Έλληνες! είμαστε υπό κατοχή; Αν ναί, τί σημαίνει ο όρος κατοχή για τους πολιτικούς ηγέτες και τον Ελληνικό Λαό; Πώς γίνεται ωρισμένοι πατριώτες να ζητούν εκλογές σε κατοχική περίοδο, προκειμένου να ανατραπούν οι τύραννοι; Δεν υπάρχει περιθώριο για ασάφειες στην χρήση των λέξεων. Η πολιτική ασάφεια συγχύζει την συνείδηση του Λαού και αμβλύνει την διάθεσή του για Επανάσταση.
Ακούστηκε από ανίδεους περί τα πολιτικά πατριώτες ότι ο Λαός είναι ανόητος. Γι’ αυτό ψηφίζει τους …προδότες. Αλλά το πρόβλημα έγκειται στο ότι οι πολιτικοί ηγέτες που θέλουν να αλλάξουν την παρούσα κατάσταση δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις.
Ο Λαός δεν φταίει σε τίποτε αν εμφανίζονται πατριώτες οι οποίοι δεν προσδιορίζουν ένα διαφορετικό εννοιολογικό πλαίσιο και δεν κατέχουν μία στρατηγική θεωρία.
Ο ΥΠΕΞ των Τούρκων Αχμέτ Νταβούτογλου στην εισαγωγή του βιβλίου του «Στρατηγικό βάθος» ομιλεί συνεχώς για τον καθορισμό ενός εννοιολογικού πλαισίου, χωρίς το οποίο δεν νοείται η ανάπτυξη μίας τουρκικής στρατηγικής θεωρίας.
Χαρακτηριστικώς αναφέρει το παράδειγμα ενός ανθρώπου ευρισκομένου μέσα σε ένα ποτάμι. Το ποτάμι ρέει και ο παρατηρητής προσπαθεί να ερμηνεύσει τί γίνεται εκτός του ποταμού όπου εκδηλώνονται δυναμικές καταστάσεις, ενώ συγχρόνως ο ίδιος κινείται μέσα στην ροή του ποταμού. Ο Νταβούτογλου αντιδιαστέλλει αυτή την εικόνα με έναν παρατηρητή εκτός ποταμού, ο οποίος σχηματίζει διαφορετική αντίληψη για τα τεκταινόμενα μέσα στο ποτάμι.
Ο Νταβούτογλου δεν ανεκάλυψε τον τροχό. Ο Λένιν το «1905» στην πρώτη ρωσσική επανάσταση στο έργο του «Δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας στην δημοκρατική επανάσταση», κατηγορεί την μενσεβικική πτέρυγα για το ότι δεν προβάλει το σύνθημα της επαναστατικής-σοσιαλιστικής κυβερνήσεως αλλά το παθητικό σύνθημα της τοπικής αυτο-κυβερνήσεως. Διέβλεπε ότι το σύνθημα αυτο-κυβέρνηση δεν σημαίνει τίποτε περισσότερο από μία παθητική αντίσταση, δεν έδινε ώθηση στον ρωσσικό λαό για την ανατροπή του τσαρικού καθεστώτος.
Μέχρι τον Ιούνιο του «1917» ο Λένιν εξαπέλυε το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ», επειδή μέχρι τότε τα σοβιέτ ήταν κατά του μοναρχικού καθεστώτος. Αλλά όταν ανέλαβε η κυβέρνηση Κερένσκυ, άρχισε να καταδιώκει τους Μπολσεβίκους του Λένιν. Τότε, γράφει ο Λένιν, αμέσως απεσύραμε το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» διότι έκανε κακό στο κόμμα μας. Το πολιτικό σύνθημα πρέπει να εξαπολύεται για συγκεκριμένο χρόνο, σε συγκεκριμένη συναισθηματική διάθεση του λαού, με συγκεκριμένο συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων.
Εν ολίγοις απαιτείται διαύγεια σκέψεως και ακριβολογία στις πολιτικές ανακοινώσεις. Άλλως οι Επαναστάτες εγείρουν νοητικά προσκώμματα, εμποδίζοντας τον Λαό να κατανοήσει τί πρέπει να πράξει για να απαλλαγεί από τους τυράννους.
Αν ένας Έλλην πατριώτης στο ερώτημα, «πώς θα καταλάβουμε την εξουσία;», απαντά «με εκλογές», η λέξη εκλογές ανακαλεί στην μνήμη ένα προϋπάρχον εννοιολογικό πλαίσιο, εν πολλοίς καθωρισμένο από τον εχθρό.
Στην Ελλάδα οι εκλογές μέχρι στιγμής διεξήγοντο μέσα από συγκεκριμένα τηλεοπτικά κανάλια διαπλεκόμενα με συγκεκριμένους εργολάβους, με προνομιακούς όρους χρηματοδοτήσεως των κομμάτων της εξουσίας, με εκλογικούς καταλόγους και περιφέρειες σχεδιασμένες από τον εχθρό, με εκλογικό νόμο στα μέτρα του εχθρού, με τα κρατικά ταμεία και τις δημόσιες θέσεις ελεγχόμενα από τον εχθρό. Ανά πάσα στιγμή ο εχθρός μπορεί να εξαγοράσει την ψήφο εκατομμυρίων λιμοκτονούντων ψηφοφόρων.
Δεν θα διεξάγουμε πολιτική μάχη εκεί που θέλουν οι τύραννοι, με τους όρους των τυράννων. Η νίκη θα επιτευχθεί με τους δικούς μας όρους.
Η στρατηγική της πολιτικής ανυπακοής σκιαγραφεί ένα ξεκάθαρο εννοιολογικό πλαίσιο μέσα από το οποίο δυνάμεθα να ερμηνεύσουμε τις πολιτικές εξελίξεις. Δεν χρειάζονται εκλογές για να ανακηρυχθούμε σε κυβέρνηση. Αυτή την στιγμή δεν υπάρχει νόμιμη Ελληνική κυβέρνηση. Δεν υπάρχει καν κυβέρνηση. Υπάρχει κενό εξουσίας. Κυριαρχεί το χάος.
Αυτό που πρέπει να γίνει άμεσα είναι να αυτοανακηρυχθούμε σε κυβέρνηση. Θα αναλάβουμε κυβερνητικά καθήκοντα διότι απλούστατα δεν υφίσταται κυβερνητικός μηχανισμός. Ένα παρακράτος λειτουργεί που καταστρέφει την Ελλάδα με μυστικές συμφωνίες πίσω από τις πλάτες των Ελλήνων. Αυτό που χρειάζεται ο Λαός είναι Ελληνική κυβέρνηση.
Δεν μας ανησυχεί το γεγονός ότι για ένα χρονικό διάστημα θα υφίσταται μία διπλή εξουσία στην Ελλάδα. Το μεταπολιτευτικό καθεστώς καταρρέει από στιγμή σε στιγμή κάτω από βάρος των εξελίξεων, τις οποίες αδυνατεί να παρακολουθήσει.
Από την δική μας πλευρά χρειάζεται τόλμη. Σε κάθε γειτονιά, σε κάθε χωριό, σε κάθε συνοικία, σε κάθε δήμο να δημιουργηθεί άμεσα μία Ελληνική κυβερνητική επιτροπή η οποία θα εκδίδει διατάγματα για όλα τα ζητήματα που αφορούν τους Έλληνες, ασφάλεια, υγεία, οικονομία, παιδεία. Οι κατά τόπους επιτροπές θα συνδέονται με δευτεροβάθμιες επιτροπές και στο τέλος με την κεντρική Κυβέρνηση.
Εφ’ όσον το κοινοβούλιο έχει πάψει πιά να λειτουργεί επ’ ωφελεία των Ελλήνων, ούτε ζητά πιά την γνώμη των Ελλήνων, δεν υπάρχει λόγος να ζητούμε και εμείς την γνώμη του υπάρχοντος μοναδικού κοινοβουλίου. Στην Πολιτική Επιστήμη δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Άμεσα οφείλουμε να λειτουργήσουμε σε κάθε Ελληνικό Νομό Εκκλησίες του Δήμου, οι οποίες θα αποφασίζουν συλλογικώς για τα τοπικά και εθνικά ζητήματα.
Υφιστάμεθα την καταπίεση μίας ανθελληνικής συμμορίας, ήτις αδιαφορεί για την γνώμη μας. Νομοθετεί στο κοινοβούλιο χωρίς να ρωτά κανέναν. Χωρίς να σεβαστεί ούτε μία προεκλογική δέσμευση. Οι πολιτικές συνέπειες της αδρανείας βαρύνουν εμάς, όχι αυτούς. Μειλίχια, χωρίς αιματηρές συγκρούσεις, οφείλουμε να δημιουργήσουμε παράλληλα κοινοβούλια σε όλη την Ελλάδα, σπάζοντας το νομοθετικό μονοπώλιο της κατοχικής συμμορίας. Αρκεί να εξηγήσουμε στους συμπολίτες μας με υπομονή και επιμονή ότι έτσι διευκολύνουμε τον Παπανδρέου να απαλλαγεί από ένα βάρος που δεν μπορεί και δεν θέλει να σηκώσει.
Επιμένω στο ζήτημα του συναισθηματικώς καλλιεργημένου λόγου. Διαβάζω στα Ελληνικά ιστολόγια κραυγές, «στο Γουδί οι προδότες», «στην αγχόνη». Επαναστατικές ιαχές έχουν κατακλύσει τις ραδιοφωνικές εκπομπές, αλλά η επαναστατικότητα των λόγων δεν μετράται με τον τόνο της κραυγής. Μετράται με το αν αυτό που λέμε ανατινάσσει τα θεμέλια του καθεστώτος.
Όταν το «1822» ο Γεώργιος Κάννινγκ ανέλαβε ΥΠΕΞ της Αγγλίας η αγγλική πολιτική ήταν αναφανδόν κατά της Ελληνικής Επαναστάσεως. Οι Έλληνες ήταν εξαγριωμένοι με την φιλο-οθωμανική πολιτική των Άγγλων. Δεν ανεγνώριζαν τον Αγώνα μας, και μας θεωρούσαν ιακωβίνους. Ζητούσαν από τον σουλτάνο να μας συντρίψει επαναλαμβάνοντες το γνωστό δόγμα περί ακεραιότητος της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Αλλά ο Κάννινγκ είχε άλλες απόψεις. Χωρίς τυμπανοκρουσίες σε μία επιστολή του ως ΥΠΕΞ έγραφε περίπου τα εξής: Η Αγγλία παραμένει πιστή στην πολιτική της υπέρ της ακεραιότητος της οθωμανικής αυτοκρατορίας και ζητά από τα δύο εμπόλεμα μέρη να συζητήσουν ηρέμως τα προβλήματά τους.
Πολλοί Έλληνες τότε δεν κατάλαβαν το ανατρεπτικό νόημα της επιστολής. Ο Κάννινγκ ανεγνώριζε εμμέσως πλήν σαφώς νόμιμη ύπαρξη στους Έλληνες επαναστάτες και τους αναβάθμιζε σε επίπεδο ισότιμου συνομιλητού με τους οθωμανούς δυνάστες στο τραπέζι των διπλωματικών διαπραγματεύσεων. Ο Κάννινγκ είχε διαπράξει μία διπλωματική επανάσταση έναντι των υπολοίπων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, προς το καλύτερο, για την Ελλάδα.
Η φαινομενικώς αθώα φράση του Κάννινγκ, θυμίζει λίγο τα ήρεμα διαγγέλματα του ισλαμιστού Μπιν Λάντεν, που όταν εμφανίζεται στην τηλεοπτική κάμερα μιλά εσκεμμένα με μειλίχιο ύφος, εκτοξεύοντας όμως τις πιό τρομερές απειλές.
