν. Για τούτο πολύ σωστά λένε οι φιλόσοφοι πως όσοι δεν ασκούνται να καταλάβουν σωστά τις λέξεις, χρησιμοποιούν λανθασμένα τα πράγματα»

(Πλούταρχος, Ηθικά, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», 379A έως C).

Ο Πλούταρχος, λοιπόν, υποστηρίζει, ότι η ανάσταση του θεού συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης ύστερα από τον χειμερινό της λήθαργο.

Ο Μανίλιος μας πληροφορεί, ότι τα άστρα που θεωρούνταν και θεοί, όταν έδυαν και χάνονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα έκαναν τους απλούς ανθρώπους να πιστεύουν, ότι ο θεός (άστρο) ήταν νεκρός. Κατά την επιτολή του άστρου, έλεγαν, ότι ο θεός με τον οποίον ταυτιζόταν είχε αναστηθεί ή είχε γεννηθεί :

«Οι άνθρωποι κοίταζαν την εξωτερική εμφάνιση της δημιουργίας δίχως να την καταλαβαίνουν. με κατάπληξη έβλεπαν το καινούργιο φως του σύμπαντος. Μερικές φορές θρηνούσαν επειδή πίστευαν πως το είχαν χάσει. ύστερα πάλι χαίρονταν επειδή τα άστρα έμοιαζαν να ξαναγεννιούνται [ακολουθεί αβέβαιο κείμενο]»

(Μανίλιος, «Αστρονομικόν», 1.25-112).

Το ίδιο ίσχυε και με τις τελετές του αστέρα Σείριου. Το άστρο αυτό ταυτιζόταν από τους Αιγυπτίους με τον Όσιρι και από τους Έλληνες με τον Διόνυσο. Επίσης, το ίδιο το ταύτιζαν οι Αιγύπτιοι με την Ίσιδα και οι Έλληνες με την Αθηνά. Τις πληροφορίες αυτές μας διασώζει ο Πλούταρχος στο «Περί Ίσιδος και Οσίριδος».

Σήμερα ξέρουμε, ότι στις 24 Ιουλίου κατά την επιτολή του Σείριου στην Αθήνα γιορταζόταν η γέννηση της θεάς Αθηνάς και το άστρο αυτό ευθυγραμμιζόταν με τον σηκό του Παρθενώνα της Ακρόπολης των Αθηνών.

Επίσης, τόσο οι Αιγύπτιοι όσο και οι Έλληνες, πίστευαν, ότι ο Όσιρις – Διόνυσος είχε πεθάνει και στην συνέχεια αναστηθεί:

«Συν τοις άλλοις, οι μύθοι για τους Τιτάνες και τα λεγόμενα Νυκτέλια έχουν αντιστοιχίες με το διαμελισμό του Οσίριδος, την ανάσταση και την αναγέννηση του. Το ίδιο και τα περί της ταφής, γιατί όπως οι Αιγύπτιοι, σύμφωνα με όσα ήδη έχουν λεχθεί, δείχνουν σε πολλά σημεία φέρετρα του Οσίριδος, έτσι και οι κάτοικοι των Δελφών πιστεύουν ότι τα λείψανα του Διονύσου απόκεινται στην πόλη τους…»

(Πλούταρχος, Ηθικά, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος», 364F).

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν, ότι κάθε άνθρωπος αποτελείται από το Νοητό (θεϊκό στοιχείο) και από την Ύλη. Το πρώτο, για λόγους που δεν είναι απαραίτητο να αναφερθούν εδώ, έπρεπε να αφυπνισθεί. Η διαδικασία αυτή, αφύπνισης του εσωτερικού θείου, συμβολιζόταν μέσα από τα μυστήρια και τις τελετές της ανάστασης. Η αναγέννηση του Θείου, ήταν πρωτίστως μία εσωτερική νίκη του ανθρώπου η οποία εξελισσόταν στην οδό που στο τέλος τον ένωνε με το Θείον. Ο κοσμικός άνθρωπος για να το πετύχει αυτό, πρέπει να εναρμονιστεί (Νοητό – Ύλη) με τρόπο ανάλογο του σύμπαντος. Ο Πλάτων, λέει σχετικά:

«Η σωστή φροντίδα για όλα τα πράγματα είναι μία και μοναδική: να προσφέρεις στο καθένα τις οικείες τροφές και κινήσεις. Οικείες όμως και συγγενείς κινήσεις για το θεϊκό στοιχείο που υπάρχει μέσα μας είναι οι σκέψεις και οι περιφορές του σύμπαντος. Αυτές πρέπει να ακολουθούμε όλοι. Και τους δικούς μας κύκλους, που διαστρεβλώθηκαν κατά την γέννηση μας, πρέπει να τους επαναφέρουμε στην ορθή τροχιά μαθαίνοντας την αρμονία και την ομαλή περιφορά του σύμπαντος. Έτσι θα εξομοιώσουμε τη νόηση μας με το αντικείμενο της – ομοιότητα σύμφωνη με την πρωταρχική της φύση. Και με την εξομοίωση αυτή θα κατακτήσουμε την προδιαγεγραμμένη άριστη ζωή, έχοντας εκπληρώσει τον σκοπό που έθεσαν και θα συνεχίσουν να θέτουν πάντα στους ανθρώπους οι θεοί»

(Πλάτων, «Τίμαιος», 90c).

Αλλά και στην περσική θρησκεία, ο Ζωροάστρης πέθανε και αναστήθηκε:

«Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι αυτός ο Ζωροάστρης, δώδεκα μέρες μετά τον θάνατο του, όταν είχε ήδη τοποθετηθεί πάνω στην πυρά, ξαναγύρισε στην ζωή…»

(Κλήμης, «Στρωματείς», Βιβλίο Πέμπτο, σελ 711).


Στέφανος Μυτιληναίος


Γιατί οι αρχαίοι Ελληνες ανάσταιναν τους θεούς τους

Στην αρχαία Ελλάδα, γράφει ο Μ. Τιβέριος, όπως και σε πολλές θρησκείες του αρχαίου κόσμου, απαντώνται παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες θεοί γνώρισαν τον θάνατο και στη συνέχεια την ανάσταση. Ο Διόνυσος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα θεού που πέθαινε και ανασταινόταν κάθε χρόνο

Ο Απρίλης είναι ο μήνας στη διάρκεια του οποίου έχουμε την πιο μεγάλη γιορτή των ορθοδόξων Χριστιανών, που είναι τα Πάθη και η Ανάσταση του Κυρίου. Ιδιαίτερα για τους Ελληνες η γιορτή αυτή αποκτά πρόσθετη σημασία, αφού αρκετές φορές η Ανάσταση του Θεανθρώπου συσχετίστηκε με την ανάσταση της ίδιας της φυλής, ενώ συγχρόνως τους θύμιζε και πανάρχαια θρησκευτικά και λατρευτικά δρώμενα που η αρχή τους χάνεται στο βάθος των αιώνων, σε χρόνους πολύ πριν από τον ερχομό του Σωτήρα.

Σε πολλές θρησκείες του αρχαίου κόσμου και στην αρχαία Ελλάδα απαντώνται παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες θεοί γνώρισαν τον θάνατο και στη συνέχεια την ανάσταση, όπως π.χ. ο φοινικικός Αδωνις ή ο ελληνικός Διόνυσος. Επειδή μάλιστα συχνά οι τεθνεώτες και αναστάντες αυτοί θεοί συμβαίνει να είναι θεοί της γονιμότητας, πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι η ιδέα αυτή του θανάτου και της ανάστασης εκ νεκρών είναι παρμένη από την ετήσια εναλλαγή των εποχών, όπου το νέκρωμα της φύσης κατά τη διάρκεια του παγερού χειμώνα το διαδέχεται το ξαναζωντάνεμά της κατά τη διάρκεια της ζωοδότρας άνοιξης. Επομένως με τα πάθη αυτά των θεών συμβολίζονται οι λειτουργίες της ίδιας της φύσης και, όπως είναι γνωστό, η πίστη συχνά εκφράζεται με συμβολισμούς.

Γύρω από τον ετήσιο αυτό αγώνα ανάμεσα στην ακαρπία και την ευφορία της γης υφάνθηκε και ο ιστός αρκετών αρχαίων μυστηριακών τελετών, γι’ αυτό ακριβώς και η συνήθης εποχή διεξαγωγής τους ήταν το τέλος του καλοκαιριού ή η αρχή του φθινοπώρου, με τα πρώτα πρωτοβρόχια. Τα μυστήρια, που γνώρισαν ιδιαίτερη άνθηση κατά τους χρόνους της ύστερης αρχαιότητας, υπόσχονταν στους μυημένους σ’ αυτά μόνιμη σωτηρία και μια ευτυχισμένη μετά θάνατον ζωή. Ετσι, σε δημόσιες αλλά κυρίως σε απόκρυφες τελετουργίες, οι πιστοί σκηνοθετούσαν τις διάφορες φάσεις αυτού του αγώνα, αναπαριστώντας τις ποικίλες περιπέτειες του πάσχοντος θεού τους.

Ο θάνατος και η ανάσταση

Οπως παρατηρεί ο Πλάτων, καθώς ο άνθρωπος πλησιάζει προς τον θάνατο αρχίζει να σκέπτεται για πράγματα που πριν δεν τον απασχολούσαν καθόλου, ενώ συγχρόνως αρχίζει να δίνει πίστη και σε δοξασίες υπερφυσικές. Ετσι και στην αρχαιότητα, πολλοί πίστευαν ότι με τις μυήσεις αυτές θα βοηθηθούν να κερδίσουν την πολυπόθητη αθανασία και ακόμη θα αποκτήσουν τη δυνατότητα και μετά θάνατον «να διασκεδάζουν και να χορεύουν» σε καταπράσινους λειμώνες στον καθαρό αέρα.

Ορισμένοι θρησκειολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η κεντρική ιδέα όλων αυτών των μυστηριακών θρησκειών ήταν ο θάνατος και η ανάσταση και έχουν συνδέσει τους σχετικούς μυστηριακούς μύθους με τα πάθη κάποιου θεού. Ετσι έχουμε τον θάνατο του Διονύσου, του Αττεως, του Οσίριδος. Στα μυστήρια που σχετίζονται με τους θεούς αυτούς συναντούμε ακολουθίες πένθους που στη συνέχεια τις διαδέχονται τελετουργίες χαράς και αγαλλίασης. Το αβάστακτο πένθος της Ισιδος για τον φόνο του αγαπημένου της αδελφού και συντρόφου, του Οσίριδος, που τον είχε κατακρεουργήσει ο θεός της σκιάς Σετ (ή Σεθ), σταματά όταν βρίσκει και συναρμολογεί όλα τα διαμελισμένα κομμάτια του, δίνοντάς του ξανά τη ζωή. Το ίδιο συμβαίνει και με τους πιστούς της. Μιμούμενοι τη θεά τους, αναζητούν τον Οσιρι, κτυπώντας με αλαλαγμούς τα στήθη τους. Μόλις ξαναντικρίζουν τον θεό, τότε τον θρήνο τον διαδέχεται ανείπωτη χαρά. Ο Πλούταρχος προτρέπει τα βάσανα της Ισιδας, όπως αναπαριστάνονται στις σχετικές τελετές, να γίνονται μαθήματα ευσέβειας και παρηγοριάς για όλους τους θνητούς που τους βρίσκουν τέτοια κακά.

Ο Ιούλιος Φίρμικος Ματερνός, πολιτικός και συγγραφέας του 4ου αι. μ.Χ., που αλλαξοπίστησε και έγινε Χριστιανός, μας παραδίδει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σχετικές με παγανιστικές μυστηριακές τελετές. Ετσι ανάμεσα σε άλλα μας περιγράφει και μια σκηνή κατά την οποία μπροστά σε ένα ομοίωμα κάποιου θεού, που κείτονταν νεκρός πάνω σε ένα φορείο, εξελίσσονταν σκηνές οδυρμού και θρήνου.

Η «επίκλησις» του Διονύσου
Ο Διόνυσος, χωρίς αμφιβολία, ήταν κι αυτός ένας θεός της βλάστησης και σαν τέτοιος ήταν ένας πάσχων θεός, που πέθαινε και ανασταινόταν κάθε χρόνο. Ωστόσο τα επεισόδια που σχετίζονται με τον θάνατό του, ο οποίος προκαλούσε τον μαρασμό της φύσης, μπορούμε να πούμε ότι δεν αποτελούσαν σημαντικό μέρος της όλης διήγησης. Εκτός από αναφορές στον βίαιο θάνατό του και τον διαμελισμό του υπήρχαν και παραδόσεις που έκαναν λόγο και για μια ομαλή κατάβασή του στον Αδη, προκειμένου να φέρει στον πάνω κόσμο, στον κόσμο των ζωντανών, τη μάνα του τη Σεμέλη.

Η κάθοδός του αυτή έγινε από την Αλκυονία λίμνη στη Λέρνα της Αργολίδας, για την οποία υπήρχε παράδοση ότι ήταν απύθμενη. Ετσι κανένας στην αρχαιότητα, ούτε και ο ίδιος ο αυτοκράτορας Νέρων, δεν είχε μπορέσει να μετρήσει το βάθος της. Στους Δελφούς, μέσα στο άδυτο του ναού του Απόλλωνος, «παρά το χρηστήριον», έδειχναν τον τάφο του θεού. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, που έζησε προς τα τέλη του 1ου αι. π.Χ., μιλά για θρήνους κατά τη διάρκεια «των διονυσιακών παθών». Αλλά για τις τελετουργίες τις σχετικές με τον θάνατό του, όπως άλλωστε και γι’ αυτές που σχετίζονται με την ανάστασή του, ξέρουμε λιγοστά πράγματα. Κύρια αιτία ήταν η ευσέβεια των αρχαίων συγγραφέων που δεν ήθελαν να κοινοποιήσουν τίποτε «περί ων ου θέμις τοις αμυήτοις ιστορείν».

Ενα χαρακτηριστικό στοιχείο των τελετουργιών που συνδέονται με την ανάσταση του θεού ήταν και το κάλεσμά του, η «επίκλησις», από τους πιστούς του, που τον καλούσαν, ακόμη και με μικρές σάλπιγγες, να ανέβει και να παρουσιαστεί σ’ αυτούς.