Κάτι ανάλογο διεπιστώσαμε στην πρόσφατη δήλωση του φερομένου ως πρωθυπουργού της Ελλάδος Παπανδρέου, όταν συνομιλούσε με τον Ερντογάν. Μιλώντας ήρεμα, δήλωσε ότι «εμείς φοβόμαστε μήπως οι Τούρκοι καταλάβουν ένα Ελληνικό νησί. Αλλά και οι Τούρκοι ίσως να φοβούνται μήπως η Ελλάδα καταλάβει ένα τουρκικό νησί».
Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν τουρκικά νησιά. Μόνον Ελληνικά. Εμμέσως πλην σαφώς ο Παπανδρέου ανεγνώρισε στους Τούρκους το δικαίωμα να μιλούν για τουρκικά νησιά στο Αιγαίο, να θεωρούν τα Ελληνικά νησιά ως τουρκικά νησιά. Η προδοτική ενέργεια επεκυρώθη μέσα από μία φαινομενικώς αθώα φράση. Σε αναλογία με τον Κάννινγκ, αυτό που έκανε ο Παπανδρέου ήταν μία διπλωματική επανάσταση, αλλά τώρα προς το χειρότερο, για την Ελλάδα.
Γι’ αυτό επιμένω ότι πρέπει πάντα να εξετάζουμε ενδελεχώς το εννοιολογικό πλαίσιο των πολιτικών αποφάσεων. Έχει άλλο ειδικό βάρος η διαμαρτυρία για την κατοχή της Πατρίδος από ομάδες απεργών, και άλλο ειδικό βάρος όταν εκδίδονται νομοθετικά διατάγματα από Εκκλησίες του Δήμου και αυτοανακηρυχθείσες Εθνοσυνελεύσεις οι οποίες καταργούν τα μνημόνια που υπογράφει ο κατοχικός πρωθυπουργός.
Αν κάποιος από εσάς μου αντιπαραθέσει το επιχείρημα ότι τα διατάγματα δεν θα γίνουν αποδεκτά από την κατοχική κυβέρνηση, θα απαντήσω ότι ούτε και οι διαμαρτυρίες γίνονται σεβαστές από την κατοχική κυβέρνηση. Το ζήτημα είναι να δείξουμε στον Λαό ότι υπάρχει μία ανεξάρτητη Ελληνική κυβέρνηση η οποία υπακούει στις εντολές του Ελληνικού Λαού και αδιαφορεί τελείως για τις αποφάσεις των ξένων.
Οι πολιτικές εξελίξεις απαιτούν αποφασιστικό άνοιγμα στην Ελληνική κοινωνία μίας ανεξαρτήτου Ελληνικής κυβερνήσεως, τα μέλη της οποίας θα στρατολογηθούν από τους καθημερινούς Έλληνες βιοπαλαιστές.
Όποιος Έλλην διαθέτει τόλμη και αρετή, και αγαπά την Πατρίδα και την Ελευθερία, αναλαμβάνει άμεσα καθήκοντα τοπικού κυβερνητικού παράγοντος σε τομέα της επιλογής του, χωρίς πολλές διατυπώσεις.
Οι καλύτερες ανατρεπτικές ενέργειες δεν θα πλήξουν καίρια το κατοχικό καθεστώς, αν πρώτα δεν ανατρέψουμε το υπάρχον πολιτικό εννοιολογικό πλαίσιο.
Αν κάποιοι εξ υμών θεωρούν τις εκλογές ως μέσον ανατροπής των κατακτητών, εγκληματούν κατά του εαυτού τους.
Δεν θα συμμετάσχουμε σε εκλογές τους όρους των οποίων καθορίζει ο εχθρός. Η μαζική αποχή και η απονομιμοποίηση των εκλογών τους είναι βασικός όρος ανατροπής των κατακτητών. Δεν πρέπει να παίξουμε θέατρο σε ένα έργο με δικό τους σενάριο.
Εξηγούμαι περαιτέρω.
Πώς είναι δυνατόν να λάβουμε μέρος στις εκλογές των κατακτητών χωρίς να έχει γίνει εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων από όλους τους ελληνοποιημένους εισβολείς; Χωρίς εκκαθάριση εκλογικών καταλόγων δεν μπορούμε να συμμετέχουμε στις εκλογές τους.
Πώς είναι δυνατόν να λάβουμε μέρος στις εκλογές τους χωρίς να έχει προηγηθεί αυστηρός έλεγχος όλων των πιστοποιητικών και εγγράφων που κατέχουν οι ξένοι κάτοικοι. Από βιβλιάρια υγείας, μέχρι ταυτότητες και διαβατήρια και άδειες οδηγήσεως. Χωρίς έλεγχο και ακύρωση των πλαστών εγγράφων δεν μπορεί να γίνουν εκλογές.
Πώς είναι δυνατόν να λάβουμε μέρος σε εκλογές, όταν οι μεγάλοι τηλεοπτικοί σταθμοί διαπλέκονται με το κατοχικό καθεστώς επειδή είναι καταχρεωμένοι. Οι δε εργολάβοι αναμένουν δημόσια έργα και άλλες εξυπηρετήσεις από το κατοχικό καθεστώς. Αν δεν σπάσει αυτό το απόστημα δεν υπάρχει ισότητα εκλογικών όπλων. Δεν μπορούμε να λάβουμε μέρος σε εκλογές με σημαδεμένη τράπουλα.
Δεν μπορούμε να συμμετέχουμε σε εκλογές, χωρίς προηγουμένη αναδιαπραγμάτευση όλων των δανειακών και εργοληπτικών συμβάσεων με ξένους οργανισμούς. Ειδάλλως το κατοχικό καθεστώς θα μας κοροϊδεύει. Έχει εκποιήσει την δημόσια περιουσία και ως αντάλλαγμα λαμβάνει χρήμα και υποστήριξη από ξένες εταιρίες. Πρώτα πρέπει να καταργηθούν αυτές οι συμβάσεις για να κοπεί ο ομφάλιος λώρος μεταξύ των ξένων εταιριών και του κατοχικού καθεστώτος.
Δεν είναι δυνατόν να συμμετάσχουμε σε εκλογές με προδότες πολιτικούς αντιπάλους. Αν δεν ανοίξει προηγουμένως ο φάκελος της Κύπρου, αν δεν διαπομπευθούν έστω και μετά θάνατον οι προδότες του Κυπριακού(Καραμανλής, Αβέρωφ και σία), θα είναι σαν να παραγράφουμε την προδοσία και να κατεβαίνουμε σε εκλογές ως ισότιμοι πολιτευτές δίπλα στους προδότες.
Αν δεν εγερθούν ποινικές διώξεις για όλα τα οικονομικά σκάνδαλα από το «1974» και μετά, μη αναγνωρίζοντες την παραγραφή που ψήφισαν οι εχθροί του Έθνους, δεν μπορούμε να συμμετέχουμε στις εκλογές τους. Χωρίς εκκαθάριση του πολιτικού τοπίου πριν την διεξαγωγή εκλογών, κινδυνεύουμε να συγχρωτιστούμε με τους προδότες.
Πρώτα θα ανοίξει ο οχετός της μεταπολιτεύσεως και μετά θα συζητήσουμε για αξιοκρατία στην επιλογή κυβερνητικών αξιωματούχων. Αν αφήσουμε το υπάρχον πολιτικό σύστημα να διεξάγει εκλογές είναι σαν να δεχόμεθα ότι το Ελληνικό πολιτικό πρόβλημα έγκειται στην αλλαγή προσώπων, αντί ξηλώματος όλου του πολιτικού συστήματος.
Δεν μπορούμε να συμμετάσχουμε σε εκλογές με περιφέρειες, και σταυρό προτιμήσεως.
Αν δεν αλλαχθούν όλοι οι κρατικοί αξιωματούχοι στις πιό σημαντικές θέσεις δεν μπορούμε να συμμετάσχουμε στις εκλογές τους.
Εκτός από την πολιτική διάσταση υπάρχει και η πολιτιστική διάσταση. Το εκλογικό σώμα επί δεκαετίες βομβαρδίζεται με τηλεοπτικούς ρύπους. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα αναλφαβητισμού. Χωρίς προηγουμένη άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου του Ελληνικού Λαού υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ένα σημαντικό ποσοστό να ψηφίσει πάλι το σάπιο καθεστώς γιατί έχει διαφθαρεί η ψυχή των ψηφοφόρων.
Απαιτείται να καταργηθεί το δόγμα της ελαχίστου προσπαθείας στο σχολείο που επέβαλλε το μεταπολιτευτικό καθεστώς. Πρέπει να αποδομηθεί ο ατομισμός και η εγωιστική συμπεριφορά που απειλεί την συλλογική εθνική ταυτότητα. Χωρίς βαθείς ιδεολογικές τομές, δεν συμμετέχουμε στις εκλογές τους.
Όσο ο εχθρός κατέχει το όπλο του διορισμού ψηφοφόρων στο δημόσιο, την στιγμή που υπάρχει τρομακτική πτώχεια στον Λαό, μειονεκτεί υλικώς ένας πολιτικός ηγέτης, ο οποίος διαχέει εθνικές συλλογικές ιδέες.
Αν δεν απαγορευθούν οι προσλήψεις στο δημόσιο, είναι έγκλημα να συμμετέχουμε στις εκλογές τους. Αρκετοί πολίτες θα μας υποπτευθούν. Θα νομίζουν ότι και εμείς θέλουμε να διορίσουμε τους δικούς μας ψηφοφόρους.
Τώρα που ο Λαός ζητά πλήρη διακοπή των σχέσεων με το μεταπολιτευτικό καθεστώς, εμείς θα αγκιστρωθούμε πάνω του, λαμβάνοντες μέρος στις εκλογές-παρωδία που διοργανώνει; Μα έτσι απονομιμοποιούμε την δική μας πολιτική γραμμή. Έτσι, αντί να διαφοροποιηθούμε από τους προδότες, ταυτιζόμαστε με τους προδότες.
Ας δούμε το πιό χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το μισελληνικό σύνταγμα της κατοχικής κυβερνήσεως έχει το άρθρο 28 που επιτρέπει την κατάργηση της εθνικής κυριαρχίας, δήθεν για λόγους εθνικού συμφέροντος. Και το άρθρο 86 που παρέχει ασυλία στους προδότες πολιτικούς για όσα εγκλήματα έχουν διαπράξει.
Τα άρθρα, λένε οι κατακτητές, δεν μπορούν να καταργηθούν διότι πρέπει να πάμε σε αναθεωρητική βουλή, και αυτό δεν μπορεί να γίνει τώρα. Είναι δυνατόν οι Έλληνες να αφήνουν την Πατρίδα να καταστρέφεται, επειδή οι προδότες έχουν ψηφίσει άρθρα που νομιμοποιούν την προδοσία και απαγορεύουν την δίωξή τους;
Τέτοιου είδους άρθρα θα τα καταργήσει ο Ελληνικός Λαός, στο πεζοδρόμιο, χωρίς να ρωτήσει τους προδότες. Χωρίς την κατάργηση αυτών των άρθρων δεν μπορούμε να συμμετέχουμε στις εκλογές τους.
Αν δεν καταργηθούν όλες οι δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι προδότες προς την ΕΕ και το ΔΝΤ, θα δώσουμε την εντύπωση ότι συμμετέχουμε σε εκλογές αλλαγής προσώπων. Για να αλλάξουν απλώς οι τοποτηρητές των Βρυξελλών και του ΔΝΤ.
Δεν μπορούμε να νομιμοποιήσουμε τις εκλογές τους την στιγμή που η κατοχική κυβέρνηση αρνείται να νομιμοποιήσει την Ελληνική Θρησκεία. Αλλιώς εμφανιζόμαστε να νομιμοποιούμε αυτούς που μας έθεσαν εκτός νόμου.
Δεν μπορούμε να λάβουμε μέρος στις εκλογές της κλεπτοκρατίας. Σε εκλογές ωργανωμένες από μισέλληνες, με παραποιημένους εκλογικούς καταλόγους, με εθνομηδενιστικό πλαίσιο.
Αυτό που πρέπει να κάνουμε άμεσα είναι να οργανώσουμε ανεξάρτητη Ελληνική κυβέρνηση, να ιδρύσουμε Εκκλησίες του Δήμου σε κάθε Ελληνικό Νομό, και να αρχίσουμε άμεσα την παραγωγή κυβερνητικού έργου.
Μόνον όταν οι πολιτικές συνθήκες ωριμάσουν θα διεξάγουμε ανεξάρτητες εκλογές με καθαρούς εκλογικούς καταλόγους, μέσα σε ένα Ελληνοκεντρικό πολιτικό πλαίσιο.
Ευχαριστώ για την συμμετοχή σας
Ιφικράτης Χολαργεύς
ΠΗΓΗ
ΕΠΙ-ΣΚΕΨΕΙΣ:
19 Νοε 2010
ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟ ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ (ΣΚΑΚΙ)
Το σκάκι που όλοι γνωρίζουμε σήμερα είναι το αρχαιοελληνικό ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ.Σήμερα δεν υπάρχει άνθρωπος σε ολόκληρο τον πλανήτη που να μην γνωρίζει το ΣΚΑΚΙ που στην αρχαιότητα το ονόμαζαν ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ και που ήταν επινόηση των αρχαίων ελλήνων από την αρχή της ιστορικής τους διαδρομής.
Στην αρχαία Ελλάδα οι Πεττείες ήταν τριών διαφορετικών ειδών. Οι πεττείες του πρώτου είδους είναι αυτές όπου ο παίκτης είχε τον μικρόκοσμο και που με την ρίψη κυβειών έκανε τις κινήσεις που τον υποχρέωναν οι αριθμοί που έφερνε. Η έννοια της κυβείας δεν περιείχε πάντα την έννοια της τύχης μια και είναι γνωστό «τα ζάρια του θεού».
Οι πεττείες του πρώτου είδους είναι αυτές όπου ο παίκτης είχε τον μικρόκοσμο και τα κομμάτια του ..... είχαν συγκεκριμένη δραστηριότητα σε κινήσεις πάνω στον πίνακα. Η πλέον εξελιγμένη μορφή ήταν οι πεττείες που συνδύαζαν τις κυβείες και τις προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών. Το Ζατρίκιον ως άθυρμα πεττείας είχε και τις τρεις μορφές, δηλαδή Ζατρίκιον με κυβείες, ζατρικίων με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών και τέλος Ζατρίκιον με κυβείες και με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών.
Κατά την άποψη του συγγραφέα ο Παλαμήδης δεν είναι ο εφευρέτης των αρχαίων πεττών, πεσσών και κυβειών, αλλά αυτός ο οποίος μεθοδικά κατέγραψε και παρουσίασε τα αθύρματα τα οποία προϋπήρχαν χιλιάδες χρόνια πριν και τα παρουσίασε συνολικά ως ενιαία φιλοσοφική στρατηγική δομή σε πολεμικές εφαρμογές. Το ότι προϋπήρχαν τα αρχαία ελληνικά αθύρματα είναι αυτονόητο γιατί γνωρίζουμε τις εκστρατείες του Διονύσου και του Ηρακλή που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν την γέννηση του Παλαμήδη και στα έργα, όπως π.χ. Διονυσιακά του Νόννου, υπάρχουν ξεκάθαρες αναφορές για τα στρατηγήματα του Διονύσου και τα στρατηγήματα του Πάν.
Την εκστρατεία του Διονύσου την αναφέρει αναλυτικά ο Νόννος και την εκστρατεία του Ηρακλή ο Αρριανός (βλέπε στα έργα μου Θαγετοί Οικονομολόγοι, Περί Τεχνικών Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ηγεσίες, Πελασγοί Οικονομολόγοι κ.λπ.). Οι λέξεις άθυρμα, αθύρματα, αθύρω αναφέρονται πάρα πολλές φορές στα Διονυσιακά του Νόννου. Και η εκστρατεία του Διονύσου στην Ασία έγινε πριν χιλιάδες χιλιάδων χρόνια. Ενώ τα αθύρματα αναφέρονται στον Ησίοδο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Όμηρο, τους Ομηρικούς ύμνους που γράφτηκαν αιώνες πριν τα περσικά ή ινδικά Ζατρίκια, τα οποία προφανώς είναι από εκείνες τις εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο όπου θεοί και προστάτες των πεττειών είναι η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ερμής και ο Πάν. Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω.
Το επιτακτικό μόριο «ζα» είναι πολύ γνωστό και το χρησιμοποιούμε σε πολλές λέξεις και έχει ως στόχο να ενισχύει το δεύτερο συνθετικό της λέξης.
Για παράδειγμα ζά(μ)πλουτος ή ζάπλουτος σημαίνει ο πολύ πλούσιος, ο πάμπλουτος, ο βαθύπλουτος, ζαφελής ο πανύ αφελής, ο πανβλαξ (ο ζα- αφελής), ζατρεφής ο ευτραφής (ο ζα- τρεφής) και (Λεξικό Σούδα) τα εξής: Ζαχρειής ο άγαν χρειώδης, Ζατρεφής ο ευτραφής κ.λπ. Και πλήθος άλλων παραδειγμάτων, που αναφέρουν τα σύγχρονα λεξικά, όπως: Ζάης, -ής, ές (επιθ.) = ορμητικός, θυελλώδης από το <θ. επιτ. μόριο ζα + άημι = πνέω. Ζάθεος, -ος, -ον (επιθ.) = ο πολύ θείος, ο ιερός, ο καθηγιασμένος από το <επιτ. μόριο ζα + θεός. Ζαθερής, -ής, -ές (επιθ.) = ο πολύ θερμός από το <επιτ. μόριο ζα + θέρος. Ζαμενής, -ής, ές = ο πανίσχυρος, ο πολύ ισχυρός από το <επιτ. μόριο ζα + μένος. Ακόμη τονίζεται ότι με το ζα- έχουμε και σε αρχαία γραφή το JA το οποίο σημαίνει: ζάλ, Sas, ζάρ, ζάρ-ι, saihs, szeszi, δηλαδή ζάρι ή κύβος. Και ο αριθμός 6 JA+, δηλαδή zal, ζάλ.
Το ρήμα τριάζω ή τριάσσω ή τριάττω σημαίνει νικώ. Και τριαγμός σημαίνει νίκη. Ζατριάζω σημαίνει υπερνικώ ή κατανικώ. Ακόμη γνωρίζουμε την λέξη Τρισμέγιστος (τρεις φορές Μέγιστος) και η έκφραση «τρισί πάλαις» δηλώνει αυτόν που νίκησε τρεις φορές, ο Τρινικητής. Συνεπώς με την λέξη Ζατρίκιον δηλώνεται η πλήρης συντριβή του αντιπάλου. Και ο παίζω το Ζατρίκιον είναι ο αήττητος νικητής. Το νικητήριο άθυρμα Ζατρίκιον ή Ζητρίκιον.
Το ρήμα το βρίσκουμε στο Μέγα Ετυμολογικόν ως εξής: Τριάσσειν = Το νικάν, από μεταφοράς των παλαισταιστών, εν ταις τρισί πάλαις την νίκην καρπούμενον, και ατρίακτος, ο αήττητος. Αυτό αναφέρεται και στο Λεξικό του ψευδο-Ζωναρά, γράμμα Τ, ως εξής: Τριάσσω και τριάττω = το νικώ, εκ μεταφορά των παλαισταιστών, εν ταις τρισί πάλαις την νίκην καρπούμενον, και ατρίακτος, ο αήττητος. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι από το ζα- και ζη- βγαίνει και η λέξη ζάω (ζάω ή ζήω = ζω) = είμαι στην ζωή, ζω, είμαι ζωντανός, ακμάζω, είμαι ακμαίος.
Με αυτήν την λογική Ζατρίκιον σημαίνει ακόμη και «ζω για να κινώ» ή διαβιώνω νικηφόρα». Θα μπορούσε δηλαδή να είναι Ζατρίκιον και Ζητρίκιον. Ακόμη έχουμε τριάσσω ή τριάττω και πεσσεία ή πεττεία. ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟ ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ Γρηγόρης Ζώρζος Μελετητής Συγγραφέας Η κοινή καταγωγή των επιτραπέζιων παιχνιδιών που στην αρχαία Ελλάδα ονομάζονταν «πεττείες» είναι το «Πολυπολιτισμικό Σχέδιο για τα 50 χρόνια από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» που έχει προταθεί στα 27 Κοινοβούλια και στην ΕΕ και έχει γίνει αποδεκτό, στο σύνολό του, με πλήθος εγγράφων, από την εποχή του Ντελόρ και του Σαντέρ, με γνωμοδοτήσεις:
1. «Σας συγχαρώ για το έργο σας, το οποίο παρέχει προστιθέμενη αξία στα κοινά Ευρωπαϊκά μας ιδεώδη» Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
2. «Σας συγχαίρω για το σημαντικό έργο σας και ειδικότερα σας συγχαίρω για το έργο του κ Ζώρζου το οποίο προάγει τον ελληνικό και Ευρωπαϊκό πολιτισμό» Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Ποιος δεν γνωρίζει το Ζατρίκιον (Σκάκι) το οποίο παίζουν και στις 27 χώρες της Ε.Ε. προσαρμόζοντας το με τον τοπικό εθνικό πολιτισμό της η κάθε χώρας; Το Ζατρίκιον ως άθυρμα πεττείας είχε και τις τρις μορφές, δηλαδή Ζατρίκιον με κυβείες, ζατρικίων με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών και τέλος Ζατρίκιον με κυβείες και με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών.
Το ότι προϋπήρχαν τα αρχαία ελληνικά αθύρματα είναι αυτονόητο γιατί γνωρίζουμε τις εκστρατείες του Διονύσου και του Ηρακλή που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν. Τα αθύρματα αναφέρονται στον Ησίοδο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Όμηρο, τους Ομηρικούς ύμνους που γράφτηκαν αιώνες πριν τα περσικά ή ινδικά Ζατρίκια, τα οποία προφανώς είναι από εκείνες τις εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο όπου θεοί και προστάτες των πεττειών είναι η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ερμής και ο Πάν.
Η θεά της σοφίας και των αθυρμάτων (παιχνιδιών) ήταν η Αθηνά η οποία ξεπήδησε από τον μυαλό του Διός ως σκέψη και την βλέπουμε σε πλήθος παραστάσεων σε αρχαία αγγεία με επιτραπέζια αθύρματα τύπου πεττείας ως επιβλέπον ή ως διαιτητής σε παρτίδες. Μεγάλοι αρχαίοι αντιπαίζοντες (πεττευτές και κυβευτές) είναι οι εξής: Παλαμήδης, Αχιλλέας, Αίας του Οιλέα, Εύβουλος, Άμφις, Αλέξιος, Θερσίτης, Αίαντας ο Σαλαμίνιος, Πρωτεσίλαος, Πλάτων, Αλκιβιάδης, Περικλής, Μεγαλέξανδρος και οι στρατιώτες του, Ξενοφών, Οδυσσέας και μνηστήρες Πηνελόπης και τόσοι άλλοι. Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω.
Στο Βυζάντιο ονομαζόταν εκτός από το αρχαιοελληνικό όνομα Ζατρίκιον χρησιμοποιούσαν και το όνομα σκάκους, το οποίο διασώθηκε για αιώνες. Αναφέρεται π.χ. και από τον συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο οποίος σε έργο του γράφει την έκφραση «παίξαμε τους σκάκους». Στο Βυζάντιο το Ζατρίκιον ονομαζόταν και Κιόσα και σε παράφραση Ζατριζάν, εξ ου πιθανόν και το Σαντράζ. Στα λατινικά scacco σημαίνει τετράγωνη εικόνα. Αναφέρεται ότι το Ζατρίκιον διαχρονικά έχει υποστεί πλήθος από παραλλαγές και αλλαγές και άλλαξε πολλά ονόματα όπως Ζατρίκιον, Τσατουράνγκα, Τσατράνγκ, Σατράντζι και Σκάκι. Δεν διαφωνεί όμως κανείς ότι το Τσατουράνγκα μετονομάστηκε σε Τσατράνγκ και στην συνέχεια σε Σατράντζι. Στην Ασία έχουμε Ελέφαντες και βεζίρηδες και στην Ευρώπη ευγενείς αξιωματικοί και βασίλισσες.