Στον κόσμο των Ιώνων η «επιφάνεια» του θεού γινόταν κατά τη διάρκεια των Ανθεστηρίων. Ενα σημαντικό δρώμενο της γιορτής αυτής, που είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι γιορταζόταν και αυτή κατά τη διάρκεια της άνοιξης, ήταν ο ερχομός του θεού πάνω σ’ ένα τροχοφόρο πλοίο.

Το ότι ο Διόνυσος ερχόταν με ένα πλεούμενο πιθανόν να οφειλόταν στο ότι ο θεός είχε κατεβεί στον Κάτω Κόσμο μέσα από μια λίμνη, την Αλκυονία. Αλλά και ο Αριστοφάνης στους «Βατράχους» του βάζει τον Διόνυσο να κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο από μια περιοχή της Αθήνας, που την έλεγαν Λίμναι, και της οποίας το όνομα σαφώς υποδηλώνει και πάλι κάποια λίμνη ή έστω ένα βαλτότοπο.

Με τη θριαμβευτική επανεμφάνιση του θεού οι πιστοί του ξεσπούσαν σε ουρανομήκεις φωνές και χαρούμενα τραγούδια και ξεφάντωναν με χορούς και πανηγύρια. Και εκτός από πάσχοντες θεούς στην αρχαία μυθολογία υπάρχουν και ήρωες που είχαν κατορθώσει να νικήσουν τον θάνατο, όπως ο Ηρακλής, ο Ορφέας, ο Καπανέας κ.ά.

Μετά από τα παραπάνω μπορούμε να υποθέσουμε ότι το μέγα θαύμα της Ανάστασης του Χριστού, το σημαντικότερο ασφαλώς γεγονός της επίγειας ζωής Του, κατά το οποίο έχουμε τη νίκη της ζωής και την ήττα του θανάτου, έγινε πιο εύκολα κατανοητό από τους Ελληνες· και από τους υπόλοιπους ελληνίζοντες της όψιμης αρχαιότητας, που αποτελούσαν το πιο σημαντικό και συνάμα το πιο ζωντανό κομμάτι του τότε γνωστού και πολιτισμένου κόσμου. Γιατί ανάλογα συμβάντα διηγούνταν και για τους θεούς και ήρωες που είχαν στεριώσει και είχαν κυριαρχήσει στα μέρη τους πολύ πριν κάνει την εμφάνισή Του ο Ναζωραίος.

Μιχάλης Α. Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Τα «Αδώνεια»: Ο θάνατος και η Ανάσταση του θεού Άδωνη

Στις παραδόσεις των λαών της ανατολικής μεσογείου , υπάρχουν τουλάχιστον 16 θεοί που βιώνουν το δράμα του θανάτου αλλά και ταυτόχρονα την λύτρωση της αναστάσεως.

Στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο εκτός από τον Δία/Φελχανό και τον Διόνυσο/Ζαγρέα , ο σημαντικότερος Θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται , είναι ο Άδωνις

Σύμφωνα με την παράδοση ο Αδωνις ήταν γιός του Κινύρα κι της Σμύρνας. Όταν γεννήθηκε ήταν τόσο πανέμορφο μωρό που μόλις τον είδε η Θεά Αφροδίτη τον ερωτεύτηκε και για να μην τον χάσει τον έβαλε σε μία λάρνακα και τον εμπιστεύθηκε στην Περσεφόνη , την Θεά του κάτω κόσμου.

Όταν όμως ο Αδωνις μεγάλωσε , η Περσεφόνη θαμπωμένη και αυτή από την ομορφιά του , αρνήθηκε να τον επιστρέψει και τότε η Αφροδίτη ζήτησε την συνδρομή του Δία.Ο πατέρας των Θεών τότε έδωσε τον όμορφο νέο τα 2/3 του χρόνου στην Αφροδίτη και το 1/3 στην Περσεφόνη.

Η Αφροδίτη εγκατέλειψε τον Ολυμπο και ακολούθησε τον πανέμορφο νέο κάτω στην γη. Δυστυχώς όμως σε ένα κυνήγι αυτός σκοτώθηκε από ένα αφηνιασμένο κάπρο. Η Αφροδίτη απαρηγόρητη και με δάκρυα στα μάτια ζήτησε από την Περσεφόνη πίσω τον όμορφο νέο και τότε οι δύο Θεές αποφάσισαν να τον έχουν η κάθε μία για εξι μήνες τον χρόνο. Η διαμάχη των δύο Θεαινών συμβολίζει και διδάσκει ότι ο Ερωτας μπορεί να νικήσει ακόμη και τον θάνατο !

Από το αίμα του Αδώνιδος γεννήθηκαν τα τριαντάφυλλα και οι παπαρούνες και από τα δάκρια της Αφροδίτης οι ανεμώνες

Ο Αδωνις είναι ένας πανάρχαιος Θεός της ανατολής και η λατρεία του ήταν διαδεδομένη στην Συρία την Φοινίκη την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Από εκεί η λατρεία του πέρασε στην Κύπρο και από την Κύπρο στην Ελλάδα ήδη από τη αρχαική εποχή.

Σύμφωνα με την παράδοση ο τάφος του βρισκόταν στην Βηθλεέμ σε μία υπόγεια σπηλιά στα θεμέλια του Ναού της Θεάς Αστάρτης. Πιθανολογείται ότι το σημείο βρίσκεται εκεί που σήμερα είναι χτισμένος ο Ναός της Γεννήσεως.


Τα Αδώνεια

Σε ανάμνηση του θανάτου και της αναστάσεως του Θεού ετελούντο κάθε χρόνο τα Αδώνεια. Σε άλλες περιοχές η γιορτή γινόταν στα μέσα του μηνός Βοηδρομίωνος (Αύγουστος – Σεπτέμβριος ) και αλλού, στην κυρίως Ελλάδα την άνοιξη κατά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία.

Η πρώτη ημέρα των «Αδωνείων», που λεγόταν «Αφανισμός», ήταν ημέρα πένθους για το θάνατο του Θεού, που απεικονίσεις του τον παρουσιάζουν εστεμμένο με ταινίες που τις διακοσμούν ισοσκελείς σταυροί , με το στόλισμα των λεγόμενων «Κήπων του Αδώνιδος» (που τους φύτευαν και τους προετοίμαζαν οι γυναίκες οκτώ ημέρες πριν), καθώς και με μοιρολόγια και λυπητερές μουσικές από πένθιμο αυλό (τη λεγόμενη «γίγγρα»). Η δεύτερη ημέρα των εορτασμών η Εύρεσις (ανάστασις) ήταν ημέρα χαράς για την ανάσταση του Θεού εκ νεκρών και την ανάληψή του δίπλα στη Θεά Αφροδίτη για το μισό χρόνο.


Οι Κήποι του Αδώνιδος (Επιτάφιος)

Οι κήποι του Αδώνιδος ήσαν πανέρια η γλάστρες γεμάτες χώμα μέσα στις οποίες έσπερναν και καλλιεργούσαν ειδικά για τα Αδώνεια, πολύτριχο και αλλά φυτά ταχέως αυξανόμενα, καθώς και σιτάρι, κριθάρι, μαρούλι, μάραθο και διάφορα είδη λουλουδιών που τα περιποιούντο επί 8 ημέρες, κατά κύριο λόγο η αποκλειστικά, οι γυναίκες.

Την ημέρα του «Αφανισμού» οι λατρευτές κυρίως γυναίκες με λυμμένα τα μαλλιά τους, ξυπόλητες και γυμνόστηθες, περιέφεραν με θρήνους και οδυρμούς τα ομοιώματα του Θεού και τους «Κήπους» στους δρόμους των πόλεων και κατόπιν τα οδηγούσαν στη θάλασσα (ή σε πηγές και ποτάμια σε άλλες πόλεις), τα έριχναν στα νερά και παρακαλούσαν να επιστρέψει ο Θεός από τον κάτω κόσμο.

Στα «Αδώνεια» προσφερόταν ως θυμίαμα μύρα, ενώ ψάλλονταν και ειδικά άσματα, τα λεγόμενα «Αδωνίδια», από τα οποία έχει διασωθεί ένα πολύ αξιόλογο δείγμα. Πρόκειται για τον «Επιτάφιον Αδώνιδος» του Βίωνος. Σε κάποια από τα ανά τόπους «Αδώνεια» γίνονταν και μυήσεις σε Μυστήρια του Θεού (Ο Λουκιανός διασώζει ότι οι μύστες θυσίαζαν πρόβατο και έπαιρναν μετάληψη).

Αμέτρητοι οι «θεοί» που… σταυρώθηκαν και αναστήθηκαν!

Ο Κρίσνα, το δεύτερο πρόσωπο της Ινδικής τριάδας αντίστοιχο της χριστιανικής τριάδας, ο οποίος ονομάζεται και «υιός θεού», σταυρώθηκε όπως και ο Ιησούς. Πρόκειται για την ενσάρκωση του Βισνού. Οι ουρανοί σκοτείνιασαν την ώρα του θανάτου. Ο Κρίσνα κατέβηκε στον άλλο κόσμο, και αναστήθηκε την τρίτη μέρα, και ανελήφθη στους ουρανούς. Ο Κρίσνα, θεωρείται επίσης «άνθρωπος και Θεός» καταρρίπτοντας το χριστιανικό επιχείρημα πως ο Ιησούς ήταν ο πρώτος άνθρωπος-θεός που νίκησε τον θάνατο.

Ο Πέρσης θεός Μίθρα αποκαλούνταν «ο καλός ποιμένας» και σταυρώθηκε τουλάχιστον μια χιλιετία πριν τον Ιησού, για να λυτρώσει την ανθρωπότητα.

Ο Ασσυροβαβυλώνιος Ταμμούζ (Damuzu) σταυρώθηκε και αναστήθηκε από την Αστάρτη.

Ο Άττις, αποκαλούμενος «ο αμνός του θεού» περνάει το μαρτύριο της σταύρωσης και ανασταίνεται.

Ο Μεξικανός Κετσατκοάτλ θανατώθηκε με σταύρωση και αναστήθηκε την τρίτη μέρα.

Ο Όσιρης σκοτώνεται από τον Σεθ, και ανασταίνεται από την Ίσιδα, ενώ ο γιος τους Ώρος σταυρώνεται μεταξύ δύο κλεφτών.

Ο Όντιν σταυρώθηκε στο δέντρο της ζωής, ενώ ο γιος του Μπάλντερ σκοτώνεται από τον πανούργο Λόκι με γκυ. Αμφότεροι ανασταίνονται.

Οι θεοί ΙΑΩ, και Χέσους σταυρώθηκαν και αναστήθηκαν για να σώσουν την ανθρωπότητα χιλιάδες χρόνια πριν την εμφάνιση του Ιησού.

Ο Ίντρα αναπαριστάται με οπές από καρφιά.

Ο Χαλδαίος Κριτε και ο Ασιάτης Μπαλού αναφέρονται στα αντίστοιχα ιερά τους κείμενα ως «εσταυρωμένοι λυτρωτές».

Ο Αιγύπτιος Θούλις πέθανε στο σταυρό, θάφτηκε, αναστήθηκε και ανήλθε στους ουρανούς.

Ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης (Αξιόκερσα κατά τα Καβείρια) περιέχει την κάθοδο στον Άδη, την παραμονή εκεί για ένα χρονικό διάστημα και την επιστροφή στη ζωή.

Ο μύθος της Ευρυδίκης.

Ο Ρωμαίος ήρωας Κουιρίνους, σταυρώθηκε και η γη σκοτείνιασε.

Η ανάσταση νεκρών και η νίκη επάνω στο θάνατο, δεν είναι λοιπόν μια ιδέα που γεννήθηκε στον χριστιανισμό. Στις αρχαίες θρησκείες υπήρξε πληθώρα θεών και ανθρώπων που είτε θυσιάστηκαν και ξαναγύρισαν στη ζωή, ή ήρθαν σε συμφωνία με τις θεότητες του Άδη να μοιράζουν τη ζωή τους ανάμεσα σε δύο κόσμους. Η ιδέα της ανάστασης πιθανολογείται πως προήλθε από την παρατήρηση της «νεκρανάστασης» της φύσης.

Οι εμπνευστές της χριστιανικής θρησκείας παρέλαβαν τους αρχαίους μύθους, τους άλλαξαν ελαφρώς και τους παρουσίασαν ως δική τους αποκάλυψη. Κανένας χριστιανός ιερέας δεν έχει απαντήσει ουσιαστικά στο ερώτημα, σε τι ακριβώς διαφέρει η σταύρωση κι η ανάσταση του θεού σας από τις αντίστοιχες των προαναφερθέντων θεών;

Τα βασικά συστατικά του μύθου εμφανίζονται στις παραδόσεις όλων σχεδόν των λαών της Μέσης Ανατολής και όχι μόνο. Η σταύρωση και η ανάσταση του Ιησού δεν είχε κάτι το πρωτότυπο να δείξει.


Μιχάλης Καλόπουλος

ΠΗΓΗ

Οι 10 πληγές του Internet

Δέκα Σοβαροί Λόγοι για να μη «Συνδεθείς»

Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ζενίθ



Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ

Η Τεχνολογία εξελίσσεται. Ο κόσμος γύρω μας γεμίζει με ολοένα και περισσότερες μηχανές, ολοένα και πιο περίπλοκες, ολοένα και περισσότερο «εξελιγμένες». Αλλά αυτές οι μηχανές δεν κάνουν τη ζωή μας καλύτερη, γιατί εξελίσσονται με τον ίδιο τρόπο που εξελίσσονται και οι κατσαρίδες: χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους κι εμάς, που μοιραζόμαστε τους ίδιους χώρους μαζί τους.

Και ακριβώς όπως οι κατσαρίδες, που κάθε νέα χρονιά καταφέρνουν να μην παθαίνουν τίποτε από τα κατσαριδοκτόνα της προηγούμενης χρονιάς και επιστρέφουν συνεχώς πιο επίμονες στα δωμάτια μάς, η Τεχνολογία και τα μηχανικά παιδιά της με τον ίδιο σχεδόν τρόπο γίνονται όλο και πιο επιθετικά στην προσπάθειά τους όχι μόνο να κατακτήσουν τον λιγοστό χώρο που ονομάζουμε «σπίτι», αλλά και το ίδιο μας τον εαυτό.