Ενώ σε παραλλαγές υπάρχουν κανόνια, ελέπολις, πολυβόλα κ.λπ. Στην Ευρώπη το σκάκι έγινε το αγαπημένο παιχνίδι των βασιλιάδων, και υπήρξε και αιτία πολέμου ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία, το έτος 1061 μ.Χ., όταν κατά την διάρκεια μιας σκακιστικής παρτίδας ο Γάλλος βασιλιάς χτύπησε στο κεφάλι με τη σκακιέρα τον Άγγλο βασιλιά. Το 1196 μ.Χ. η καθολική εκκλησία απαγορεύει το σκάκι με την απειλή ότι όποιος παίζει σκάκι δεν πάει στον παράδεισο με αιτιολογία ότι η συνεχή παρατήρησή των κομματιών του Ζατρικίου ήταν ένα είδος ειδωλολατρίας.
Μετά από 3 αιώνες το Ζατρίκιον έγινε άθυρμα για όλους και με την στήριξη των Εκκλησιών. Θα πρέπει να τονίζουμε ότι ισχυρός παίκτης Ζατρικίου ήταν και ο γνωστός μας Γκρέκο. Σύμφωνα με τον Αιγύπτιο ιερέα του ναού της Σαίδος, ο οποίος μίλησε στο Σόλωνα, οι Έλληνες είναι αρχαιότεροι των Αιγυπτίων κατά χίλια έτη. Σημαντικά είναι επίσης όσα λέει ο Σωκράτης στον πλατωνικό διάλογο «Φαίδρος», όπου επιβεβαιώνεται ότι οι Αιγύπτιοι διδάχθηκαν το Ζατρίκιον από τους Μιλήσιους Έλληνες, οι οποίοι έχτισαν την πόλη Ναύκρατις. Στο αρχαίο απόσπασμα υπάρχουν δύο σημεία που δηλώνουν την πανάρχαια ελληνική ύπαρξη του Ζατρικίου (Σκακιού) από την εποχή των εκστρατειών του Διονύσου, του Ηρακλή και του Μεγαλέξανδρου.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στο έργο του Θεόκριτου αναφέρεται ότι «έπαιζαν το κοινολεκτικώς λεγόμενον ζατρίκιον. Εκείνοι γάρ όταν πολλά ποιήσαντες ου δύναται ο έτερος νικήσαι τον ομοπαίκτορα, κινεί και τον από γραμμής λίθον, ήγουν ούτο βασιλέα καλούμενον». Το σημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι η έκφραση «κινεί και τον από γραμμής λίθον» (απονενοημένη κίνηση κατά τους αρχαίους) είναι ξεκάθαρο ότι την αρχαία Ελλάδα ήταν όρος των επιτραπέζιων αθυρμάτων τύπου πεττείας και σαφέστατα δηλωτικό ότι το Ζατρίκιον, σήμερα Σκάκι, ήταν συνέχεια των αθυρμάτων Μικροί και Μεγάλοι Πεσσοί (κατά τόπους πεσσοί), αρχαιοελληνική Πεττεία (με παραλλαγές), Δωδεκάγραμμο, Τάβλα, Τρίγραμμο, Πεντάγραμμο κ.λπ.
Ακόμη η αναφορά «ούτο βασιλέα καλούμενον» δηλώνει το αρχαίο ελληνικό άθυρμα της Πεττείας, τύπου Ludus Latrunculi, που είχαν πάρει οι ρωμαίοι από τους αρχαίους Έλληνες. Ήδη το 1525 ο Ιταλός Μάρκο Τζιρόλαμο Βίντα δημοσιεύει ένα μεγάλο ποίημα στα λατινικά αφιερωμένο στο σκάκι, ακριβέστερα σε μια παρτίδα σκάκι του Απόλλωνα εναντίον του Ερμή, παρουσία των άλλων θεών του Ολύμπου.
Σε αυτό, προτείνει ονόματα κλασικής έμπνευσης για τα κομμάτια του σκακιού. Άλλωστε είναι γνωστό ότι το πρώτο στην ιστορία σκακιστικό περιοδικό, που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1836, είχε τον τίτλο Palamede. Απλά μερικές αποδείξεις ότι εκείνες τις εποχές γνώριζαν περισσότερα για την αρχαιοελληνική προέλευση του σκακιού, από ότι γνωρίζουμε εμείς σήμερα. Συνεπώς το Ζατρίκιον έχει ιστορική διαδρομή χιλιάδων χιλιάδων χρόνων.
Γρηγόρης Ζώρζος
ΠΗΓΗ
Στην αρχαία Ελλάδα οι Πεττείες ήταν τριών διαφορετικών ειδών. Οι πεττείες του πρώτου είδους είναι αυτές όπου ο παίκτης είχε τον μικρόκοσμο και που με την ρίψη κυβειών έκανε τις κινήσεις που τον υποχρέωναν οι αριθμοί που έφερνε. Η έννοια της κυβείας δεν περιείχε πάντα την έννοια της τύχης μια και είναι γνωστό «τα ζάρια του θεού».
Οι πεττείες του πρώτου είδους είναι αυτές όπου ο παίκτης είχε τον μικρόκοσμο και τα κομμάτια του ..... είχαν συγκεκριμένη δραστηριότητα σε κινήσεις πάνω στον πίνακα. Η πλέον εξελιγμένη μορφή ήταν οι πεττείες που συνδύαζαν τις κυβείες και τις προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών. Το Ζατρίκιον ως άθυρμα πεττείας είχε και τις τρεις μορφές, δηλαδή Ζατρίκιον με κυβείες, ζατρικίων με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών και τέλος Ζατρίκιον με κυβείες και με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών.
Κατά την άποψη του συγγραφέα ο Παλαμήδης δεν είναι ο εφευρέτης των αρχαίων πεττών, πεσσών και κυβειών, αλλά αυτός ο οποίος μεθοδικά κατέγραψε και παρουσίασε τα αθύρματα τα οποία προϋπήρχαν χιλιάδες χρόνια πριν και τα παρουσίασε συνολικά ως ενιαία φιλοσοφική στρατηγική δομή σε πολεμικές εφαρμογές. Το ότι προϋπήρχαν τα αρχαία ελληνικά αθύρματα είναι αυτονόητο γιατί γνωρίζουμε τις εκστρατείες του Διονύσου και του Ηρακλή που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν την γέννηση του Παλαμήδη και στα έργα, όπως π.χ. Διονυσιακά του Νόννου, υπάρχουν ξεκάθαρες αναφορές για τα στρατηγήματα του Διονύσου και τα στρατηγήματα του Πάν.
Την εκστρατεία του Διονύσου την αναφέρει αναλυτικά ο Νόννος και την εκστρατεία του Ηρακλή ο Αρριανός (βλέπε στα έργα μου Θαγετοί Οικονομολόγοι, Περί Τεχνικών Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ηγεσίες, Πελασγοί Οικονομολόγοι κ.λπ.). Οι λέξεις άθυρμα, αθύρματα, αθύρω αναφέρονται πάρα πολλές φορές στα Διονυσιακά του Νόννου. Και η εκστρατεία του Διονύσου στην Ασία έγινε πριν χιλιάδες χιλιάδων χρόνια. Ενώ τα αθύρματα αναφέρονται στον Ησίοδο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Όμηρο, τους Ομηρικούς ύμνους που γράφτηκαν αιώνες πριν τα περσικά ή ινδικά Ζατρίκια, τα οποία προφανώς είναι από εκείνες τις εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο όπου θεοί και προστάτες των πεττειών είναι η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ερμής και ο Πάν. Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω.
Το επιτακτικό μόριο «ζα» είναι πολύ γνωστό και το χρησιμοποιούμε σε πολλές λέξεις και έχει ως στόχο να ενισχύει το δεύτερο συνθετικό της λέξης.
Για παράδειγμα ζά(μ)πλουτος ή ζάπλουτος σημαίνει ο πολύ πλούσιος, ο πάμπλουτος, ο βαθύπλουτος, ζαφελής ο πανύ αφελής, ο πανβλαξ (ο ζα- αφελής), ζατρεφής ο ευτραφής (ο ζα- τρεφής) και (Λεξικό Σούδα) τα εξής: Ζαχρειής ο άγαν χρειώδης, Ζατρεφής ο ευτραφής κ.λπ. Και πλήθος άλλων παραδειγμάτων, που αναφέρουν τα σύγχρονα λεξικά, όπως: Ζάης, -ής, ές (επιθ.) = ορμητικός, θυελλώδης από το <θ. επιτ. μόριο ζα + άημι = πνέω. Ζάθεος, -ος, -ον (επιθ.) = ο πολύ θείος, ο ιερός, ο καθηγιασμένος από το <επιτ. μόριο ζα + θεός. Ζαθερής, -ής, -ές (επιθ.) = ο πολύ θερμός από το <επιτ. μόριο ζα + θέρος. Ζαμενής, -ής, ές = ο πανίσχυρος, ο πολύ ισχυρός από το <επιτ. μόριο ζα + μένος. Ακόμη τονίζεται ότι με το ζα- έχουμε και σε αρχαία γραφή το JA το οποίο σημαίνει: ζάλ, Sas, ζάρ, ζάρ-ι, saihs, szeszi, δηλαδή ζάρι ή κύβος. Και ο αριθμός 6 JA+, δηλαδή zal, ζάλ.
Το ρήμα τριάζω ή τριάσσω ή τριάττω σημαίνει νικώ. Και τριαγμός σημαίνει νίκη. Ζατριάζω σημαίνει υπερνικώ ή κατανικώ. Ακόμη γνωρίζουμε την λέξη Τρισμέγιστος (τρεις φορές Μέγιστος) και η έκφραση «τρισί πάλαις» δηλώνει αυτόν που νίκησε τρεις φορές, ο Τρινικητής. Συνεπώς με την λέξη Ζατρίκιον δηλώνεται η πλήρης συντριβή του αντιπάλου. Και ο παίζω το Ζατρίκιον είναι ο αήττητος νικητής. Το νικητήριο άθυρμα Ζατρίκιον ή Ζητρίκιον.
Το ρήμα το βρίσκουμε στο Μέγα Ετυμολογικόν ως εξής: Τριάσσειν = Το νικάν, από μεταφοράς των παλαισταιστών, εν ταις τρισί πάλαις την νίκην καρπούμενον, και ατρίακτος, ο αήττητος. Αυτό αναφέρεται και στο Λεξικό του ψευδο-Ζωναρά, γράμμα Τ, ως εξής: Τριάσσω και τριάττω = το νικώ, εκ μεταφορά των παλαισταιστών, εν ταις τρισί πάλαις την νίκην καρπούμενον, και ατρίακτος, ο αήττητος. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι από το ζα- και ζη- βγαίνει και η λέξη ζάω (ζάω ή ζήω = ζω) = είμαι στην ζωή, ζω, είμαι ζωντανός, ακμάζω, είμαι ακμαίος.
Με αυτήν την λογική Ζατρίκιον σημαίνει ακόμη και «ζω για να κινώ» ή διαβιώνω νικηφόρα». Θα μπορούσε δηλαδή να είναι Ζατρίκιον και Ζητρίκιον. Ακόμη έχουμε τριάσσω ή τριάττω και πεσσεία ή πεττεία. ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟ ΖΑΤΡΙΚΙΟΝ Γρηγόρης Ζώρζος Μελετητής Συγγραφέας Η κοινή καταγωγή των επιτραπέζιων παιχνιδιών που στην αρχαία Ελλάδα ονομάζονταν «πεττείες» είναι το «Πολυπολιτισμικό Σχέδιο για τα 50 χρόνια από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» που έχει προταθεί στα 27 Κοινοβούλια και στην ΕΕ και έχει γίνει αποδεκτό, στο σύνολό του, με πλήθος εγγράφων, από την εποχή του Ντελόρ και του Σαντέρ, με γνωμοδοτήσεις:
1. «Σας συγχαρώ για το έργο σας, το οποίο παρέχει προστιθέμενη αξία στα κοινά Ευρωπαϊκά μας ιδεώδη» Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
2. «Σας συγχαίρω για το σημαντικό έργο σας και ειδικότερα σας συγχαίρω για το έργο του κ Ζώρζου το οποίο προάγει τον ελληνικό και Ευρωπαϊκό πολιτισμό» Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Ποιος δεν γνωρίζει το Ζατρίκιον (Σκάκι) το οποίο παίζουν και στις 27 χώρες της Ε.Ε. προσαρμόζοντας το με τον τοπικό εθνικό πολιτισμό της η κάθε χώρας; Το Ζατρίκιον ως άθυρμα πεττείας είχε και τις τρις μορφές, δηλαδή Ζατρίκιον με κυβείες, ζατρικίων με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών και τέλος Ζατρίκιον με κυβείες και με προκαθορισμένες κινήσεις κομματιών.
Το ότι προϋπήρχαν τα αρχαία ελληνικά αθύρματα είναι αυτονόητο γιατί γνωρίζουμε τις εκστρατείες του Διονύσου και του Ηρακλή που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν. Τα αθύρματα αναφέρονται στον Ησίοδο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Όμηρο, τους Ομηρικούς ύμνους που γράφτηκαν αιώνες πριν τα περσικά ή ινδικά Ζατρίκια, τα οποία προφανώς είναι από εκείνες τις εκστρατείες. Δεν είναι τυχαίο όπου θεοί και προστάτες των πεττειών είναι η Αθηνά, ο Διόνυσος, ο Ερμής και ο Πάν.
Η θεά της σοφίας και των αθυρμάτων (παιχνιδιών) ήταν η Αθηνά η οποία ξεπήδησε από τον μυαλό του Διός ως σκέψη και την βλέπουμε σε πλήθος παραστάσεων σε αρχαία αγγεία με επιτραπέζια αθύρματα τύπου πεττείας ως επιβλέπον ή ως διαιτητής σε παρτίδες. Μεγάλοι αρχαίοι αντιπαίζοντες (πεττευτές και κυβευτές) είναι οι εξής: Παλαμήδης, Αχιλλέας, Αίας του Οιλέα, Εύβουλος, Άμφις, Αλέξιος, Θερσίτης, Αίαντας ο Σαλαμίνιος, Πρωτεσίλαος, Πλάτων, Αλκιβιάδης, Περικλής, Μεγαλέξανδρος και οι στρατιώτες του, Ξενοφών, Οδυσσέας και μνηστήρες Πηνελόπης και τόσοι άλλοι. Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω.
Στο Βυζάντιο ονομαζόταν εκτός από το αρχαιοελληνικό όνομα Ζατρίκιον χρησιμοποιούσαν και το όνομα σκάκους, το οποίο διασώθηκε για αιώνες. Αναφέρεται π.χ. και από τον συγγραφέα Γρηγόριο Ξενόπουλο, ο οποίος σε έργο του γράφει την έκφραση «παίξαμε τους σκάκους». Στο Βυζάντιο το Ζατρίκιον ονομαζόταν και Κιόσα και σε παράφραση Ζατριζάν, εξ ου πιθανόν και το Σαντράζ. Στα λατινικά scacco σημαίνει τετράγωνη εικόνα. Αναφέρεται ότι το Ζατρίκιον διαχρονικά έχει υποστεί πλήθος από παραλλαγές και αλλαγές και άλλαξε πολλά ονόματα όπως Ζατρίκιον, Τσατουράνγκα, Τσατράνγκ, Σατράντζι και Σκάκι. Δεν διαφωνεί όμως κανείς ότι το Τσατουράνγκα μετονομάστηκε σε Τσατράνγκ και στην συνέχεια σε Σατράντζι. Στην Ασία έχουμε Ελέφαντες και βεζίρηδες και στην Ευρώπη ευγενείς αξιωματικοί και βασίλισσες.
Ενώ σε παραλλαγές υπάρχουν κανόνια, ελέπολις, πολυβόλα κ.λπ. Στην Ευρώπη το σκάκι έγινε το αγαπημένο παιχνίδι των βασιλιάδων, και υπήρξε και αιτία πολέμου ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία, το έτος 1061 μ.Χ., όταν κατά την διάρκεια μιας σκακιστικής παρτίδας ο Γάλλος βασιλιάς χτύπησε στο κεφάλι με τη σκακιέρα τον Άγγλο βασιλιά. Το 1196 μ.Χ. η καθολική εκκλησία απαγορεύει το σκάκι με την απειλή ότι όποιος παίζει σκάκι δεν πάει στον παράδεισο με αιτιολογία ότι η συνεχή παρατήρησή των κομματιών του Ζατρικίου ήταν ένα είδος ειδωλολατρίας.
Μετά από 3 αιώνες το Ζατρίκιον έγινε άθυρμα για όλους και με την στήριξη των Εκκλησιών. Θα πρέπει να τονίζουμε ότι ισχυρός παίκτης Ζατρικίου ήταν και ο γνωστός μας Γκρέκο. Σύμφωνα με τον Αιγύπτιο ιερέα του ναού της Σαίδος, ο οποίος μίλησε στο Σόλωνα, οι Έλληνες είναι αρχαιότεροι των Αιγυπτίων κατά χίλια έτη. Σημαντικά είναι επίσης όσα λέει ο Σωκράτης στον πλατωνικό διάλογο «Φαίδρος», όπου επιβεβαιώνεται ότι οι Αιγύπτιοι διδάχθηκαν το Ζατρίκιον από τους Μιλήσιους Έλληνες, οι οποίοι έχτισαν την πόλη Ναύκρατις. Στο αρχαίο απόσπασμα υπάρχουν δύο σημεία που δηλώνουν την πανάρχαια ελληνική ύπαρξη του Ζατρικίου (Σκακιού) από την εποχή των εκστρατειών του Διονύσου, του Ηρακλή και του Μεγαλέξανδρου.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στο έργο του Θεόκριτου αναφέρεται ότι «έπαιζαν το κοινολεκτικώς λεγόμενον ζατρίκιον. Εκείνοι γάρ όταν πολλά ποιήσαντες ου δύναται ο έτερος νικήσαι τον ομοπαίκτορα, κινεί και τον από γραμμής λίθον, ήγουν ούτο βασιλέα καλούμενον». Το σημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι η έκφραση «κινεί και τον από γραμμής λίθον» (απονενοημένη κίνηση κατά τους αρχαίους) είναι ξεκάθαρο ότι την αρχαία Ελλάδα ήταν όρος των επιτραπέζιων αθυρμάτων τύπου πεττείας και σαφέστατα δηλωτικό ότι το Ζατρίκιον, σήμερα Σκάκι, ήταν συνέχεια των αθυρμάτων Μικροί και Μεγάλοι Πεσσοί (κατά τόπους πεσσοί), αρχαιοελληνική Πεττεία (με παραλλαγές), Δωδεκάγραμμο, Τάβλα, Τρίγραμμο, Πεντάγραμμο κ.λπ.
Ακόμη η αναφορά «ούτο βασιλέα καλούμενον» δηλώνει το αρχαίο ελληνικό άθυρμα της Πεττείας, τύπου Ludus Latrunculi, που είχαν πάρει οι ρωμαίοι από τους αρχαίους Έλληνες. Ήδη το 1525 ο Ιταλός Μάρκο Τζιρόλαμο Βίντα δημοσιεύει ένα μεγάλο ποίημα στα λατινικά αφιερωμένο στο σκάκι, ακριβέστερα σε μια παρτίδα σκάκι του Απόλλωνα εναντίον του Ερμή, παρουσία των άλλων θεών του Ολύμπου.
Σε αυτό, προτείνει ονόματα κλασικής έμπνευσης για τα κομμάτια του σκακιού. Άλλωστε είναι γνωστό ότι το πρώτο στην ιστορία σκακιστικό περιοδικό, που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1836, είχε τον τίτλο Palamede. Απλά μερικές αποδείξεις ότι εκείνες τις εποχές γνώριζαν περισσότερα για την αρχαιοελληνική προέλευση του σκακιού, από ότι γνωρίζουμε εμείς σήμερα. Συνεπώς το Ζατρίκιον έχει ιστορική διαδρομή χιλιάδων χιλιάδων χρόνων.
Γρηγόρης Ζώρζος
ΠΗΓΗ
Ο μύθος του Πολυτεχνείου...
Βαρεθήκαμε πλέον τόσα χρόνια την προπαγάνδα, την αυθαιρεσία, την ισοπεδωτική σκέψη, την λάσπη, την μονομέρια, την σκύλευση γενικώς και την απαξίωση της αλήθειας, ότι δηλαδή κάνουν κάποια δήθεν "προοδευτικά μυαλά" της πλέμπας και των ιδιολογημάτων του πεζοδρομίου κάθε χρόνο, σε ένα παραμύθι που κατασκεύασε η θλιβερή μεταπολίτευση και συντηρεί η αριστερά......
Για τον μύθο του «έπους» του Πολυτεχνείου, έναν μύθο που δεν θα μπορούσε να φανταστεί ούτε ο Αίσωπος, έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά όλα αυτά τα χρόνια.
Τι ήταν λοιπόν το Πολυτεχνείο; Μην ήταν σύμβολο της παλλαϊκής αντίστασης του Ελληνικού λαού στη δικτατορία; Φυσικά όχι, γιατί παλλαϊκή αντίσταση δεν υπήρξε. Μην ήταν η σχεδιασμένη εξέγερση από τα κόμματα που διεκδικούν σήμερα την «πρωτοπορία της επανάστασης»; Φυσικά όχι, γιατί αυτά τα κόμματα που σήμερα λυμαίνονται τη μνήμη μιλούσαν για «προβοκάτορες που έπαιζαν το παιγνίδι της χούντας». Έχει γίνει θρύλος το φύλλο 8 της «Πανσπουδαστικής» (όργανο της φοιτητικής οργάνωσης του παράνομου τότε ΚΚΕ) που καταδίκασε με βαριές εκφράσεις την εξέγερση.
Μην ήταν εκείνο η αιτία ώστε να πέσει το τότε καθεστώς; Βεβαίως όχι, διότι ακολούθησε για μεγάλο χρονικό διάστημα ένα νέο στρατιωτικό καθεστώς.
Γιατί λοιπόν αυτή την «εθνική γιορτή», το ΚΚΕ και οι άλλες αριστερές και «δημοκρατικές» δυνάμεις την έχουν κάνει σημαία τους; Γιατί το έχουν ιδιοποιηθεί αισχρά, ως να μην υπήρχαν εκείνες τις στιγμές του 1973 μέσα στο Πολυτεχνείο, άτομα που ανήκαν ή ανήκουν σε άλλες παρατάξεις του πολιτικού χώρου;
Γιατί δηλητηριάζονται τα νέα παιδιά με τα τόσα ψευδή και ανυπόστατα που ακούν στα σχολεία, στις συγκεντρώσεις, στα κανάλια και αλλού από ινστρούχτορες της κομματικής αποχαύνωσης;
Διότι η επέτειος του Πολυτεχνείου παραμένει χρήσιμη, ως λιτανεία βολικών μύθων για τη δικτατορία, ως εκμετάλλευση από τα κόμματα, ως δεκανίκι υπάρξεως ορισμένων, ως κομματική δεξαμενή άγρας οπαδών, ως σκαλοπάτι κομματικής επιβιώσεως, ως ο μύθος των μύθων…..