O «ψαγμένος» γνώστης της τεχνολογίας, που θέλει να πιστεύει ότι παίρνει κι αυτός μέρος στη μεγάλη επανάσταση της πληροφορίας, στο Ίντερνετ, πολιορκείται από μια τεράστια σειρά «απαραίτητων» πλέον μηχανημάτων: υπολογιστή-PC (εννοείται πολλών μεγκαχέρτζ), μόντεμ για τη γραμμή ISDN του ΟΤΕ, aDSL μόντεμ για τη σύνδεσή του με το Ίντερνετ, hub (δηλαδή κέντρο δικτύωσης) για να συνδέσει πάνω του όλα τα ψηφιακά μηχανήματα, κάμερες (φανερές αλλά και κρυφές αν ο χρήστης είναι πονηρός), σκάνερ-σαρωτή, εκτυπωτή για κείμενα και δεύτερο εκτυπωτή έγχρωμο για φωτογραφίες, mp3-player για να ακούει τα μουσικά κομμάτια που βρήκε στο Ίντερνετ, πολυκάναλο σύστημα ήχου εφτά και βάλε ηχείων, DVD για να βλέπει ταινίες και εγγραφέα DVD για να γράφει τις τηλεοπτικές εκπομπές, Playstation ή X-Box ή Nintendo (ή και τα τρία μαζί) για τη διασκέδαση του όταν δεν ασχολείται με τους υπολογιστές, ιονιστή ατμόσφαιρας, βιντεοπροβολέα, οθόνη plasma κρεμασμένη στον τοίχο, πληκτρολόγια, ποντίκια, firewire, «μπλε δόντια» (bluetooth), κινητά τηλέφωνα, φορτιστές και άλλα πολλά που κάθε μήνα προστίθενται σ’ αυτή τη λίστα. Και από κάθε ένα από αυτά τα μηχανήματα ξεκινούν δύο και τρία καλώδια, εκπέμπονται θόρυβοι και ακτινοβολίες, δημιουργούνται παράξενα προβλήματα, ασυμβατότητες, δυσλειτουργίες, βλάβες…

Θα μου πείτε ότι είναι καλό να τα έχεις όλα αυτά, παρά να μη τα έχεις. Εκ πρώτης όψεως, ναι. Αλλά η εμπειρία αποδεικνύει τελικά το αντίθετο. Τα σημερινά ψηφιακά γεννήματα της Τεχνολογίας, παιδιά του γάμου της με τον Καπιταλισμό και τον Καταναλωτισμό, είναι μάλλον τερατογενέσεις, παρά αγγελούδια μιας καλύτερης εποχής. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους είναι καλύτερα να μη (συν)δεθείς μαζί τους, να μην υποταχθείς στη χρήση τους, να μην εθιστείς στην ανάγκη τους…



Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Ένα ευρύ φάσμα διανοούμενων, καλλιτεχνών και αναλυτών, αντιμετωπίζει με επιφύλαξη τη σημερινή τεχνολογική κατάσταση. Και δεν αναφερόμαστε στους φανατικούς εχθρούς της τεχνολογίας, τους λεγόμενους «νεολουδίτες», όπως τον αναλυτή-συγγραφέα Κερκπάτρικ Σέιλ (που, πριν μερικά χρόνια, στη διάρκεια μιας ομιλίας του, έσπασε έναν υπολογιστή που βρισκόταν μπροστά του) ή τον διάσημο πλέον βομβιστή «Unabomber» Θίοντορ Κατζίνσκι.

Αντίθετα, αναφερόμαστε σε κάποιους φανερά «τεχνοφιλικούς» δημιουργούς, όπως τον Καναδό σκηνοθέτη Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ (δημιουργό των ταινιών eXistenZ, Crash, Videodrome, The Fly, κ. ά.), τον Ιάπωνα σκηνοθέτη Σίνια Τσουκαμότο (Tetsuo – Body Hammer, Bullet Ballet, κ.ά.), τον διάσημο κυβερνοπάνκ συγγραφέα Γουίλιαμ Γκίμπσον (Neuromancer, Count Zero, Mona Lisa Overdrive, κ. ά.), τον Κέβιν Κέλι, διευθυντή σύνταξης του Wired, του πλέον έγκριτου αμερικανικού περιοδικού τεχνολογίας. Αυτοί έχουν, αν και είναι χρήστες και δημιουργοί με κύριο εργαλείο αλλά και πεδίο προβληματισμού την Τεχνολογία, περιγράφουν με μελανά χρώματα το «καλωδιωμένο» μέλλον του ανθρώπου.

Ο Κέβιν Κέλι του διάσημου περιοδικού τεχνολογίας Wired, στις 13 Ιουλίου του 2004 έθεσε στην ιστοσελίδα του (www.kk.org) το ερώτημα «Τι θέλει η Τεχνολογία;» (What does Technology want?). Ο Κέλι εξηγεί:

«Η Τεχνολογία δεν είναι ένα πρόσωπο, οπότε δεν μπορεί να θέλει κάτι με τον ίδιο τρόπο που εσύ θέλεις κάτι. Είναι όμως πλέον φανερό ότι η Τεχνολογία είναι αυθύπαρκτη. Εξελίσσεται με τελείως δικό της τρόπο… Είναι το αποτέλεσμα της συνδυασμένης δράσης ενός περιπλοκότατου συστήματος που αποτελείται από ανθρώπινες μονάδες και ομάδες, από μεμονωμένους ερευνητές, οραματιστές, επιστημονικά κέντρα, πανεπιστήμια, εταιρείες, οργανισμούς. Όλοι αυτοί δρουν χωρίς κεντρικό σχέδιο, χωρίς να έχουν κάποιο συγκεκριμένο σκοπό…

»Ιδωμένη έτσι η τεχνολογία, ως αυτοδύναμο σύστημα, δεν είναι δυνατόν να υποστεί χειραγώγηση. Οι νόμοι της ελεύθερης αγοράς εξασφαλίζουν ότι κανένας, ούτε ιδιώτης, ούτε εταιρεία, ούτε κρατικός οργανισμός, δεν μπορεί να παρέμβει για να επηρεάσει την κατεύθυνση που παίρνουν τα πράγματα κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ακόμα και στις λίγες εκείνες περιπτώσεις που έγινε συνειδητή προσπάθεια χειραγώγησης των εξελίξεων, τα πράγματα δεν ακολούθησαν την επιθυμητή πορεία».

Ένα από τα πολλά νοήματα που περιέχονται στα λόγια του Κέλι, είναι και ότι η τεχνολογία δεν έχει πλέον ως κύριο άξονά της τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος παραγκωνίζεται και από άρχοντάς της, γίνεται πλέον ένας ακόμη από τους μηχανισμούς της.

Ο Κέλι δεν εξέφρασε κάτι πραγματικά πρωτότυπο. Ο Γουίλιαμ Γκίμπσον από τις αρχές του 1980 περιέγραψε στο βιβλίο του Neuromancer ένα ανθρώπινο μέλλον απόλυτα εθισμένο στην τεχνολογία, χωρίς όμως τίποτε να έχει αλλάξει προς το καλύτερο για την ανθρώπινη ζωή. Ο Ντέιβ Κρόνενμπεργκ, από την άλλη, περιγράφει, εδώ και αρκετά χρόνια, το «αισθηματικό» κομμάτι αυτής της κατάστασης. Στην ταινία eXistenZ, π.χ., περιέγραψε ένα πολύ κοντινό μέλλον όπου οι μηχανές και τα καλώδια έχουν εισβάλλει πλέον με σεξουαλικό τρόπο και μέσα στο σώμα του ανθρώπου (όπως και στην πασίγνωστη ταινία The Matrix). Ο Ιάπωνας σκηνοθέτης Σίνια Τσουκαμότο, με τη σειρά του, αναλύει τη «σωματική» πλευρά της σχέσης ανθρώπου-τεχνολογίας. Στο Tetsuo – Body Hammer, περιγράφει το ίδιο όραμα της κακοφτιαγμένης «τεχνητής» πραγματικότητας, μόνο που εδώ δεν εισβάλλει η μηχανή στον ανθρώπινο κόσμο, αλλά ο άνθρωπος εισβάλλει στις μηχανές, ενσωματώνεται με τα καλώδια και τις συσκευές, μεταλλάσσοντας και απορρίπτοντας ταυτόχρονα την ανθρώπινη φύση του…



ΔΕΚΑ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗ ΣΥΝΔΕΘΕΙΣ

Είναι γεγονός ότι τα «νεολουδίτικα» οράματα πολλών δημιουργών σαν τους προηγούμενους βασανίζονται από αρκετές «εμμονές», οπότε δεν εξερευνούν σφαιρικά την αρνητική πλευρά της σχέσης Ανθρώπου-Τεχνολογίας. Η Τεχνολογία δεν έχει μόνο κοινωνικά, σωματικά, συναισθηματικά αποτελέσματα, αλλά μεταλλάσσει όλα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, από τα πιο καθημερινά και προσωπικά, ως τα πιο εμβαθυνμένα και παγκόσμια.

Από την προσωπική μου παρατήρηση και από τις εμπειρίες μου, έχω καταλήξει να πιστεύω ότι οι μεγαλύτερες πληγές της σημερινής τεχνολογίας, οι «ψηφιακές πληγές» όπως τις ονομάζω, είναι οι δέκα που ακολουθούν. Είναι δέκα λόγοι που απαιτούν να σκεφτείς πολύ αν αξίζει τελικά να «συνδεθείς»:



1) Καταστροφή προσωπικού χώρου. Η Τεχνολογία αλλάζει τους χώρους στους οποίους ζούμε, και όχι προς το καλύτερο (και δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στο φυσικό περιβάλλον, το οποίο όπως όλοι γνωρίζουμε πάει από το κακό στο χειρότερο εξαιτίας της ανεξέλεγκτης βιομηχανικής λειτουργίας). Τη στιγμή που γράφω αυτό το κείμενο, το γραφείο μου είναι κατειλημμένο από το μόνιτορ, τα ηχεία, το τηλέφωνο, τα διάφορα καλώδια τους, τα CD και τις δισκέτες, ενώ τα πόδια μου ακουμπούν σε άλλα καλώδια που βρίσκονται στο πάτωμα.

Η «καλωδίωση» και η έλλειψη αυτονομίας είναι ένα μεγάλο πρόβλημα της σημερινής Τεχνολογίας, το οποίο γνωρίζουν πολύ καλά οι σχεδιαστές της, αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να ξεπεράσουν. Ειδικά τα ψηφιακά μηχανήματα, απαιτούν πολλές και πολύπλοκες συνδέσεις αναμεταξύ τους.

Πολλά από τα καλώδια οι σχεδιαστές σκοπεύουν στο άμεσο μέλλον να τα εξαφανίσουν και να κάνουν τις συσκευές «ασύρματες». Αλλά και πάλι, τα καλώδια δεν θα εξαφανιστούν. Όπως ξέρετε, δεν υπάρχει ακόμη προσβάσιμη «ασύρματη» μεταφορά ενέργειας. Όλα σχεδόν τα μηχανήματα απαιτούν «τροφοδότηση» από την πρίζα του ρεύματος, πράγμα που σημαίνει ότι πάλι δεν μπορείς να τα μετακινήσεις εκεί που θέλεις εσύ, αλλά πρέπει να τα τοποθετήσεις εκεί που βολεύονται τα καλώδιά σου. Όσο για εκείνα που αντλούν ενέργεια από μπαταρίες, αποδεικνύονται στη χρήση τους ακόμη πιο προβληματικά, επειδή δυστυχώς τα μοντέρνα ψηφιακά μηχανήματα έχουν μεγάλες ενεργειακές απαιτήσεις. Οι μπαταρίες αντέχουν ελάχιστα πριν απαιτήσουν αλλαγή ή «επαναφόρτιση», φυσικά με το καλώδιο τους…

Συνεπώς, αν αποφασίσετε να «καλωδιωθείτε», κοιτάξτε πρώτα το χώρο σας και την ηλεκτρική υποδομή του. Όταν θα υποταχτείτε στον κόσμο της τεχνολογίας, η ζωή σας θα γίνει πολύ πιο δύσκολη, ειδικά αν δεν έχετε προετοιμάσει σωστά το χώρο σας…



2) Ηλεκτρομαγνητική ρύπανση. Τα ψηφιακά μηχανήματα δουλεύουν όλα με υψηλές συχνότητες λειτουργίας, εκπέμπουν τεράστια ποσά ενέργειας στο περιβάλλον, ζεσταίνονται και ακτινοβολούν θερμότητα, εκπέμπουν διάφορες χημικές ουσίες που έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή τους (μυρίστε ένα καινούργιο μηχάνημα που μπήκε για πρώτη φορά σε λειτουργία και θα καταλάβετε τι εννοώ), διαταράσσουν τα φυσικά ηλεκτρομαγνητικά και γεωδυναμικά πεδία γύρω τους, ειδικά αν δεν είναι σωστά «γειωμένα» με τη γείωση του ηλεκτρικού δικτύου. Το χειρότερο από όλα είναι ότι αναγκαζόμαστε να τα «αγκαλιάσουμε» για να δουλέψουμε μαζί τους, ενώ οι προδιαγραφές απαιτούν να διατηρούμε πάντα μια απόσταση ασφάλειας από αυτά.

Επίσης, τα ψηφιακά μηχανήματα, καθώς έχουν μέσα τους πολλούς κενούς χώρους για να ψύχονται από τον αέρα, μαζεύουν από την ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες σκόνης. Αυτό δεν θα ήταν αναγκαστικά κακό, αν μαζί με τη σκόνη δεν μάζευαν και το ραδιενεργό στοιχείο ραδόνιο, το οποίο είναι σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των πνευμονολόγων ο δεύτερος πιο σημαντικός παράγοντας δημιουργίας του καρκίνου του πνεύμονα (50.000 άτομα κάθε χρόνο παθαίνουν καρκίνο του πνεύμονα εξαιτίας του ραδονίου!). Το ραδόνιο έχει την τάση να μαζεύεται σε στενούς και μη επαρκώς αεριζόμενους χώρους, όπως τα γραφεία και τα κλειστά δωμάτια. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν έχει παρθεί ποτέ κανένα μέτρο για την οικιακή μέτρησή του, ενώ σε άλλες χώρες θεωρείται πλέον απαραίτητη (π.χ. στην Τσεχία υπάρχει δίκτυο 300.000 μετρητών ραδονίου)…

Ευτυχώς τελευταία αναπτύσσονται και φτάνουν σε εμάς κάποιες ψηφιακές τεχνολογίες που είναι λιγότερο επιβλαβείς για τον άνθρωπο, όπως π.χ. οι οθόνες TFT οι οποίες δεν ακτινοβολούν σχεδόν τίποτε σε σχέση με τις παραδοσιακές «τηλεοπτικές» οθόνες (CRT), ενώ δεν έχουν ούτε μεγάλους κενούς χώρους για να μαζεύουν μέσα τους σκόνη και επικίνδυνες ουσίες, ούτε πειράζουν τόσο πολύ τα μάτια, λόγω σχεδίασης της οθόνης.