Δεν μπορεί να είναι «εθνική γιορτή» και μάλιστα τριήμερος, όταν οι συμμετέχοντες δέρνονται μεταξύ τους και για να εορταστεί απαιτείται η μαζική κινητοποίηση της αστυνομίας, ο αποκλεισμός του κέντρου των Αθηνών και ο θωρακισμός των χώρων. Δεν είναι γιορτή αυτή όταν κατά την διάρκεια της κατακαίγεται η Αθήνα και ρημάζονται περιουσίες πολιτών.
Δεν είναι γιορτή αυτή, όταν όλη την τελετουργία την επιβάλλει και την οργανώνει μονομερώς πάντα η ίδια φοιτητική παράταξη, όταν την σημαία του Πολυτεχνείου την κατακρατεί ετσιθελικά η νεολαία του ΠΑΣΟΚ, όταν ακούγεται η μονομέρεια της ξύλινης γλώσσας, η προπαγάνδα, τα ψευδή γεγονότα και εν μέσω ύβρεων καίγεται και η Ελληνική Σημαία για σασπένς.
Όταν μία εορτή δεν οργανώνεται από το κράτος δεν είναι εθνική γιορτή.
Δεν ντρέπονται όσοι καταθέτουν στεφάνια, πολιτικοί και στρατιωτικοί, αλλά και οι άλλοι οι παραβρισκόμενοι συνεορτάζοντες τον μύθον, πάντα εν μέσω ύβρεων, χλευασμών, εκτοξεύσεως νερατζιών, ασχημονιών και άλλων απρεπών πράξεων, επί της κεφάλας καθηγητή, ο οποίος όταν έγινε το περίφημο αυτό το μνημείο των ανύπαρκτων πεσόντων, ήταν εν ζωή και δεν κάνουν μεταβολή να φύγουν για να σώσουν την ελάχιστη αξιοπρέπειά τους.
Και από πάνω και οι γνωστοί άγνωστοι, αναρχικοί και άλλοι αυτόνομοι αριστεριστές και αντεξουσιαστές, να δίδουν το δικό τους ρεσιτάλ στα έκτροπά και στις καταστροφές.
Και αντικρίζουμε το ίδιο σκηνικό να επαναλαμβάνεται επί 37 χρόνια τώρα. Και ουδείς έχει το σθένος και την γενναιότητα να βάλει τέρμα σε όλη αυτόν τον ακατανόητο πανηγυρισμό.
Ο κατ’ αυτόν τον τρόπο «γιορτασμός» του Πολυτεχνείου απευθύνεται σε ανθρώπους με δεσμευμένη και ισοπεδωτική σκέψη και πράξη και μάλιστα αξιόποινη και όσες φορές η αξιόποινη πράξη κρύφτηκε πίσω από πολιτικά δήθεν αιτήματα, με πρώτη από όλα την Δημοκρατία, τότε, δυστυχώς, γίνανε οι χειρότερες αλητείες και τα μεγαλύτερα εγκλήματα εις βάρος της Πατρίδας διαχρονικώς.
Τα ίδια εγκλήματα και οι ίδιες αλητείες γίνονται κάθε χρόνο σ’ αυτόν τον απίθανο γιορτασμό του μύθου.
Αλλά ας δούμε μερικά αδιάψευστα γεγονότα της εποχής, αλλά και κάποια ντοκουμέντα:
Η υπ’ αριθμόν 33437 αναφορά της συγκλήτου του Πολυτεχνείου της 11/10/1975, προς τον εισαγγελέα Δ. Τσεβάν, που επιβεβαιώνει ότι κανένας σπουδαστής δεν σκοτώθηκε κατά το τριήμερο.
Η μαρτυρία του πρυτάνεως του Ε.Μ.Π. Κωνσταντίνου Κονοφάγου στις 20/1/1975, στο πενταμελές εφετείο Αθηνών, ότι μέσα στο πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανείς φοιτητής και τα ίδια βεβαιώνει και στο βιβλίο του « Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου» 1982 με την προσθήκη ότι ούτε κανείς άλλος πολίτης έχασε την ζωή του μέσα στο Πολυτεχνείο.
Μολονότι το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος απεφάσισε, κατόπιν εντολών του τότε υπουργού Δημοσίων Έργων και μετέπειτα Δικαιοσύνης Γ.Α.Μαγκάκη, να απονείμει «τιμητική σύνταξη» στις οικογένειες των σπουδαστών που «έχασαν την ζωή τους στο Πολυτεχνείο», ουδείς δικαιούμενος ή μαυροφορεμένη μητέρα ανευρέθη ή έλαβε την ανωτέρω σύνταξιν, που παρέμεινε τελικώς αζήτητη.
Στην μαρμάρινη πλάκα ( την οποίαν απεκάλυψεν ως Πρωθυπουργός το 1988 ο Ανδρέας Παπανδρέου) και η οποία εναποτέθη πλησίον της μεγάλης ασώματης κεφάλας, στο χώρο «της θυσίας» στο Πολυτεχνείο, τελικώς έχουν αναγραφή δεκαοκτώ ονόματα με την μισοσβυσμένη πλην όμως αναγνώσιμη, διευκρινιστική περιγραφή, «Φοιτητές που έδωσαν την ζωή τους για τα ιδανικά της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944». Δηλαδή ελλείψει, ευτυχώς, θυμάτων, στον αποκαλούμενο «ιερό χώρο » θυσίας, της λογικής και της αλήθειας μάλλον ή φανταστικών νεκρών αγωνιστών, επιστρατεύθησαν οι φοιτητές του 1941-1942!! .
Τα ατυχή θύματα των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973, που όλα τους σκοτώθησαν έξω και μακριά από το Πολυτεχνείο επιβεβαιώθησαν από το υπ αριθμόν 677/1975 παραπεμπτικό βούλευμα και την υπ αριθμόν 723/1975 απόφαση του πενταμελούς Εφετείου Αθηνών από τα οποία προέκυψε ότι οι πολίτες που σκοτώθησαν κατά το τριήμερο των συγκρούσεων είναι συνολικώς 23.
Όμως με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία κατόπιν εντολής του τότε υπουργού Δημόσιας τάξεως Γ. Σκουλαρίκη επαναφέρθη στην ενεργό υπηρεσία με τα εύσημα του αντιστασιακού και ανέλαβε αστυνομικός διευθυντής ο Γ. Σαμπάνης . Η έρευνα του αστυνομικού διευθυντού Γ. Σαμπάνη κατέληξε στην διαπίστωση ότι κατά το τριήμερο έχασαν την ζωή τους συνολικώς δώδεκα.
Τα μεγάλα ψεύδη:
Ο τότε δήμαρχος Ζωγράφου Δ. Μπέης εβεβαίωνε με μεγαλειώδη σοβαρότητα ότι οι νεκροί ήσαν τόσο πολλοί ώστε η χούντα τους έθαψε σε ομαδικούς τάφους με μπουλντόζες έξω από το νεκροταφείο του Ζωγράφου.
Η πολιτική εκμετάλλευση.
Ισχυρίσθησαν οι επανακάμψαντες παλαιοί και νέοι πολιτικοί ότι χάρις σ’αυτά τα γεγονότα «επανήλθε η Δημοκρατία στην Ελλάδα». Ενώ την 25η Νοεμβρίου 1973, με αφορμή τα γεγονότα αυτά ουσιαστικώς διεκόπη το εγχείρημα επιστροφής στην Δημοκρατία, ανετράπη η τότε μεταβατική κυβέρνηση Μαρκεζίνη ( λόγω της αρνήσεως της, να επιτρέψει τον ελλιμενισμό του 6ου στόλου στην Ελευσίνα και την χρήση της αεροπορικής βάσεως στη Σούδα, κατά τον πόλεμο του Γιαμ Κιπούρ, τον Σεπτέμβριο του 1973.)
Και την εκτροπή συνέχισε το σκληρό δικτατορικό καθεστώς Δ. Ιωαννίδη. Το οποίο κατέρρευσε και παρέδωσε την εξουσία στους πολιτικούς μόνο με την τραγική εμπλοκή της Κύπρου στις 23 Ιουλίου του 1974, οκτώ μήνες περίπου μετά από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Ακόμη και η Πανσπουδαστική ( όργανο του ΚΚΕ εξωτερικού) στο φύλλο υπ αριθμόν 8 έγραφε ότι «το Πολυτεχνείο ήταν έργο 350 πρακτόρων του Ρουφογάλη» τότε αρχηγού της ΚΥΠ.
Ενώ το θείον βρέφος ( μεγαλούτσικο τότε) ο Λαλιώτης μέλος της συντονιστικής επιτροπής στην Αυγή της 17.11.1976 εδήλωνε ότι «Οι μάζες δεν είχαν καμιά διάθεση για αγωνιστική κινητοποίηση»
Η συντονιστική Επιτροπή
Η λεγόμενη συντονιστική επιτροπή με ανακοίνωση της 29ης Σεπτεμβρίου 1974, εβεβαίωνε ότι τα γεγονότα ήσαν «μερικώς αυθόρμητα. «Το κίνημά μας είναι πολιτικό αλλά κομματικό. Ανάμεσά μας υπάρχουν πολλές τάσεις, αλλά καμιά από αυτές δεν ταυτίζεται με κανένα κόμμα»
Βεβαίως οι επικυρίαρχοι των γεγονότων του Πολυτεχνείου είναι διαχρονικώς οι ίδιοι. Οι διάφοροι αριστεριστές που προκάλεσαν και προκαλούν τους εμπρησμούς τις καταστροφές τις λεηλασίες ακόμη τότε και τις επιθέσεις εναντίον του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως και του κέντρου ΟΤΕ επί της Πατησιών.
Ενώ ταυτόχρονα διαιωνίζεται η «ευγενής» άμιλλα καπηλείας των γεγονότων του Πολυτεχνείου από όλα τα κόμματα μολονότι κανένα από αυτά ουσιαστικώς δεν υπήρξε πρωταγωνιστής.
Η Έκθεση του Εισαγγελέως Κυριαζή:
«..Ολόκληρον το κτιριακόν συγκρότημα πλην του τελευταίου προς την οδόν Τοσίτσα οικοδομήματος, καθώς και οι πέριξ αυτού χώροι, προαύλια και κλιμακοστάσια, παρουσιάζουν όψιν γενικής λεηλασίας και εκτεταμένων φθορών. Ιδία αι φθοραί παρουσιάζονται εις τους τοίχους εσωτερικώς και εξωτερικώς, αι επιφάνειαι των οποίων γέμουν συνθημάτων και εμβλημάτων.. Ενδεικτικώς τα αναγραφέντα συνθήματα, άτινα συνοδεύονται και με ρυπάνσεις δια διαφόρων χρωστικών ουσιών, έχουσιν ως ακολούθως: Λαοκρατία, Προλετάριε σήκω, Ζήτω το προλεταριάτο, Προλετάριοι της Ελλάδος ενωθήτε, ΚΚΕ, KNE, SS = US, σεξουαλική επανάσταση, κάτω η χούντα, θάνατος στον Παπαδόπουλο, παραιτήσου Παπαδόπουλε, θάνατος στο φασισμό, σπιούνοι φασίστες θα πεθάνετε, Χούντα στο απόσπασμα, έξω το NATO, ψωμί – παιδεία – ελευθερία, εργάτες, φοιτητές στον αγώνα, εργάτες – φοιτητές – αγρότες, όχι εκλογές, θάνατος στον ιμπεριαλισμό, ελευθερία – ισότητα – δικαιοσύνη, κάτω το κεφάλαιο και η γραφειοκρατία, ΕΣΑ = βασανιστές, έφτασε η ώρα σας καθάρματα, Έλληνες αντισταθήτε, Αμερικανοί σπίτια σας, απόψε πεθαίνει η Χούντα, επανάσταση λαέ, ζήτω ο ελληνικός απελευθερωτικός στρατός, ζήτω ο λαϊκός απελευθερωτικός στρατός, ζήτω η λαϊκή αντίσταση, κ.ά. … Επίσης ο εσωτερικός χώρος των προαυλίων, των κλιμακοστασίων γέμει τεμαχίων εκ κατεστραμμένων ξύλινων επίπλων, πάσης φύσεως απορριμμάτων και ιχνών εσβεσμένων πυρών.»