Συνοψίζοντας: αν δεν έχετε ένα καλό «υγιεινό» μόνιτορ, ένα δωμάτιο με καλό αερισμό για να φεύγουν οι χημικές και ραδιενεργές ουσίες, μια ηλεκτρική εγκατάσταση με καλή γείωση για να «θωρακίζονται» οι συσκευές σας, είστε αναγκασμένοι να επιλέξετε μονάχα το ένα από τα δύο: ή τεχνολογία ή υγεία.



3) Τεχνολογία για την Τεχνολογία (ή, πιο απλά, Χάσιμο χρόνου). Η ραγδαία εξέλιξη της Τεχνολογίας, ειδικά της ψηφιακής, απαιτεί συνεχή ενασχόληση μαζί της, απλώς και μόνο για να ενημερώνεσαι για τα νέα μηχανήματα, για τη λειτουργία τους και για τις νέες δυνατότητες που σου δίνονται μέσα από αυτά. Ένα μεγάλο κομμάτι της γοητείας που ασκεί η Τεχνολογία σε μερικούς ανθρώπους, βασίζεται ακριβώς σ’ αυτό το γεγονός: Ότι ο «καλωδιωμένος» κατέχει γνώση που η άλλοι δεν διαθέτουν…

Αλλά αυτή η «γνώση» δεν αποδεικνύεται πάντοτε χρήσιμη. Πολλές φορές, ο χρόνος που έχεις ξοδέψει για να ενημερωθείς για μια νέα τεχνολογία, για το πώς δουλεύει κτλ, πηγαίνει τελείως χαμένος, αφού κάποιες τεχνολογίες ξεπερνιούνται άμεσα, καθίστανται ξεπερασμένες μέσα σε μήνες, και η επένδυση σ’ αυτές, σε χρήμα αλλά και χρόνο, αποδεικνύεται τελείως άστοχη.

Γνωρίζω ανθρώπους που κάθε δίμηνο αγοράζουν ένα καινούργιο ψηφιακό σύστημα, διαβάζουν με λαχτάρα το εγχειρίδιο χρήσης, ξενυχτούν μαθαίνοντας τα μυστικά του, αφιερώνονται σ’ αυτό για μερικές βδομάδες με τόσο πάθος, που τελικά αποκτούν πρόβλημα με το σπίτι τους και με τη δουλειά τους (καταλήγοντας στις «πληγές» νο 7 και νο 8). Και μετά επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία, με ένα νέο μηχάνημα. Έχουν αναπτύξει ένα είδος εμμονής, το οποίο ακόμη και οι ίδιοι πολλές φορές παραδέχονται ότι τους ανησυχεί. Ουσιαστικά, ξεχνούν ότι η τεχνολογία είναι ένα εργαλείο στην υπηρεσία των ανθρώπων – και όχι αυτοσκοπός…

Πριν λοιπόν «καλωδιωθείτε», είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζετε ποιος είναι ο στόχος σας και γιατί θα το κάνετε, και να μην υποκύπτετε στον πειρασμό της μεγάλης εμβάθυνσης στην τεχνολογία. Αλλά μη νομίζετε ότι πρέπει να πάτε και στο άλλο άκρο. Γιατί, αν αφήσετε τη γνώση του χειρισμού της Τεχνολογίας μονάχα στους «άλλους», υπάρχει ο κίνδυνος να γίνεται θύμα της επόμενης ψηφιακής «πληγής»…



4) Ηλεκτρονική Απάτη. Ο νέος κόσμος της Τεχνολογίας, με τις πιστωτικές κάρτες του, με τις αγορές μέσω Ίντερνετ, με τις online μεταφορές κεφαλαίων, με την απίστευτη πολυπλοκότητα του «e-μπορίου» (δηλαδή του εμπορίου μέσω Ίντερνετ) που είναι δύσκολο να καταλάβεις όλες τις λεπτομέρειές του όσο έξυπνος κι αν είσαι, θυμίζει αρκετά την Άγρια Δύση, τις πρώτες δεκαετίες αφού έφτασαν εκεί οι πρώτοι Ευρωπαίοι. Ο καθένας προσπαθεί να βγάλει χρήματα με όποιο τρόπο μπορεί, νόμιμο αλλά συνήθως παράνομο, έντιμο αλλά συχνότερα άτιμο.

Κάποιοι στήνουν ολόκληρες ιστοσελίδες στις οποίες πουλάνε προϊόντα τα οποία δεν υπάρχουν. Δίνεις το νούμερο της πιστωτικής σου κάρτας, και τα χρήματα του λογαριασμού σου μπαίνουν σε μεγάλο κίνδυνο, ενώ είναι πολλές οι πιθανότητες ότι δεν θα λάβεις ποτέ αυτό που αγόρασες.

Διάφορα e-mail επιτηδείων, μεταμφιεσμένα σε εταιρικά ενημερωτικά δελτία, σου πείθουν να «επαληθεύσεις» τους κωδικούς σου, και ξεκλειδώνουν στην ουσία κάθε ασφάλεια σου. Το ίδιο έκαναν και μέχρι πρόσφατα κάποιες ιστοσελίδες που ήταν σχεδιασμένες πανομοιότυπα με γνωστές εταιρίες αγοραπωλησίας αγαθών, όπως π.χ. το Amazon.com.

Δεν λείπουν οι ηλεκτρονικοί «προαγωγοί» που εκμεταλλεύονται τις γυναίκες: τις συζύγους τους, τις κόρες τους, τις φίλες τους. Κάποιοι άλλοι παρακολουθούν ως νέοι χαφιέδες τις κινήσεις μας στο Ίντερνετ, και πουλάνε σε όλους τους ενδιαφερόμενους (μεγάλες εταιρίες, στατιστικές υπηρεσίες, αναλυτές, κ.ά.) τις πληροφορίες για το ποιοι είμαστε, τι προτιμάμε, τι αγοράζουμε και τι χρήματα κερδίζουμε.

Όμως η πιο διαδεδομένη μορφή της ηλεκτρονικής απάτης δεν είναι τα προηγούμενα, αλλά η μορφή που έχει πάρει το εμπόριο της Τεχνολογίας. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι περισσότεροι εραστές της Τεχνολογίας είναι φανατικοί και παθιασμένοι αγοραστές της, ειδικά εκείνοι των πιο νεαρών ηλικιών, οπότε έχουν ξεκινήσει ένα ατελείωτο κύκλο εκμετάλλευσής τους. Π.χ., αντί να εξελίσσουν τους υπολογιστές και τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά μηχανήματα με πραγματικά άλματα, φτάνοντας κάθε γενιά νέας τεχνολογίας στα άκρα της προτού την μετατρέψουν σε εμπορικά προϊόντα, οι εταιρείες έχουν επιλέξει να δημιουργήσουν έναν φαύλο κύκλο «αναβαθμίσεων» και συνεχών αλλαγών, υποχρεώνοντας τους πελάτες τους να δίνουν συνεχώς περισσότερα χρήματα.

Για να καταλάβετε πόσο επικερδές αποδείχτηκε αυτό το μοντέλο νόμιμης απάτης του καταναλωτή, το ίδιο ακριβώς μοντέλο «αναβαθμίσεων» και «νέων αλλά προβληματικών τεχνολογιών» χρησιμοποιείται σήμερα και στην αγορά των κινητών τηλεφώνων, των αυτοκινήτων, των ηλεκτρικών συσκευών, κτλ. Και έτσι όχι μόνο χάνονται χρήματα από τις τσέπες μας, αλλά αναγκαζόμαστε και χάνουμε και χρόνο, για τους λόγους που αναλύω στην «ψηφιακή πληγή» νο 3.

Συμπέρασμα; Αν δεν είστε τελείως ενημερωμένοι για το πώς οι διάφοροι επιτήδειοι απατεώνες αλλά και έμποροι του ηλεκτρονικού κόσμου μπορούν να σας εκμεταλλευτούν, η είσοδός σας στον κόσμο του Ίντερνετ θα είναι πολύ επικίνδυνη. Αποφύγετέ την μέχρι να ενημερωθείτε…



5) Υπερσυγκέντρωση πληροφορίας (Information Overload). Η γνώση είναι δύναμη. Αυτό το γνωρίζουμε όλοι. Αλλά τι σημαίνει «γνώση»; Είναι άραγε οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας; Αυτή τη στιγμή, έχω στη βιβλιοθήκη μου μερικές δεκάδες καινούργια και πολύ ενδιαφέροντα βιβλία, αλλά έχω προλάβει να διαβάσω μονάχα τρία ή τέσσερα από αυτά. Έχω στον υπολογιστή μου δεκάδες χιλιάδες αρχεία με όλων των ειδών τις πληροφορίες, αλλά γνωρίζω τι περιέχουν μονάχα μερικές δεκάδες από αυτά. Μέσα στο μυαλό μου έχω γνώσεις και εμπειρίες από χιλιάδες πράγματα που είδα, διάβασα, άκουσα και ένιωσα τον τελευταίο καιρό, αλλά πόσα πρόλαβα να σκεφτώ και να αναλύσω; Ελάχιστα…

Η πληροφορία, λοιπόν, δεν είναι «γνώση». Η πληροφορία θρέφει τον εγκέφαλο ώστε εκείνος να παράγει γνώση, αλλά, όπως το πολύ φαγητό αντί να δώσει ενέργεια στον οργανισμό τον κάνει βαρύ, δυσκίνητο και αργό, έτσι και η πληροφορία μπορεί να δημιουργήσει άσχημα «μπλοκαρίσματα» στη διαδικασία της γνώσης. Ο ψυχαναγκασμός που προκαλεί η έμμονη ιδέα ότι χρειαζόμαστε κι άλλες πληροφορίες αποδεικνύεται τελικά ανασταλτικός παράγοντας για τη σκέψη μας.

Μην παρασύρεστε από την έμμονη ιδέα ότι το Ίντερνετ και τα νέα μέσα μπορούν να σας δώσουν περισσότερη γνώση και ότι έχετε υποχρέωση να «ρουφήξετε» όλες τις πληροφορίες που μπορούν να σας παρέχουν. Δώστε στο καθετί τον χρόνο που του αρμόζει, χωρίς να παρασύρεστε στην ανώφελη «συλλογή» ολοένα και περισσότερων πραγμάτων. Αν νιώθετε ότι θα παρασυρθείτε σε κάτι τέτοιο, αποφύγετε το Ίντερνετ. Προτιμήστε την ενδοσκόπηση και ξεσκονίστε τα βιβλία σας. Ίσως, αν ασχοληθείτε λίγο περισσότερο μαζί τους, θα ανακαλύψετε ότι έχουν να σας δώσουν πολλά πράγματα που δεν θα τα βρείτε στον ψηφιακό κόσμο. Ίσως έτσι θα αποφύγετε και την επόμενη «πληγή»…



6) Ηλεκτρονικός Πανικός & Ψυχοφθόρο Άγχος. Αν υποκύψετε σε κάποιες από τις πέντε προηγούμενες «πληγές», αυτές πιθανότατα θα οδηγήσουν στη δημιουργία μέσα σας ενός απίστευτου άγχους και ενός πρωτόγνωρου πανικού. Ο συνδυασμός της υπερσυγκέντρωσης της πληροφορίας, του συνεχούς κινδύνου της ηλεκτρονική απάτης, της ανάγκης για ολοένα και περισσότερη ενημέρωση για τις εξελίξεις της τεχνολογίας, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τις ακτινοβολίες κτλ, η μετάλλαξη του περιβάλλοντος σε μια ζούγκλα καλωδίων, η απίστευτη ανωριμότητα της Τεχνολογίας σε συνδυασμό με το πάθος για τη χρήση της, η μείωση εξαιτίας όλων αυτών του ελεύθερου χρόνου, όλα αυτά οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη δημιουργία ενός απερίγραπτου ψυχοσωματικού και ψυχοφθόρου άγχους…

Μην παρασύρεστε από τον πανικό της Τεχνολογίας, γιατί δεν θα σας οδηγήσει σχεδόν ποτέ σε λύσεις. Αν παγιδευτείτε σ’ αυτόν, το αποτέλεσμα θα είναι να συγκεντρώσετε μέσα σας τεράστιες ποσότητες άγχους, που θα σας κάνει μεγάλο κακό. Πριν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε την Τεχνολογία, βάλτε κάποια όρια ανοχής στη χρήση της, και να είστε πάντα προετοιμασμένοι να επιστρέψετε στις παλιές, παραδοσιακές και δοκιμασμένες μεθόδους για να κάνετε τη δουλειά σας. Η γνώση των ορίων σας και η σιγουριά του δοκιμασμένου τρόπου εργασίας μπορούν να καταπολεμήσουν το άγχος…



7) Απρόσωπες επαφές και image-sex. Πολλοί άνθρωποι έχουν επενδύσει τόσα πολλά στη σχέση τους με την Τεχνολογία, που οι σχέσεις τους με τους υπόλοιπους ανθρώπους έχουν πέσει σε δεύτερη μοίρα. Δεν ασχολούνται πλέον με τους άλλους, γιατί νιώθουν ότι απλώς χάνουν τον χρόνο τους μαζί τους. Οι προσωπικές σχέσεις τους είναι αδιάφορες, όσο πιο περίπλοκες τόσο πιο απεχθείς, γιατί τους απομακρύνουν από τον ψηφιακό κόσμο της στιγμιαίας και εικονικής απόλαυσης των επιθυμιών. Ειδικά οι νέοι που έχουν μεγαλώσει «καλωδιωμένοι» στο Ίντερνετ, δύσκολα μπορούν να αναπτύξουν μια τόσο περίπλοκη ανθρώπινη σχέση όσο είναι η αισθηματική με κάποιο άτομο του αντίθετου φύλου. Καθώς έχουν γνωρίσει το άλλο φύλο μέσα από την «εικονική» (κυριολεκτικά) παρουσίαση του μέσα από το ψηφιακό και δικτυακό πορνό, καθώς εκτιμούν μονάχα την διανοητική επαφή (αυτή που συνηθίζουν μέσα από το chat και τα e-mail) και όχι τη σωματική ή ατμοσφαιρική, δημιουργούν μέσα τους ένα περίπλοκο μοντέλο σεξουαλικότητας. Ερεθίζονται μονάχα με ακραίες εικόνες και βίαιες σεξουαλικές πρακτικές, αφού μονάχα αυτές έχουν μάθει να ξεχωρίζουν από το συρφετό της φτηνής γύμνιας που μπορεί κανείς να βρει άμεσα στο δίκτυο.

Η σεξουαλικότητα της καλωδιωμένης γενιάς μετατρέπεται σε αυτό που ονομάζω «image-sex», δηλαδή «σεξ με εικόνες». Ο άνθρωπος που μπαίνει στο δίκτυο νομίζει ότι εξερευνά διεξοδικά το υποτίθεται «απαγορευμένο» θέμα, αλλά στην έρευνά του συναντά ατελείωτα πορνό και ανώμαλες σεξουαλικές πρακτικές (οι οποίες αφού δεν εκφράζονται εύκολα στον φυσικό κόσμο, βρίσκουν διέξοδο μέσω του διαδικτύου). Είναι φυσικό λοιπόν να καταλήξει και να εθιστεί σε μια πορνογραφική και ακραία άποψη της σεξουαλικότητας, παρά σε μια απελευθερωμένη και αναπτυγμένη στάση…

Αποφύγετε λοιπόν την εικονική σεξουαλική διέξοδο που προσφέρει το δίκτυο. Προτιμήστε να κυκλοφορήσετε ανάμεσα σε πραγματικούς ανθρώπους και προσπαθήστε να επικοινωνήσετε αποτελεσματικότερα μαζί τους…



8) Απάνθρωπο και Εγωιστικό Μοντέλο Επιβίωσης. Το δίκτυο είναι ένα παράθυρο που δείχνει μια πολύ άσχημη πλευρά του κόσμου μας. Είναι ένας τόπος που δεν διαφημίζονται τα ανθρώπινα συναισθήματα και ο πλούτος της ανθρώπινης ψυχής. Μέσα του ο άνθρωπος παρουσιάζεται μονοδιάστατα, αφού όλες οι απόψεις που συνήθως παρουσιάζονται κινούνται πάνω σε έναν στενό άξονα: Στη μια μεριά αυτού του άξονα βρίσκεται η μηχανιστική σκέψη και ο ψυχρός υπολογισμός των τεχνοκρατών που δημιούργησαν το δίκτυο, ενώ από την άλλη βρίσκεται το παράλογο μίσος και το τυφλό πάθος, τα οποία εκφράζονται από τους διάφορους φανατικούς που βρίσκουν διέξοδο μέσω του δικτύου για να εκφράσουν τις απόψεις τους, όπως οι εθνικιστές και οι φονταμενταλιστές. Σ’ αυτόν τον άξονα, δεν υπάρχει χώρος για άλλα συναισθήματα.

Όλα αυτά, έχουν σαν αποτέλεσμα, τη δημιουργία σιγά-σιγά μέσα στο κεφάλι του παρατηρητή που κινείται μέσα στο διαδίκτυο, της πεποίθησης ότι ο κόσμος μας είναι σκληρός, μηχανιστικός, παράλογος και κυριευμένος από τρελούς ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει ειδικά στις νεώτερες ηλικίες, που από τη μια επηρεάζονται πιο εύκολα, ενώ από την άλλη έχουν λιγότερες εμπειρίες από τον φυσικό κόσμο για να αντισταθμίσουν την εικόνα που λαμβάνουν.

Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι που πείθονται από την εικόνα της πραγματικότητας που παρουσιάζει το δίκτυο, να γίνονται κι αυτοί πολύ σκληροί, απάνθρωποι, αποστασιοποιημένοι από τα ανθρωπιστικά θέματα και από τα θετικά συναισθήματα.

Φοβάμαι ότι ο μετα-νιτσεϊκός «υπεράνθρωπος» που δημιουργείται από τα πολιτιστικά και «ανθρωπιστικά» πρότυπα που διαφημίζονται μέσω του ηλεκτρονικού δικτύου, θα κάνει τους πιο σκληρούς ναζί αξιωματικούς του Β’ Παγκόσμιου πολέμου να ντραπούν για την μαλθακότητά τους. Μην αφήσετε τον εαυτό σας να επηρεάζετε από πηγές τέτοιων μηνυμάτων…



9) Διέξοδος: Always Online (Συνεχής Σύνδεση). Η συνεχής σύνδεση με τον ηλεκτρονικό κόσμο, δεν είναι κάτι που έχει απορροφήσει πολλούς ανθρώπους μέχρι σήμερα, αν και υπάρχουν τέτοιοι. Υπάρχουν παραδείγματα γυναικών και ανδρών που εξαιτίας ερωτικής απογοήτευσης αποφάσισαν να «γνωρίσουν τον κόσμο» μέσω του Ίντερνετ και κάθισαν μόνιμα σε μια καρέκλα μπροστά από έναν υπολογιστή. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουν εγκαταλείψει τελείως τον εαυτό τους, έχουν βάλει πολλά κιλά, έχουν γίνει πολύ οξύθυμοι, και διώχνουν με όλα αυτά από κοντά τους κάθε άνθρωπο που θα μπορούσε ίσως να τους ανεχθεί. Οπότε, στρέφονται όλο και περισσότερο στο δίκτυο για διέξοδο…

Αυτό το πράγμα σύντομα θα χειροτερέψει και θα παγιδεύει όλο και περισσότερους ανθρώπους. Ήδη στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε την τεχνολογία DSL, η οποία προσφέρει για πρώτη φορά στους Έλληνες τη δυνατότητα να είναι συνεχώς συνδεδεμένοι με το Ίντερνετ στο σπίτι τους. Αύριο μέσα από αυτές τις γραμμές θα φτάσουν στα σπίτια μας και οι πρώτοι «εικονικοί κόσμοι», με τη μορφή παιχνιδιών αλλά και τόπων συνάντησης ανθρώπων από όλο τον κόσμο. Ποιος θα μπορέσει να αρνηθεί τη γοητεία τους, ειδικά αν έχει κάθε λόγο να θέλει να αποφύγει τον φυσικό κόσμο;

Αυτή είναι η μοναδική «ψηφιακή πληγή» που δεν ευθύνεται για το κακό που προκαλεί η αλόγιστη ανάπτυξη ή η κακή σχεδίαση της τεχνολογίας. Εδώ ευθύνεται το κοινωνικό σύστημα και η μορφή του πολιτισμού μας, που δεν αφήνει διεξόδους στους ανθρώπους για να εκφραστούν με όποιον τρόπο θέλουν. Η τεχνολογία έρχεται και προσφέρει μια διέξοδο, αν και αυτή η διέξοδος είναι αρνητική και στρέφεται τελικά κατά του ανθρώπου. Μην την προτιμήσετε. Όταν συναντάμε δυσκολίες εκεί έξω, δεν πρέπει να υποχωρούμε ή να διαφεύγουμε. Πρέπει να πολεμάμε την πραγματικότητα, όχι να την εγκαταλείπουμε…



10) Χάσιμο ταυτότητας (Identity Loss). Αυτό είναι η «ψηφιακή πληγή» που είναι η δυσκολότερη να περιγραφεί και για να γίνει κατανοητό το τεράστιο πρόβλημα που θα προκαλέσει σύντομα στο μέλλον. Στο δίκτυο, ο άνθρωπος αποκτά τη δυνατότητα να είναι όποιος θέλει, να παρουσιάζεται με όποιο τρόπο θέλει, να λαμβάνει όσες διαφορετικές ταυτότητες του χρειάζονται. «Στο δίκτυο κανείς δεν ξέρει ότι είσαι σκύλος» λέει ένα ρητό των χάκερ, εννοώντας ότι η ταυτότητα δεν παίζει ρόλο στις κινήσεις σου μέσα στο παγκόσμιο δίκτυο, αλλά και ότι καμιά ταυτότητα των ατόμων που συζητάς δεν είναι υποχρεωτικά αληθινή.

Στον φυσικό κόσμο το χάσιμο της ταυτότητας αποτρέπεται από το γεγονός ότι η αξιολόγηση του εγώ του καθενός από εμάς είναι ένα τελείως υποκειμενικό θέμα (αν και εδώ «έξω» υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν «κρίση ταυτότητας»). Όταν όμως ο ψηφιακός κόσμος θα αρχίσει να μας καταπίνει όλο και πιο αποτελεσματικά, μεταφέροντας όλο και μεγαλύτερα κομμάτια της ζωής μας εκεί μέσα, πολλοί άνθρωποι θα διαπιστώσουν ξαφνικά ότι δεν έχουν «ταυτότητα», ειδικά εκείνοι που δεν έχουν μάθει να εκφράζουν το εγώ τους μέσα από τον λόγο ή τα νούμερα των τραπεζικών λογαριασμών. Πολλοί άνθρωποι θα νιώσουν ότι «δεν υπάρχουν», αφού δεν θα μπορούν να ξεχωρίσουν ουσιαστικά από τους υπόλοιπους.

Στον ψηφιακό κόσμο είναι πολύ πιθανό να επιβληθεί (από κάποιο δυνατό κέντρο που θα επηρεάζει την κοινή γνώμη) ένα σύστημα «αντικειμενικής» υποτίθεται αξιολόγησης των ανθρώπων, η οποία θα υπολογίζεται με κάποιον απίστευτο μαθηματικό τύπο του στυλ «(χρήματα+ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις+αριθμός σεξουαλικών συντρόφων)/χρέη=προσωπική αξία». Αυτή όμως η μηχανιστική αντιμετώπιση των ανθρώπων (η οποία δυστυχώς εφαρμόζεται ήδη από διάφορους οργανισμούς, όπως π.χ. τις τράπεζες και τις ασφαλιστικές εταιρείες), προβλέπεται να πολλαπλασιάσει και να ενισχύσει σε τεράστιο βαθμό τις κρίσεις ταυτότητας, σε σημείο να υπάρξουν άνθρωποι που η πίστη τους στη διαφορετικότητα του εαυτού τους από τους υπόλοιπους θα χαθεί τελείως.

Με άλλα λόγια, μιλάμε εδώ για την απόλυτη μηχανοποίηση του ανθρώπου, αφού αυτός θα χάσει την εμπιστοσύνη του στο εσώτερο «εγώ» του και θα υπακούει μονάχα στις εξωτερικές υποβολές που θα του γίνονται από τα διάφορα «κέντρα δύναμης». Τι είδους όνειρα θα έχει ένα τέτοιο πλάσμα; Πριν λοιπόν καλωδιωθείτε, μετρήστε τον εαυτό σας, και μην αποδέχεστε ότι σας επιβληθεί εκεί μέσα για να πιστέψετε για εσάς τους ίδιους…



ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η Τεχνολογία δεν είναι κακή. Αλλά πρέπει να την αντιμετωπίσουμε με το σεβασμό που της αξίζει και να μη πάρουμε αψήφιστα την τρομερή επιρροή που ασκεί πάνω μας. Σήμερα, με τη ραγδαία εξέλιξή της, αυτή η επιρροή μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο, είναι λοιπόν σημαντικό να προσέξουμε μην η επιτάχυνση αποδειχτεί καταστροφική για τον εαυτό μας και την ανθρωπότητα.

Η εποχή που οι ψηφιακές τεχνολογίες, το Ίντερνετ, τα κομπιούτερ, και όλα τα άλλα ψηφιακά συστήματα ήταν απλώς παιχνίδια, πέρασε ανεπιστρεπτί. Σήμερα, όλα αυτά είναι κομμάτια του «είναι» μας, και πρέπει να προσέξουμε για να μην εξελιχθούν σε καρκινώματα – ή να μην εξελιχθούμε εμείς ως καρκινώματα πάνω τους. Πρέπει να αναζητήσουμε αποτελεσματική θεραπεία για τις δέκα πληγές που ανέφερα σ’ αυτό το κείμενο, αλλά και για πολλές άλλες πληγές που ο πολιτισμός μας διατηρεί ανοιχτές…

Λουκάς Καβακόπουλος– 19/03/2011

ΠΗΓΗ

Ο Πλατωνικός Γοργίας

Κώστας Ε. Μπέης *



Κύριε Πρύτανη,



Είναι πρόδηλη και εύλογη η συγκίνησή μου, καθώς απόψε γίνομαι δέκτης της ύψιστης τιμής, την οποία η πανεπιστημιακή κοινότητα μπορεί, κατ’ εξαίρεση, ν’ απονείμει σ’ ένα δάσκαλο, ο οποίος, απο πολλών ετών, έχει ήδη αποτραβηχτεί έξω απο τις αίθουσες διδασκαλίας και των εξετάσεων, αφοσιωμένος εφεξής αποκλειστικώς στην έρευνα, στη συγγραφή και στο διάλογο με τους ομοτέχνους του, καθώς και με την προβληματιζόμενη μερίδα της κοινωνίας.



Γι’ αυτήν τη μεγάλη τιμή καταθέτω απόψε την ευγνωμοσύνη μου σ’ όλους Σας, Κυρίες και Κύριοι Συνάδελφοι, ιδίως δε στους φίλους συναγωνιστές του Τομέα Φιλοσοφίας, με τους οποίους, και ιδίως με τον στοχαστικό σὐντροφο Χρήστο Τέζα, με συνδέουν διεξοδικοί εξομολογητικοί διάλογοι και κοινές αναζητήσεις μέσα σε πολλά αχαρτογράφητα ακόμη μονοπάτια της φιλοσοφίας.