Έτσι……
Θα δούμε πάλι, δυστυχώς, οδοφράγματα, αυτοκίνητα να πυρπολούνται, περιουσίες να λεηλατούνται, σημαίες να βεβηλώνονται.. Και την κορύφωση της πορείας έξω από κει που τελειώνουν όλες οι «σοβαρές» διαδηλώσεις στην Ελλάδα. Την Αμερικανική πρεσβεία. Ταυτόχρονα, πολιτικούς, ηθοποιούς, καλλιτέχνες, συνδικαλιστές, δημοσιογράφους να τιμούν την «εξέγερση του Πολυτεχνείου» που χάρις αυτής επανήλθε η «Δημοκρατία» ( του Ιωαννίδη) στην Ελλάδα, ενώ αρκετοί συμπολίτες μας θα σπεύσουν συν γυναιξί και τέκνοις, γονυκλινείς στην ασώματη κεφάλα του Σβορώνου συγχέοντες τους αναφερόμενους στην μαρμάρινη πλάκα ( φοιτητές που έπεσαν επί κατοχής) με τους ανύπαρκτους νεκρούς σπουδαστές στο Πολυτεχνείο. Δια πολλοστή φόρα η αγνή, ειλικρινής, ανιδιοτελής και υπέρμετρος αγάπη που έχουν οι νέοι προς την ελευθερία παραμένει ανεξάντλητο κεφάλαιο προς εκμετάλλευση.
ΠΗΓΗ
Για τον μύθο του «έπους» του Πολυτεχνείου, έναν μύθο που δεν θα μπορούσε να φανταστεί ούτε ο Αίσωπος, έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά όλα αυτά τα χρόνια.
Τι ήταν λοιπόν το Πολυτεχνείο; Μην ήταν σύμβολο της παλλαϊκής αντίστασης του Ελληνικού λαού στη δικτατορία; Φυσικά όχι, γιατί παλλαϊκή αντίσταση δεν υπήρξε. Μην ήταν η σχεδιασμένη εξέγερση από τα κόμματα που διεκδικούν σήμερα την «πρωτοπορία της επανάστασης»; Φυσικά όχι, γιατί αυτά τα κόμματα που σήμερα λυμαίνονται τη μνήμη μιλούσαν για «προβοκάτορες που έπαιζαν το παιγνίδι της χούντας». Έχει γίνει θρύλος το φύλλο 8 της «Πανσπουδαστικής» (όργανο της φοιτητικής οργάνωσης του παράνομου τότε ΚΚΕ) που καταδίκασε με βαριές εκφράσεις την εξέγερση.
Μην ήταν εκείνο η αιτία ώστε να πέσει το τότε καθεστώς; Βεβαίως όχι, διότι ακολούθησε για μεγάλο χρονικό διάστημα ένα νέο στρατιωτικό καθεστώς.
Γιατί λοιπόν αυτή την «εθνική γιορτή», το ΚΚΕ και οι άλλες αριστερές και «δημοκρατικές» δυνάμεις την έχουν κάνει σημαία τους; Γιατί το έχουν ιδιοποιηθεί αισχρά, ως να μην υπήρχαν εκείνες τις στιγμές του 1973 μέσα στο Πολυτεχνείο, άτομα που ανήκαν ή ανήκουν σε άλλες παρατάξεις του πολιτικού χώρου;
Γιατί δηλητηριάζονται τα νέα παιδιά με τα τόσα ψευδή και ανυπόστατα που ακούν στα σχολεία, στις συγκεντρώσεις, στα κανάλια και αλλού από ινστρούχτορες της κομματικής αποχαύνωσης;
Διότι η επέτειος του Πολυτεχνείου παραμένει χρήσιμη, ως λιτανεία βολικών μύθων για τη δικτατορία, ως εκμετάλλευση από τα κόμματα, ως δεκανίκι υπάρξεως ορισμένων, ως κομματική δεξαμενή άγρας οπαδών, ως σκαλοπάτι κομματικής επιβιώσεως, ως ο μύθος των μύθων…..
Δεν μπορεί να είναι «εθνική γιορτή» και μάλιστα τριήμερος, όταν οι συμμετέχοντες δέρνονται μεταξύ τους και για να εορταστεί απαιτείται η μαζική κινητοποίηση της αστυνομίας, ο αποκλεισμός του κέντρου των Αθηνών και ο θωρακισμός των χώρων. Δεν είναι γιορτή αυτή όταν κατά την διάρκεια της κατακαίγεται η Αθήνα και ρημάζονται περιουσίες πολιτών.
Δεν είναι γιορτή αυτή, όταν όλη την τελετουργία την επιβάλλει και την οργανώνει μονομερώς πάντα η ίδια φοιτητική παράταξη, όταν την σημαία του Πολυτεχνείου την κατακρατεί ετσιθελικά η νεολαία του ΠΑΣΟΚ, όταν ακούγεται η μονομέρεια της ξύλινης γλώσσας, η προπαγάνδα, τα ψευδή γεγονότα και εν μέσω ύβρεων καίγεται και η Ελληνική Σημαία για σασπένς.
Όταν μία εορτή δεν οργανώνεται από το κράτος δεν είναι εθνική γιορτή.
Δεν ντρέπονται όσοι καταθέτουν στεφάνια, πολιτικοί και στρατιωτικοί, αλλά και οι άλλοι οι παραβρισκόμενοι συνεορτάζοντες τον μύθον, πάντα εν μέσω ύβρεων, χλευασμών, εκτοξεύσεως νερατζιών, ασχημονιών και άλλων απρεπών πράξεων, επί της κεφάλας καθηγητή, ο οποίος όταν έγινε το περίφημο αυτό το μνημείο των ανύπαρκτων πεσόντων, ήταν εν ζωή και δεν κάνουν μεταβολή να φύγουν για να σώσουν την ελάχιστη αξιοπρέπειά τους.
Και από πάνω και οι γνωστοί άγνωστοι, αναρχικοί και άλλοι αυτόνομοι αριστεριστές και αντεξουσιαστές, να δίδουν το δικό τους ρεσιτάλ στα έκτροπά και στις καταστροφές.
Και αντικρίζουμε το ίδιο σκηνικό να επαναλαμβάνεται επί 37 χρόνια τώρα. Και ουδείς έχει το σθένος και την γενναιότητα να βάλει τέρμα σε όλη αυτόν τον ακατανόητο πανηγυρισμό.
Ο κατ’ αυτόν τον τρόπο «γιορτασμός» του Πολυτεχνείου απευθύνεται σε ανθρώπους με δεσμευμένη και ισοπεδωτική σκέψη και πράξη και μάλιστα αξιόποινη και όσες φορές η αξιόποινη πράξη κρύφτηκε πίσω από πολιτικά δήθεν αιτήματα, με πρώτη από όλα την Δημοκρατία, τότε, δυστυχώς, γίνανε οι χειρότερες αλητείες και τα μεγαλύτερα εγκλήματα εις βάρος της Πατρίδας διαχρονικώς.
Τα ίδια εγκλήματα και οι ίδιες αλητείες γίνονται κάθε χρόνο σ’ αυτόν τον απίθανο γιορτασμό του μύθου.
Αλλά ας δούμε μερικά αδιάψευστα γεγονότα της εποχής, αλλά και κάποια ντοκουμέντα:
Η υπ’ αριθμόν 33437 αναφορά της συγκλήτου του Πολυτεχνείου της 11/10/1975, προς τον εισαγγελέα Δ. Τσεβάν, που επιβεβαιώνει ότι κανένας σπουδαστής δεν σκοτώθηκε κατά το τριήμερο.
Η μαρτυρία του πρυτάνεως του Ε.Μ.Π. Κωνσταντίνου Κονοφάγου στις 20/1/1975, στο πενταμελές εφετείο Αθηνών, ότι μέσα στο πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανείς φοιτητής και τα ίδια βεβαιώνει και στο βιβλίο του « Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου» 1982 με την προσθήκη ότι ούτε κανείς άλλος πολίτης έχασε την ζωή του μέσα στο Πολυτεχνείο.
Μολονότι το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος απεφάσισε, κατόπιν εντολών του τότε υπουργού Δημοσίων Έργων και μετέπειτα Δικαιοσύνης Γ.Α.Μαγκάκη, να απονείμει «τιμητική σύνταξη» στις οικογένειες των σπουδαστών που «έχασαν την ζωή τους στο Πολυτεχνείο», ουδείς δικαιούμενος ή μαυροφορεμένη μητέρα ανευρέθη ή έλαβε την ανωτέρω σύνταξιν, που παρέμεινε τελικώς αζήτητη.
Στην μαρμάρινη πλάκα ( την οποίαν απεκάλυψεν ως Πρωθυπουργός το 1988 ο Ανδρέας Παπανδρέου) και η οποία εναποτέθη πλησίον της μεγάλης ασώματης κεφάλας, στο χώρο «της θυσίας» στο Πολυτεχνείο, τελικώς έχουν αναγραφή δεκαοκτώ ονόματα με την μισοσβυσμένη πλην όμως αναγνώσιμη, διευκρινιστική περιγραφή, «Φοιτητές που έδωσαν την ζωή τους για τα ιδανικά της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944». Δηλαδή ελλείψει, ευτυχώς, θυμάτων, στον αποκαλούμενο «ιερό χώρο » θυσίας, της λογικής και της αλήθειας μάλλον ή φανταστικών νεκρών αγωνιστών, επιστρατεύθησαν οι φοιτητές του 1941-1942!! .
Τα ατυχή θύματα των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973, που όλα τους σκοτώθησαν έξω και μακριά από το Πολυτεχνείο επιβεβαιώθησαν από το υπ αριθμόν 677/1975 παραπεμπτικό βούλευμα και την υπ αριθμόν 723/1975 απόφαση του πενταμελούς Εφετείου Αθηνών από τα οποία προέκυψε ότι οι πολίτες που σκοτώθησαν κατά το τριήμερο των συγκρούσεων είναι συνολικώς 23.
Όμως με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία κατόπιν εντολής του τότε υπουργού Δημόσιας τάξεως Γ. Σκουλαρίκη επαναφέρθη στην ενεργό υπηρεσία με τα εύσημα του αντιστασιακού και ανέλαβε αστυνομικός διευθυντής ο Γ. Σαμπάνης . Η έρευνα του αστυνομικού διευθυντού Γ. Σαμπάνη κατέληξε στην διαπίστωση ότι κατά το τριήμερο έχασαν την ζωή τους συνολικώς δώδεκα.
Τα μεγάλα ψεύδη:
Ο τότε δήμαρχος Ζωγράφου Δ. Μπέης εβεβαίωνε με μεγαλειώδη σοβαρότητα ότι οι νεκροί ήσαν τόσο πολλοί ώστε η χούντα τους έθαψε σε ομαδικούς τάφους με μπουλντόζες έξω από το νεκροταφείο του Ζωγράφου.
Η πολιτική εκμετάλλευση.
Ισχυρίσθησαν οι επανακάμψαντες παλαιοί και νέοι πολιτικοί ότι χάρις σ’αυτά τα γεγονότα «επανήλθε η Δημοκρατία στην Ελλάδα». Ενώ την 25η Νοεμβρίου 1973, με αφορμή τα γεγονότα αυτά ουσιαστικώς διεκόπη το εγχείρημα επιστροφής στην Δημοκρατία, ανετράπη η τότε μεταβατική κυβέρνηση Μαρκεζίνη ( λόγω της αρνήσεως της, να επιτρέψει τον ελλιμενισμό του 6ου στόλου στην Ελευσίνα και την χρήση της αεροπορικής βάσεως στη Σούδα, κατά τον πόλεμο του Γιαμ Κιπούρ, τον Σεπτέμβριο του 1973.)