*



Μπροστά σ’ ένα τέτοιο μονοπάτι, σεβαστοί Πατέρες, αξιότιμοι Κυρίες και Κύριοι Δικαστές, φίλες και φίλοι συνάδελφοι Δικηγόροι, πρωτοβρέθηκα αιφνίδια, πρίν απο 63 χρόνια, όταν, όντας μαθητής της τρίτης Γυμνασίου στη Σάμο, παρακινήθηκα απο οικογενειακό φίλο, συνταξιούχο Ειρηνοδίκη, να διαβάσω απο μετάφραση τον Γοργία του Πλάτωνα. Ήταν η πρώτη μου επαφή με τη γοητεία του φιλοσοφικού στοχασμού. Και, φυσικά, γοητεύθηκα από την αποστομωτική απάντηση που είχε δώσει ο Σωκράτης στον αναιδή Καλλικλή, έναν θρασύστομο δάσκαλο της ρητορικής:



«αυτός είναι ο άριστος τρόπος διαβίωσης, να ζούμε και να πεθαίνουμε καλλιεργώντας τη δικαιοσύνη και τις άλλες αρετές. [1]Με φόβο θεού να έχουμε την έγνοια περισσότερο για τον κίνδυνο, μην παρασυρθούμε κι αδικήσουμε άλλους, παρά να μας απασχολεί ο φόβος, μήπως κάποιοι άλλοι καταφέρουν κι αδικήσουν εμάς».



Είχε προηγηθεί, Κυρίες και Κύριοι, η προπετής διακήρυξη του Καλλικλή:



«οτι έτσι λειτουργεί η έννομη τάξη, δηλαδή ο ισχυρότερος να εξουσιάζει πάνω στον αδύνατο, και ν’ απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα που του παρέχουν η οικονομική, και η συνακόλουθη πολιτική υπεροχή του απέναντι στην ανώνυμη μάζα του λαού».



Αυτήν την πικρή εμπειρία –διαχρονικώς σταθερή– προκλητικά ο Καλλικλής είχε επικαλεστεί ενώπιον του Σωκράτη, ρωτώντας τον:



«Γιατί τίνος δικαιώματος κάνοντας χρήση, ο Ξέρξης εξεστράτευσε εναντίον της Ελλάδας, ή ο πατέρας του εναντίον των Σκυθών;»



Κάτι που ακόμη κι οι μεγάλοι ποιητές δέν αρνούνται, όπως ο Πίνδαρος, τον οποίο είχε επικαλεστεί ο Καλλικλής, καθώς ακόμη κι εκείνος ο μεγάλος ποιητής με δέος εξυμνεί το πανίσχυρο χέρι της βίας, ως του υπέρτατου νόμου στις σχέσεις θεών και ανθρώπων: [2]



«Ο νόμος …

αυτός πού ’ναι όλων ο κυρίαρχος,

των θνητών ανθρώπων

και των αθάνατων θεών,

πραγματώνει τη δικαίωση της βίας

με το πανίσχυρο χέρι του» [3].



Ο Σωκράτης ήρεμα είχε προσπεράσει τα ρητορικά τεχνάσματα του θρασύστομου σοφιστή, με την παραδοχή οτι:



«όντως είναι δύσκολο, Καλλικλή μου, κι άξιο πολλού επαίνου, να βρεθεί κάποιος, εξοπλισμένος με μεγάλη εξουσία και άνετη ευχέρεια στο ν’ αδικεί τους άλλους, όμως αυτός, παρα ταύτα, να προσέχει να διαχειρίζεται την εξουσία του με δικαιοσύνη (...) Είν’ αλήθεια πως μόνο λίγοι το κατάφεραν (...) Κι απο τους Έλληνες μόνον ένας, που γι’ αυτό παρέμεινε, και μετά το θάνατό του, ονομαστός γι’ αυτήν την αρετή του, ο Αριστείδης, ο γιός του Λυσιμάχου. Ενώ το πλήθος όλων των άλλων εξουσιαστών ήταν αισχροί» [4].



Ταυτόσημο υπήρξε το ιστορικό πόρισμα και του Θουκυδίδη, άν και στην Ιστορία του, περιέργως, δέν περιέλαβε καμιάν αναφορά στο ήθος και στη διδασκαλία του Σωκράτη, οτι δηλαδή οι Αθηναίοι,



«θεωρούν τα ευχάριστα για ενάρετα, καθώς και όσα τους συμφέρουν τα σερβίρουν για δίκαια» [5].



Και ακριβώς σ’ αυτήν την απερίσκεπτη αλαζονεία είχε νωρίτερα εναντιωθεί ο Ηράκλειτος, καθώς παραδεχόταν μεν πως



«όλα διαπλάσσονται μέσ’ από διαπάλη, κι ανακατώνονται σαν τ’ ανταριασμένα νερά του ποταμού» [6],



όμως με την επισήμανση οτι οι εκάστοτε ισχυροί δέν είναι φρόνιμο να επαναπαύονται στην ισχύ τους, που απο τη φύση της είναι άστατη και ανατρέψιμη, καθώς



«οι αντιπαλότητες εναρμονίζονται μεταξύ τους διαμέσου συνεχών και απρόβλεπτων ανατροπών» [7],



κάτι που σημαίνει οτι οι ισχυροί, οι οποίοι σήμερα απερισκέπτως ανακυκλώνουν όσα οι ίδιοι, ως μόλις προχθές, υπέφεραν και καταπολεμούσαν, δέν θα ξεφύγουν στο μέλλον απο τον ίδιο αδυσώπητο νόμο και της δικής τους φθοράς,



«κατά την του χρόνου τάξιν» [8].



Και όντως οι Αθηναίοι δεν άργησαν να πληρώσουν βαρύτατο τίμημα για την αλαζονεία τους. Τόσο βαρύ, ώστε ποτέ πιά δεν ανέκτησαν την ακτινοβολία της σύντομης ακμής τους, μετά τα μηδικά.



*



Φίλες και φίλοι, ξαναδιάβασα τον πλατωνικό Γοργία το 1996, καθώς, χτυπημένος απροσδόκητα από βαρύ πλήγμα, αποζητούσα σημείο καταφυγής. Και διατηρώ ευγνώμονα ανάμνηση της σοφής αναφοράς του Σωκράτη στους στίχους του Ευριπίδη:



«ποιός μπορεί να γνωρίζει

άν το να ζεί κάποιος σημαίνει

πως ακόμ’ είναι νεκρός,

ενώ θα μπεί πιά στη ζωή,

όταν θα ’χει ήδη πεθάνει; » [9]



Αυτή η αναφορά του Σωκράτη είχε γίνει, σε συνάρτηση



«μ’ εκείνους πού ’χουν ήδη πεθάνει» [10].



Με τη μονολεκτική επεξήγηση:



«τ’ αόρατο» [11],



τα απόντα που, κατα το στοχαστικό στίχο του Παρμενίδη, με τη δύναμη του νού, καθιστούμε παρόντα [12], αν και αόρατα.



Μ’ αυτές τις απαρχές του στοχασμού του, ο Σωκράτης είχε καταλήξει στη σοφή παραδοχή:



«κατα τη γνώμη μου, ο θάνατος δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά η διάλυση της ενότητας και ο χωρισμός δυό παραγόντων, της ψυχής και του σώματος» [13].



*



Τρίτη ανάγνωση του ίδιου συναρπαστικού κειμένου επιχείρησα, πρίν απο δέκα χρόνια, όταν επεξεργαζόμουν μια μονογραφία για τον τραγικό ήρωα Σωκράτη, ως εισαγωγή στη φιλοσοφική τραγωδία μου “Ώρα απιέναι”. Εκεί, η προσοχή μου είχε επικεντρωθεί στην ενσυνείδητη επιλογή του δασκάλου, να βαδίσει προς τον θάνατο, επισφραγίζοντας έτσι το ήθος του βίου του, αλλά και την αξιοπιστία της μυστικής του ενόρασης. Ότι δηλαδή η διέλευσή μας απο τον φυσικό κόσμο της εμπειρικής πραγματικότητας –αυτό που συνηθίζουμε να προσδιορίζουμε ως επίγεια ζωή– είναι παροδικό και προκαταρκτικό στάδιο, για μιαν άλλη ζωή, σε πνευματική διάσταση.



Μ’ αυτήν την παραδοχή ο Σωκράτης είχε διακηρύξει πως



«κανένας, ο οποίος δέν παραλογίζεται. όλως δι’ όλου, και με την προϋπόθεση πως δέν είναι άνανδρος, δέν φοβάται να πεθάνει. Εκείνο που φοβάται είναι το να φύγει απο τη ζωή, έχοντας αφήσει την ανάμνηση πως είχε αδικήσει άλλους. Γιατι αυτό είναι το πιο φοβερό κακό, δηλαδή να καταφθάσεις στον Άδη, έχοντας την ψυχή σου κατάστικτη με τ’ αδικήματα που διέπραξες στη ζωή σου» [14].



Βέβαια όσοι δεν έχουν άλλο στο νού τους, πάρεξ εξουσίας και πλούτου και απολαύσεων, καταγελούν αυτήν τη μυστική πίστη. Γι’ αυτό ο Σωκράτης είχε νιώσει την ανάγκη να στραφεί στον συνομιλητή του, τον Καλλικλή, με την παρατήρηση:



«Καταλαβαίνω, βἐβαια, Καλλικλή μου, πως εσύ θεωρείς παραμυθάκια αυτά που σου λέω!... Εγώ όμως [τα θεωρώ] προϊόν έλλογης περίσκεψης» [15].



Και συνεχίζει:



«Λοιπόν, Καλλικλή μου, είμαι τόσο πεισμένος για τη βασιμότητα αυτών των σκέψεων, ώστε έχω τάξει ως σκοπό της ζωής μου, όταν έρθει η ώρα να κλείσω τα μάτια, να εμφανιστώ στον μεταθανάτιο κριτή μου με την ψυχή μου γεμάτη απο υγεία. Έτσι, στέλνω χαιρετίσματα στις φιλοδοξίες των πιο πολλών ανθρώπων και, αποβλέποντας στην αλήθεια, προσπαθώ ανυπόκριτα να ζώ, κι όταν έρθ’ η ώρα να πεθάνω, ν’ αποδημήσω όσο γίνεται πιο σωστά» [16].



*



Φίλες και φίλοι, σπουδάστριες και σπουδαστές, προ οκταετίας, δηλαδή 56 χρόνια μετά την πρώτη (ανώριμη) ανάγνωση, ξαναδιάβασα τον πλατωνικό Γοργία με περισσότερη προσοχή, ακόμη και με δυσπιστία, λέξη προς λέξη και, κατα το δή λεγόμενο, με χαρτί και με μολύβι,. Κι όχι δίχως έκπληξη και απορία, συνέλαβα τη συνείδησή μου να διαφωνεί με κάποια επιχειρήματα του μεγάλου δάσκαλου, του Σωκράτη. Φυσικά όχι σε όλα και στα σημαντικά. Αλλά στα δευτερεύοντα, που προθύμως θα τα χαρακτήριζα ως ασήμαντα, αν δέν τα ένιωθα ως -έστω και περιθωριακές- ανορθογραφίες.



Ίσως η λαθεμένη εκτίμηση να είναι όλη δική μου, κι όχι του σοφού δασκάλου. Όμως αυτό θα πρέπει ν’ αφεθεί στη δική Σας, ηρεμότερη κρίση. Οπωσδήποτε εγώ, τότε, πρίν απο επτά χρόνια, είχα καταλήξει να προσπαθώ να συλλέξω, να καταγράψω και, κατα το δυνατόν, τεκμηριωμένα να διερευνήσω αυτά που μ’ ενόχλησαν, κατα τη νέα ανάγνωση του πλατωνικού Γοργία, θέτοντας φυσικά την πολυπράγμονα αναίδειά μου υπο την αυστηρή κρίση και αντίρρηση όποιου τωρινού ακροατή μου θα είχε την υπομονή να προσέξει και να σταθμίσει αυτές τις ανησυχίες μου.



Έχοντας, συνακόλουθα, επίγνωση και της αποθάρρυνσης, την οποία ενέχει η οπωσδήποτε ειρωνική προειδοποίηση του Σωκράτη προς τον Καλλικλή, δηλαδή οτι



«εγώ δέν γνωρίζω πώς έχουν αυτά τα ζητήματα. Όμως όσα σας εξέθεσα, και όπως το έκανα τώρα δά, κανένας δεν μπορεί να τ’ αρνηθεί, δίχως τον κίνδυνο να γελοιοποιηθεί» [17] (κλείνουν τα εισαγωγικά),



περιορίζομαι τώρα στο να θέσω υπο την αυστηρή και φρόνιμη κρίση Σας, Κυρίες και Κύριοι, τα ερωτηματικά, στα οποία με παρακίνησαν ορισμένες σκέψεις του Σωκράτη, όπως τις παρουσιάζει ο Πλάτων στον διάλογο του Γοργία. Άλλωστε, έκτοτε ήδη ο Καλλικλής, κάθε άλλο παρά ανάξιος στοχαστής, είχε εναντιωθεί στο΄ν συνομιλητή του με την πολύ αυστηρή παρατήρηση:



«δέν καταλαβαίνω σε ποιού είδους σοφιστείες καταφεύγεις, Σωκράτη μου!» [18]



κάτι που πειθανάγκασε τον δάσκαλο στην όχι και τόσο ειρωνική παραδοχή:



«μα ούτ’ εγώ ισχυρίζομαι πως ξέρω αυτά, για τα οποία μιλώ. Αλλά προσπαθώ να βρώ άκρη απο κοινού με σάς. Έτσι ώστε, άν κάποιος έχει ν’ αντιτάξει βάσιμη αντίρρηση, εγώ πρώτος να σπεύσω να συμφωνήσω μαζί του» [19].



Μη γελιόμαστε, φίλες και φίλοι, και μην παίρνουμε τοις μετρητοίς την προδήλως προσποιητή μετριοφροσύνη του Σωκράτη. Ούτε τότε, δια ζώσης, μήτε τώρα, κατα τη δική μας ανάγνωση του πλατωνικού κειμένου, έπαψε τάχα να μας περιπαίζει ειρωνικά, κάποτε, ακόμη και σαρκαστικά!



Οπωσδήποτε όμως, ξαναδιαβάζοντας για πολλοστή φορά το πλατωνικό κείμενο του Γοργία, κοντοστάθηκα, απορώντας, όταν ο Σωκράτης υποστήριξε πως είναι δυστυχέστεροι εκείνοι που αδικούν και διαφεύγουν την ποινή, σε αντιπαραβολή προς εκείνους που συλλαμβάνονται, δικάζονται και τιμωρούνται. Πολύ δε περισσότερο απόρησα, όταν πρόσεξα την αγέρωχη πρόκληση που απηύθυνε ο Δάσκαλος στον αμήχανο Πώλο:



– «Μήπως θέλεις να ελέγξεις τη βασιμότητα κι αυτής μου της γνώμης;» [20]



Φυσικά ο Πώλος παραδέχθηκε ταπεινά πως



– «αυτό είναι ακόμη πιο δύσκολο να το αποπειραθώ, Σωκράτη μου» [21].



Οπότε ο Σωκράτης εξερράγη:



«Όχι απλώς δύσκολο, καλέ μου Πώλε, αλλ’ αδύνατον! Γιατί σε κανέναν έλεγχο δέν υπόκειται η αλήθεια» [22].



Ασφαλώς, άν θα ήταν εφικτό να βρεθεί η αλήθεια, αυτή δεν θα ήταν δεκτική αμφισβήτησης και ελέγχου. Ακριβώς επειδή «αλήθεια» σημαίνει τελικώς το μη λαθεμένο. Και εφ’ όσον μεν πρόκειται για την ανασύσταση των εμπειριών του παρελθόντος, αυτός ο έλεγχος επιχειρείται κάτω από τις εγγενείς ανασφάλειες της λήθης, αλλά και της ενσυνείδητης παραποίησης, έτσι ώστε η φερόμενη ως πλήρως αποδεδειγμένη δικανική αλήθεια, μόνον κατα δικονομική παραχώρηση να γίνεται αποδεκτή ως αδιαμφισβήτητη, ενώ –εξ άλλου– όταν με τον όρο “αλήθεια” εννοούμε τη βασιμότητα κάποιας εκτιμητικής κρίσης ή κάποιας ενορατικής προσέγγισης εκείνων, για τα οποία δέν έχουμε –ή ακόμη και δέν μπορούμε να έχουμε– εμπειρία, τότε θα τολμούσα να πώ, οτι ατόπως γίνεται λόγος για την αλήθεια. Πρόκειται για την πίστη, την οποία καθένας δικαιούται να έχει. Αλλά σε καμιά περίπτωση η πίστη του ενός δέν μπορεί να λειτουργεί αποστομωτικά για τους άλλους.



Ακόμη και η επιστημονική γνώση, η οποία στηρίζεται σε ακλόνητα αποδεικτικά μέσα, πειράματα και τεκμηριωμένη επαλήθευση, είναι διαρκώς ανοιχτή στη μελλοντική ανατροπή της. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται η γοητεία της έντιμης ζήτησης της γνώσης, οτι δηλαδή ενέχει, ως αυτονόητο συστατικό στοιχείο της, τον αιφνιδιασμό της διαψευσιμότητάς της.



Αυτό ήταν και το αληθινό μήνυμα του Σωκράτη, καθώς διακήρυσσε:



«έν οίδα ότι ουδέν οίδα» [23].



Ασφαλώς ήξερε πολλά και τεκμηριωμένα. Όμως είχε επίγνωση του ότι η γνώση του, όπως κάθε γνήσια γνώση, ήταν έκθετη στη μελλοντική ανατροπή της [24].



Εν όψει λοιπόν αυτών των παρατηρήσεων δέν μου φαίνεται πειστικός ο ισχυρισμός του Σωκράτη, στο διάλογο του Γοργία, πως η αλήθεια τάχα ποτέ δέν είναι δεκτική ελέγχου.



Όμως, κάτω απο το βάρος του κύρους του κορυφαίου φιλοσόφου, είμαι υποχρεωμένος να περάσω απο αυτοέλεγχο αυτό το βαρύ συμπέρασμά μου.



Ασφαλώς ο Σωκράτης δέν φλυαρούσε. Τί εννοούσε λοιπόν, επιμένοντας, και μάλιστα με τέτοια πρωτόγνωρη αδιαλλαξία, πώς ποτέ η αλήθεια δέν είναι δεκτική ελέγχου;



Δοκιμάζοντας, ξανά και ξανά, παρατήρησα ότι μ’ αυτήν τη φράση ο Σωκράτης δέν λέει οτι ο κρίσιμος ισχυρισμός του είναι αληθινός, και γι’ αυτό ανεπίδεκτος ελέγχου. Λέει κάτι το διαφορετικό, δηλαδή οτι είναι αδύνατο η ίδια η αλήθεια να ελεγχθεί.



Γιατί;



Υποθέτω για δυό λόγους:



- πρώτον, επειδή η αλήθεια δέν έχει οντολογική διάσταση. Είναι απλώς και μόνο μέτρο εκτιμητικής κρίσης. Και τα μέτρα των εκτιμητικών κρίσεων, από τη φύση τους, είναι ρευστά, ανοιχτά σε συνεχείς εμπλουτισμούς και εξελίξεις, μέσα στη δυναμική της ανθρώπινης κατάκτησης της γνώσης, και



- δεύτερον, επειδή, και άν ακόμη η αλήθεια θα είχε οντολογική διάσταση, αυτή θα ήταν εξωπραγματική, δηλαδή θα βρισκόταν έξω απο τον δικό μας κόσμο της αποδείξιμης εμπειρικής πραγματικότητας. Θα βρισκόταν σ’ εναν άλλον κόσμο, τον κόσμο των ιδεών, απρόσιτο σ’ εμάς [25], αφού η ψυχή μας, στην καλύτερη περίπτωση, διατηρεί απλώς αμυδρή ανάμνηση [26] εκείνου του ιδανικού κόσμου, και την επιστροφή σ’ εκείνον διακαώς επιθυμεί [27], ενώ η γνώση μας μόνο σκιές εκείνου αντιλαμβάνεται [28].



*



Ξαναμελέτησα αργότερα τον Γοργία του Πλάτωνα, παρακινημένος απο την παρατήρηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου οτι, κατα τον Πλάτωνα, ο Περικλής, με δημαγωγικές μεταρρυθμίσεις, διέφθειρε τον χαρακτήρα των Αθηναίων και το ήθος του δήμου [29].



Πραγματικά, στον πλατωνικό διάλογο του Γοργία ο Σωκράτης ασκεί οξύτατη κριτική εναντίον του Περικλή:



«ο Περικλής έκανε τους Αθηναίους τεμπέληδες, δειλούς, φλύαρους και φιλάργυρους, με το να τους βάλει στο δημόσιο ταμείο, απο όπου μισθοδοτούνται» [30].



Κατα τον Σωκράτη, έγνοια και φροντίδα του άξιου πολιτικού ηγέτη πρέπει να είναι:



«πώς θα ενσταλάξει στη συνείδηση των πολιτών την αρετή της δικαιοσύνης, πώς θα τους απαλλάξει απο τη ροπή προς την αδικία, πώς θα τους φρονηματίσει, πώς θα τους απομακρύνει απο τη διαφθορά, πώς θα τους καταστήσει γενικώς ενάρετους, πατάσσοντας το κακό» [31].



Με σφοδρότητα ο Σωκράτης επιμένει πως τέτοιο υπόδειγμα αγαθού πολιτικού ηγέτη δεν υπήρξε ποτέ, ούτε υπάρχει:



«ποιά γνώμη έχεις; Υπήρξε στο παρελθόν κάποιος πολιτικός ηγέτης που νά ’κανε τους Αθηναίους καλύτερους, ενώ προτού ν’ αρχίσει αυτός ν’ αγορεύει στον δήμο ήταν χειρότεροι; Γιατι εγώ δέν ξέρω κανέναν τέτοιον» [32].



Κατα τον Σωκράτη, ο άξιος πολιτικός ηγέτης πρέπει:



«να φροντίσει, όταν αναλάβει τη διαχείριση των υποθέσεων της πολιτείας, πώς θα συμπεριφερόμαστε εμείς οι πολίτες με τον καλύτερο τρόπο» [33].



Μ’ αυτήν την αφετηρία κατακεραυνώνει τις μεγάλες πολιτικές φυσιογνωμίες της εποχής του:



«άν λοιπόν έτσι πρέπει να προετοιμάζεται ο άξιος πολιτικός ηγέτης για την πολιτεία του, θυμίσου τώρα και πές μου για ‘κείνους που ανέφερες πρίν από λίγο, αν όντως νομίζεις πως υπήρξαν τάχα άξιοι πολιτικοί ηγέτες: ο Περικλής, ο Κίμων, ο Μιλιτιάδης και ο Θεμιστοκλής» [34].



Με μέτρο τη συμβολή του πολιτικού ηγέτη στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών, η προσωπική εκτίμηση του Σωκράτη για τον Περικλή ήταν αυστηρή και αμείλικτη:



«γι’ αυτόν τον λόγο ο Περικλής δέν διαχειρίστηκε επάξια τα πολιτικά ζητήματα» [35].



*



Ασφαλώς, Κυρίες και Κύριοι, η πολιτική πρακτική δέν δικαιούται να είναι ανήθικη και να διαφθείρει το ήθος των πολιτών.



Όμως από αυτό το αρνητικό όριο υπάρχει μεγάλη απόσταση έως την παιδαγωγική αποστολή που ανέμενε ο Σωκράτης απο τους πολιτικούς ηγέτες.



Η διαπαιδαγώγηση των πολιτών είναι έργο των δασκάλων του Γένους. Οι διανοούμενοι είναι εκείνοι που οφείλουμε να προβληματίσουμε τους πολίτες και να τους δώσουμε ερεθίσματα για σωστές πολιτικές επιλογές.



Δεν είναι όμως αυτή η αποστολή και του πολιτικού ηγέτη. Εκείνος έχει χρέος να υπηρετήσει το συμφέρον της πολιτείας. Και πρώτιστο συμφέρον της πολιτείας δέν είναι η διαπαιδαγώγηση των πολιτών. Είναι η διαφύλαξη της εδαφικής ακεραιότητάς της, καθώς και της ανεξάρτητης απο ξένες πιέσεις άσκησης των κυριαρχικών εξουσιών της. Είναι ακόμη η διασφάλιση της οικονομικής ευημερίας της πολιτείας, καθώς και η προαγωγή της ποιότητας της κοινωνικής ζωής.



Η πολιτική λοιπόν δέν έχει ως αποστολή την καλλιέργεια του ενάρετου βίου των πολιτών, όπως υπέθετε ο Σωκράτης, αλλά την προαγωγή του γενικού συμφέροντος. Η αρετή μπορεί και πρέπει να λειτουργεί μόνον ως απαγορευτικό όριο, και όχι ως κύρια διδακτική αποστολή.



*



Κυρίες και Κύριοι,



ενοχλήθηκα, καθώς ο Πλάτων εμφανίζει τον Σωκράτη απόστολο ενός ανάλγητου έσχατου δικαστηρίου, με τα λόγια:





«ανέκαθεν, από την εποχή του Κρόνου, όπως και τώρα, ίσχυε ο ακόλουθος νόμος για την τύχη των ανθρώπων, όταν πεθάνουν, εφ’ όσον είχαν ζήσει με δικαιοσύνη και ευλάβεια, ν’ απέρχονται στη νήσο των Μακάρων, όπου να διαβιώνουν ευτυχισμένα, μακριά από κάθε κακό. Ενώ όποιος έζησε αδικώντας και δίχως φόβο θεού, να οδηγείται στο δεσμωτήριο της τιμωρίας και της αποκατάστασης του δικαίου, τον λεγόμενο Τάρταρο» [36].



Το ίδιο μήνυμα συναντάμε και στο ευαγγέλιο του Ματθαίου (κε' 31 - 46). Όμως, σεβόμενος την ευαισθησία της θρησκευτικής συνείδησης των ακροατών μου, αποφεύγω να πραγματευθώ το πρόβλημα της θεοδικίας σε θεολογικό επίπεδο, και περιορίζομαι στη διάσταση που μας το κληροδότησε ο Πλάτων, με τον διάλογο του Γοργία, ως πρόβλημα φιλοσοφικής προσέγγισης.



Σ’ αυτήν την ειδική διάσταση λοιπόν, η δική μου συνείδηση αποκρούει τον σωκρατικό μύθο για τους δικαστές του Άδη, τη νήσο των μακάρων και τον Τάρταρο, ως ενα παγερό και αποκρουστικό δείγμα παρωδίας δίκης, μπροστά στην οποία ωχριά κάθε άλλη παρωδία δικαστικής διαδικασίας, που επινόησε ποτέ η ανθρώπινη δολιότητα. Και τούτο, γιατι ο ανθρώπινος πολιτισμός, παρά τ’ αμαρτήματά του, μπόρεσε και ανήγαγε σε θεμελιακή δικαιική αρχή το αξίωμα της δίκαιης δίκης. Και ενώπιον αυτής της δικαιικής αρχής, ως κατάκτησης του ανθρώπινου πολιτισμού, η επισειόμενη αδυσώπητη θεοδικία δέν μπορεί παρα -με το θάρρος που επιβάλλει ο σεβασμός της αλήθειας- ν' αποκρουστεί και να καταδικαστεί:



- επειδή δεν παρέχει δικαίωμα ακρόασης στον υπόδικο,



- επειδή δεν στηρίζεται σε κανόνες, που να σταθμίζουν και να συνεκτιμούν τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης, όπως την διέπλασε ο ήδη τιμωρός θεός,



- επειδή με προπέτεια αγνοεί τη διαλεκτική σχέση του “ναι μεν, αλλά”, την οποία πρωτοπαρουσίασε ο Αισχύλος στις Ευμενίδες του κι έκτοτε συγκροτεί ακατάλυτο θεμέλιο της διαλεκτικής πλοκής των κανόνων του δικαίου και της δικανικής συλλογιστικής,



- επειδή –επιπροσθέτως– καταδικάζει σ’ αιώνια κόλαση, δίχως ελπίδα μελλοντικής λύτρωσης,



- επειδή περιγράφει έναν τιμωρό θεό, πολύ κατώτερο της επιείκειας που μπόρεσαν, και με τον νού συνέλαβαν και καλλιέργησαν οι άνθρωποι, και



- επειδή συσσωρεύει πικρία, η οποία εκτρέφει, στηρίζει και δικαιώνει μια ενδεχόμενη αποστροφή προς την οπωσδήποτε αγαθή ουσία της θεότητας.



Σαν να μην έφταναν όλ’ αυτά, ειδικά στον πλατωνικό διάλογο του Γοργία, εμφανίζεται ο Σωκράτης ν’ αντιφάσκει προς εαυτόν, με το να επισείει το φόβητρο αυτού του ανάλγητου θεϊκού κολαστηρίου, ενώ δέν είναι μόνον ένα, μήτε δυό, τα πλατωνικά χωρία, όπου ο Σωκράτης επιμένει πως κανένας δέν αμαρτάνει με τη θέλησή του [37].





Ακόμη και στον ίδιο το διάλογο του Γοργία, παρατηρεί:





«αν στη ζωή μου διαπράττω κάτι, που δέν είναι σωστό, μάθε το καλά, πως δέν αμαρτάνω εκούσια, αλλ’ εξαιτίας της αμάθειάς μου» [38].



Αυτή η σταθερή πίστη του Σωκράτη, πως κανένας δεν αμαρτάνει εκούσια, οδηγεί στο λογικά αναγκαίο πόρισμα, οτι δέν επιτρέπεται να τιμωρηθεί κάποιος για τ’ αμαρτήματά του, αφού δεν μπορεί να του καταλογιστεί καμιά υπαιτιότητα, αλλά απλώς αμάθεια.





Ακριβώς λοιπόν σ’ αυτήν την αμάθεια έχουμε χρέος να εναντιωνόμαστε όσοι αξιωθήκαμε να γοητευθούμε απο την ωραία φιλοσοφική περιπέτεια της ζήτησης της αλήθειας.





Δικό μας είναι το χρέος ν’ αναζητούμε την αλήθεια. Και να την κάνουμε ελκυστική για τους γύρω μας.





Σας ευχαριστώ για την προσοχή, με την οποία με τιμήσατε απόψε.









--------------------------------------------------------------------------------



* Αντιφώνηση αμέσως μετά την αναγόρευση του συγγραφέα ως επίτιμου διδάκτορα της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.



[1] Πλάτων, Γοργίας, 527 e: ούτος ο τρόπος άριστος του βίου, και την δικαιοσύνην και την άλλην αρετήν ασκούντας και ζήν και τεθνάναι



[2] 483 d επ.: οτι ούτω το δίκαιον κέκριται, τον κρείττω του ήττονος άρχειν και πλέον έχειν. Επεί ποίω δικαίω χρώμενος Ξέρξης επι την Ελλάδα εστράτευσεν ή ο πατήρ αυτού τι Σκύθας;



[3] 484 b: Δοκεί δε μοι και Πίνδαρος άπερ εγώ λέγω ενδείκνυσθαι εν τω άσματι εν ώ λέγει ότι:



νόμος ο πάντων βασιλεύς



θνατών τε και αθανάτων



άγει δικαιών το βιαιότατον



υπερτάτη χειρί.



[4] 526 a - b: Χαλεπόν γαρ, ώ Καλλίκλεις, και πολλού επαίνου άξιον εν μεγάλη εξουσία του αδικείν γενόμενον δικαίως διαβιώναι. Ολίγοι δε γίγνονται οι τοιούτοι (...) είς δε και πάνυ ελλόγιμος γέγονεν και εις τους άλλους Έλληνας, Αριστείδης ο Λυσιμάχου· οι δε πολλοί (...) κακοί γίγνονται των δυναστών.



[5] Θουκυδίδης, Ε’ 105: τα μεν ηδέα καλά νομίζουσι, τα δε ξυμφέροντα δάικαια.



[6] Diels – Kranz, Die Fragmenten der Vorsokratiker, Ι 141, 19: Γίνεσθαί τε πάντα κατ' εναντιότητα και ρείν τα όλα ποταμού δίκην.



[7] Diels – Kranz, ο.π. Ι 141, 10: Και δια της εναντιοτροπής ήρμοσθαι τα όντα.



[8] Διδόναι γαρ αυτά δίκην και τίσιν αλλήλοις της αδικίας κατά την του χρόνου τάξιν (Αναξίμανδρος, Diels – Kranz, ο.π. Ι 189, 14 - 15: γιατι δεν θ’ αποφύγουν να λογοδοτήσουν και να εκτίσουν ποινή για την αδικία που διέπραξαν, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου.





[9] Απόσπασμα χαμένης τραγωδίας του Ευριπίδη, που διασώθηκε μέσα στο κείμενο του πλατωνικού Γοργία, 492 e: τίς δ’ οίδεν, ει το ζήν μέν εστι κατθανείν, το κατθανείν δε ζείν;



[10] 493 b: των εν Άδου.



[11] 493 b: το αειδές.



[12] Παρμενίδης, Περί φύσεως, 4: λεύσσε δ' όμως απεόντα νόω παρεόντα βεβαίως.



[13] 524 b: ο θάνατος τυγχάνει ών, ωε εμοί δοκεί, ουδέν άλλο ή δυοίν πραγμάτοιν διάλυσις, της ψυχής και σώματος απ’ αλλήλοιν.



[14] 522 e: αυτό μεν γαρ το αποθνήσκειν ουδείς φοβείται, όστις μη παντάπασιν αλόγιστός τε και άνανδρός εστιν, το δε αδικείν φοβείται· πολλών γαρ αδικημάτων γέμοντα την ψυχήν εις Άδου αφικέσθαι πάντων έσχατον κακών εστιν.



[15] 523 a: σύ μεν ηγήσει μύθον, ως εγώ οίμαι, εγώ δε λόγον.



Πρβλ. και πιο κάτω, 527 a: τάχα δ’ ούν ταύτα μύθός σοι δοκεί λέγεσθαι ώσπερ γραός και καταφρονείς αυτών (= ίσως όλ’ αυτά να σου φαίνονται παραμύθια κάποιας γριάς και να τα περιφρονείς).



[16] 526 d: εγώ μεν ούν, ώ Καλλίκλεις, υπο τούτων των λόγων πέπεισμαι, και σκοπώ όπως αποφανούμαι τω κριτή ως υγιεστάτην την ψυχήν· χαίρειν ουν εάσας τας τιμάς τας των πολλών, την αλήθειαν σκοπών πειράσομαι τω όντι ως αν δύνωμαι βέλτιστος ών και ζήν και επειδάν αποθνήσκω αποθνήσκειν.



[17] 509 a: εγώ ταύτα ουκ οίδα όπως έχει, ότι μέντοι ών εγώ εντετύχηκα, ώσπερ νύν, ουδείς οίός τα’ εστίν άλλως λέγων μη ου καταγέλαστος είναι.



[18] 497 a: ουκ οίδ’ άττα σοφίζει, ώ Σώκρατες!



[19] 506 a: ουδέ γάρ τοι έγωγε ειδώς λέγω ά λέγω, αλλά ζητώ κοινή μεθ’ υμών, ώστε, άν τι φαίνηται λέγων ο αμφισβητών εμοί, έγώ πρώτος συγχωρήσομαι.



[20] 473 b: Βούλει και τούτο ελέγχειν;



[21] 473 b: αλλ’ έτι τούτ’ εκείνου χαλεπώτερόν εστιν, ώ Σώκρατες, εξελέγξαι.



[22] 473 b: ου δήτα, ώ Πώλε, αλλ’ αδύνατον· το γαρ αληθές ουδέποτε ελέγχεται.



[23] Αυτούσιο το χωρίο τούτο δεν υπάρχει στην ελληνική γραμματεία. Στην πλατωνική Απολογία υπάρχουν μόνον οι ακόλουθες δυό παραφράσεις: εγώ δε, ώσπερ ουν ουκ οίδα, ουδέ οίομαι ότι ά μη οίδα ειδέναι (21 d), καθώς και καίτοι πώς ουκ αμαθία εστίν αύτη η επονείδιστος, η του οίεσθαι ειδέναι ά ουκ οίδεν (29 b).



Ο Ολυμπιόδωρος ο Φιλόσοφος αναφέρει ότι ο Σωκράτης είχε πεί: εγώ μεν γαρ ουδέν οίδα πλήν έν μόνον, το διδόναι λόγους και λαμβάνειν, τουτέστι την διαλεκτικήν, όπερ το όλον εστίν (Σχόλιο στον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα, 175.15).



Εξ άλλου ο Ανώνυμος, στην εισαγωγή του στην πλατωνική φιλοσοφία αναφέρει για το Σωκράτη: αυτός, φασίν, λέγει εν διαλόγω αυτού ότι “ουδέν οίδα ούτε διδάσκω τι, αλλά διαπορώ μόνον” (Περι της φιλοσοφίας Πλάτωνος, 10.44 και 10.46). Κι ακόμη: ειρηκώς “ουδέν οίδα” προσέθηκεν ότι “πλήν ολίγου τινός και τούτο του λαμβάνειν λόγον και διδόναι” αντί του “διαλέγεσθαι” (11.2).



Περισσότερο φαίνεται να πλησιάζει στο περιώνυμο απόφθεγμα “έν οίδα ότι ουδέν οίδα” η παράφραση, την οποία ο Κικέρων (Acad. I, 45 [LS 68A] αποδίδει στον Αρκεσίλαο: itaque Arcesilaos negabat esse quicquam quod sciri posset, ne illud quidem ipsum quod Socrates sibi reliquisset, ut nihil scire se sciret.





[24] Πρβλ. Πλάτωνα, Επιστολή Β’ 3443 a: οι νύν άρτι σφίσι φασίν τα μεν τότε απιστότατα δόξαντα είναι νύν πιστότατα και εναργέστατα φαίνεσθαι, ά δε πιστότατα, νύν τουναντίον = όλοι πιά παραδέχονται πως όσα άλλοτε θεωρούσαν ως αναξιόπιστα, τώρα γίνονται αποδεκτά ως αποδειγμένα και φανερά, ενώ όσα τότε θεωρούνταν αξιόπιστα, τώρα αντιθέτως (αποκρούονται ως αβάσιμα). Βλ σχετικώς και Τατάκη, Στη χώρα των στοχασμών, σελ. 27, ότι κατά το Σωκράτη οι αλήθειες είναι μόνο και σταθερά προσωρινές.



[25] Πλάτων, Πολιτεία, 517 c: τελευταία η του αγαθού ιδέα και μόγις οράσθαι.



[26] Πλάτων, Μένων, 81 e: άτε ούν η ψυχή αθάνατός τε ούσα και πολλάκις γεγονυία, και εωρακυία και τα ενθάδε και τα εν Άδου και πάντα χρήματ, ουκ έστιν ότι ου μεμάθηκεν (…) το γαρ ζητείν άρα και το μανθάνειν ανάμνησις όλον εστίν.



Επίσης Πλάτων, Πολιτεία 516 c: αναμιμνησκόμενον αυτόν της πρώτης οικήσεως και της εκεί σοφίας.



[27] Πλάτων, Πολιτεία, 517 c: ότι οι ενταύθα ελθόντες ουκ εθέλουσιν τα των ανθρώπων πράττειν, αλλ’ ως άνω αεί επείγονται αυτών αι ψυχαί διατρίβειν.



[28] Πλάτων, ο.π., 514 a επ.



[29] Π. Κανελλόπουλος, Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος, 1982, Ι σελ. 92 και 95.



[30] 515 e: Περικλέα πεποιηκέναι Αθηναίους αργούς και δειλούς και λάλους και φιλαργύρους, εις μισθοφορίαν πρώτον καταστήσαντα.



[31] 504 e: όπως αν αυτού τοις πολίταις δικαιοσύνη μεν εν ταις ψυχαίς γίγνηται, αδικία δε απαλλάτηται, και σωφροσύνη μεν εγγίγνηται, ακολασία δε απαλλάττηται, και η άλλη αρετή εγγίγνηται, κακία δε απίη.



[32] 503 b: τί δε; Των παλαιών έχεις τινά ειπείν, δι’ όντινα αιτίαν έχουσιν Αθηναίοι βελτίους γεγονέναι, επειδή εκείνος ήρξατο δημηγορείν, εν τω πρόσθεν χρόνω χείρους όντες; Εγώ μεν γαρ ουκ οίδα τίς εστν ούτος.



[33] 515 b - c: επιμελήσει ημίν ελθών επι τα της πόλεως πράγματα ή όπως ό,τι βέλτιστοι πολίται ώμεν.



[34] 515 c - d: ει τοίνυν τούτο δεί τον αγαθόν άνδρα παρασκευάζειν τη εαυτού πόλει, νύν μοι αναμνησθείς ειπέ περι εκείνων των ανδρών ών ολίγω πρότερον έλεγες, ει έτι σοι δοκούσιν αγαθοί πολίται γεγονέναι, Περικλής και Κίμων, και Μιλιτιάδης και Θεμιστοκλή.



[35] 516 d: ουκ άρ’ αγαθός τα πολιτικά Περικλής ήν εκ τούτου του λόγου.



[36] Πλάτων, Γοργίας, 523 a - b: ήν ουν νόμος όδε περι ανθρώπων επι Κρόνου, και αεί και νύν ετι έστιν εν θεοίς, των ανθρώπων τον μεν δικαίως τον βίον διελθόντα και οσίως, επειδάν τελευτήση, εις μακάρων νήσους απιόντα οικείν εν πάση ευδαιμονία εκτός κακών, τον δε αδίκως και αθέως εις το της τίσεώς τε και δίκης δεσμωτήριον, ό δη Τάρταρον καλούσιν, ιέναι.



[37] Πρωταγόρας:





345 a: εγώ γαρ σχεδόν τι οίμαι τούτο, ότι ουδείς των σοφών ανδρών ηγείται ουδένα ανθρώπων εκόντα εξαμαρτάνειν ουδέ αισχρά τε και κακά εκόντα εργάζεσθαι, αλλ’ εύ ίσασιν ότι πάντες οι τα αισχρά και τα κακά ποιούντες άκοντες ποιούσιν.





358 d, e: άλλο τι ούν, έφην εγώ, επί γε τα κακά ουδείς εκών έρχεται ουδέ επι ά οίεται κακά είναι.





Πολιτεία, 589 d: πείθωμεν τοίνυν αυτόν πράως - ού γαρ εκών αμαρτάνει.





[38] Πλάτων, Γοργίας, 488 a:



εγώ γαρ εί τι μη ορθώς πράττω κατά τον βίον τον εμαυτού, εύ ίσθι τούτο ότι ουχ εκών εξαμαρτάνω αλλ’ αμαθία τη εμή.

ΠΗΓΗ