Και την εκτροπή συνέχισε το σκληρό δικτατορικό καθεστώς Δ. Ιωαννίδη. Το οποίο κατέρρευσε και παρέδωσε την εξουσία στους πολιτικούς μόνο με την τραγική εμπλοκή της Κύπρου στις 23 Ιουλίου του 1974, οκτώ μήνες περίπου μετά από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Ακόμη και η Πανσπουδαστική ( όργανο του ΚΚΕ εξωτερικού) στο φύλλο υπ αριθμόν 8 έγραφε ότι «το Πολυτεχνείο ήταν έργο 350 πρακτόρων του Ρουφογάλη» τότε αρχηγού της ΚΥΠ.
Ενώ το θείον βρέφος ( μεγαλούτσικο τότε) ο Λαλιώτης μέλος της συντονιστικής επιτροπής στην Αυγή της 17.11.1976 εδήλωνε ότι «Οι μάζες δεν είχαν καμιά διάθεση για αγωνιστική κινητοποίηση»
Η συντονιστική Επιτροπή
Η λεγόμενη συντονιστική επιτροπή με ανακοίνωση της 29ης Σεπτεμβρίου 1974, εβεβαίωνε ότι τα γεγονότα ήσαν «μερικώς αυθόρμητα. «Το κίνημά μας είναι πολιτικό αλλά κομματικό. Ανάμεσά μας υπάρχουν πολλές τάσεις, αλλά καμιά από αυτές δεν ταυτίζεται με κανένα κόμμα»
Βεβαίως οι επικυρίαρχοι των γεγονότων του Πολυτεχνείου είναι διαχρονικώς οι ίδιοι. Οι διάφοροι αριστεριστές που προκάλεσαν και προκαλούν τους εμπρησμούς τις καταστροφές τις λεηλασίες ακόμη τότε και τις επιθέσεις εναντίον του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως και του κέντρου ΟΤΕ επί της Πατησιών.
Ενώ ταυτόχρονα διαιωνίζεται η «ευγενής» άμιλλα καπηλείας των γεγονότων του Πολυτεχνείου από όλα τα κόμματα μολονότι κανένα από αυτά ουσιαστικώς δεν υπήρξε πρωταγωνιστής.
Η Έκθεση του Εισαγγελέως Κυριαζή:
«..Ολόκληρον το κτιριακόν συγκρότημα πλην του τελευταίου προς την οδόν Τοσίτσα οικοδομήματος, καθώς και οι πέριξ αυτού χώροι, προαύλια και κλιμακοστάσια, παρουσιάζουν όψιν γενικής λεηλασίας και εκτεταμένων φθορών. Ιδία αι φθοραί παρουσιάζονται εις τους τοίχους εσωτερικώς και εξωτερικώς, αι επιφάνειαι των οποίων γέμουν συνθημάτων και εμβλημάτων.. Ενδεικτικώς τα αναγραφέντα συνθήματα, άτινα συνοδεύονται και με ρυπάνσεις δια διαφόρων χρωστικών ουσιών, έχουσιν ως ακολούθως: Λαοκρατία, Προλετάριε σήκω, Ζήτω το προλεταριάτο, Προλετάριοι της Ελλάδος ενωθήτε, ΚΚΕ, KNE, SS = US, σεξουαλική επανάσταση, κάτω η χούντα, θάνατος στον Παπαδόπουλο, παραιτήσου Παπαδόπουλε, θάνατος στο φασισμό, σπιούνοι φασίστες θα πεθάνετε, Χούντα στο απόσπασμα, έξω το NATO, ψωμί – παιδεία – ελευθερία, εργάτες, φοιτητές στον αγώνα, εργάτες – φοιτητές – αγρότες, όχι εκλογές, θάνατος στον ιμπεριαλισμό, ελευθερία – ισότητα – δικαιοσύνη, κάτω το κεφάλαιο και η γραφειοκρατία, ΕΣΑ = βασανιστές, έφτασε η ώρα σας καθάρματα, Έλληνες αντισταθήτε, Αμερικανοί σπίτια σας, απόψε πεθαίνει η Χούντα, επανάσταση λαέ, ζήτω ο ελληνικός απελευθερωτικός στρατός, ζήτω ο λαϊκός απελευθερωτικός στρατός, ζήτω η λαϊκή αντίσταση, κ.ά. … Επίσης ο εσωτερικός χώρος των προαυλίων, των κλιμακοστασίων γέμει τεμαχίων εκ κατεστραμμένων ξύλινων επίπλων, πάσης φύσεως απορριμμάτων και ιχνών εσβεσμένων πυρών.»
Έτσι……
Θα δούμε πάλι, δυστυχώς, οδοφράγματα, αυτοκίνητα να πυρπολούνται, περιουσίες να λεηλατούνται, σημαίες να βεβηλώνονται.. Και την κορύφωση της πορείας έξω από κει που τελειώνουν όλες οι «σοβαρές» διαδηλώσεις στην Ελλάδα. Την Αμερικανική πρεσβεία. Ταυτόχρονα, πολιτικούς, ηθοποιούς, καλλιτέχνες, συνδικαλιστές, δημοσιογράφους να τιμούν την «εξέγερση του Πολυτεχνείου» που χάρις αυτής επανήλθε η «Δημοκρατία» ( του Ιωαννίδη) στην Ελλάδα, ενώ αρκετοί συμπολίτες μας θα σπεύσουν συν γυναιξί και τέκνοις, γονυκλινείς στην ασώματη κεφάλα του Σβορώνου συγχέοντες τους αναφερόμενους στην μαρμάρινη πλάκα ( φοιτητές που έπεσαν επί κατοχής) με τους ανύπαρκτους νεκρούς σπουδαστές στο Πολυτεχνείο. Δια πολλοστή φόρα η αγνή, ειλικρινής, ανιδιοτελής και υπέρμετρος αγάπη που έχουν οι νέοι προς την ελευθερία παραμένει ανεξάντλητο κεφάλαιο προς εκμετάλλευση.
ΠΗΓΗ
18 Νοε 2010
Έχει μετατραπεί το ευρώ σε ʽμηχανή χρεοκοπίαςʼ;
Μία στρατηγική κίνηση που έκανε ο Μέγας Αλέξανδρος προκειμένου να διασφαλίσει την οικονομική και όχι μόνο την εδαφική κατάκτηση του κόσμου ήταν να δημιουργήσει την πρώτη διεθνή νομισματική ενοποίηση καθιερώνοντας σε μεγάλο βαθμό τη χρήση ενός νομίσματος σε όλες τις χώρες που είχε κατακτήσει, με το νομισματικό έλεγχο να αναλαμβάνεται από τη μητρόπολη. Στην πορεία της ιστορίας και μέχρι σήμερα κάθε αυτοκρατορία επέβαλλε στους κατακτημένους λαούς το δικό της νόμισμα και ασκούσε η ίδια τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής.
Με τις ΗΠΑ να αποτελούν την τελευταία παγκόσμια οικονομική αυτοκρατορία το διεθνές νόμισμα στη μοντέρνα οικονομική ιστορία ήταν και συνεχίζει να είναι το δολάριο και αυτό τους έδωσε και συνεχίζει να τους δίνει ένα μοναδικό πλεονέκτημα έναντι της Ευρώπης και των υπόλοιπων ανταγωνιστών τους το οποίο φροντίζουν να χρησιμοποιούν με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους. Η μετατροπή της Κίνας σε οικονομική υπερδύναμη συνοδεύτηκε από το νομισματικό της πόλεμο με τις ΗΠΑ ο οποίος συνεχίζει να μαίνεται όπως αποδείχτηκε και από την πρόσφατη συνάντηση των G20 κρατών όπου το θέμα αυτό κυριάρχησε.
Μία νομισματική ενοποίηση όπως η ευρωπαϊκή μπορεί να φαίνεται απόλυτα θετική όσο η διεθνής οικονομία διανύει μία περίοδο άνθησης καθώς δημιουργεί ένα περιβάλλον ασφάλειας και σταθερότητας για τα συμμετέχοντα σε αυτήν κράτη και μία ασπίδα προστασίας απέναντι στη νομισματική πολιτική των ΗΠΑ ή στις κερδοσκοπικές νομισματικές επιθέσεις (όπως αυτές που διέλυσαν την Ευρώπη στις αρχές του ΄90 και τις ασιατικές τίγρεις το 1997). Στη διάρκεια κρίσεων και περιόδων ύφεσης, ωστόσο, αναδεικνύονται αμέσως τα προβλήματα που πηγάζουν από αυτήν καθώς η οξεία επιδείνωση του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος προκαλεί την ταχύτατη μεγέθυνσή τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βιώνει την πρώτη της μεγάλη οικονομική ύφεση η οποία γρήγορα ανέδειξε τις αδυναμίες της νομισματική ενοποίησης και απέδειξε πως ο πραγματικός νομισματικός ηγέτης της ΕΕ δεν είναι άλλος από τη Γερμανία και ότι αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα πριν από ένδεκα, περίπου, χρόνια ήταν οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ να υιοθετήσουν το μάρκο κάνοντας τη Γερμανία μία μίνι οικονομική αυτοκρατορία.
Οι χώρες παρέδωσαν τη ʽνομισματική τους κυριαρχίαʼ λαμβάνοντας διάφορα πρόσκαιρα ανταλλάγματα μεταξύ των οποίων και την πρόσβαση σε φθηνά δανειακά κεφάλαια. Αν η ΕΕ είχε δημιουργηθεί το 1980 τότε τα κράτη θα είχαν μπροστά τους μία 20αετία διεθνούς ανάπτυξης προκειμένου να προλάβουν να εκμεταλλευτούν τις οικονομικές ευκαιρίες και να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μία ισχυρή οικονομική κοινότητα αλλά αυτό δε συνέβη και η ΕΕ έζησε τα παιδικά της χρόνια μέσα στη χειρότερη δεκαετία από το Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα σε αυτήν τη δεκαετία οι οικονομικοί και νομισματικοί πόλεμοι έχουν γίνει βάναυσοι με τις ΗΠΑ να συντηρούν μία πολιτική σταθερής υποτίμησης του δολαρίου έναντι των υπόλοιπων νομισμάτων και με τη Γερμανία να βγαίνει η μεγάλη κερδισμένη της ΕΕ καθώς το ευρώ της επιτρέπει να πουλά τα εμπορεύματα της πολύ φθηνότερα απʼ ότι αν είχε παραμείνει στο μάρκο.
Οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, ωστόσο, έχουν βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση αφού αν είχαν κρατήσει τα εθνικά τους νομίσματα αυτά θα είχαν υποτιμηθεί από 10% μέχρι 30% από την αρχή της κρίσης συμβάλλοντας καταλυτικά στην οικονομική τους επιβίωση. Η επιλογή αυτή δε θα υπήρχε, βέβαια, μόνο κατά τη διάρκεια της κρίσης αλλά και νωρίτερα και αυτό θα μπορούσε να αποβεί ιδιαίτερα θετικό στην περίπτωση της Ελλάδας η οποία από την είσοδο της στην ΕΕ ʽέτρεξεʼ με πληθωρισμό πολύ μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και έχασε σε μονάδες ανταγωνιστικότητας φτάνοντας στο 2010 να χρειάζεται μία υποτίμηση τουλάχιστον της τάξης του 10%.
Αυτό όμως δε μπορεί να συμβεί και η οικονομική κρίση ανέδειξε μία νομισματική κρίση η οποία με τη σειρά της ευνόησε τη δημιουργία της ʽελληνικής κρίσηςʼ η οποία οδήγησε την Ελλάδα στη χρηματοπιστωτική πτώχευση και την Ευρώπη στην ʽευρωπαϊκή κρίσηʼ. Το ευρώ υπέστη ένα θεαματικό κραχ το οποίο αντιμετωπίστηκε μόνο αφού η χώρα οδηγήθηκε στο ΔΝΤ αλλά η ζημία στην αξιοπιστία του ως ένα ισχυρό νόμισμα είχε, ήδη, γίνει και δεν άργησε να έρθει η δεύτερη ευρωπαϊκή κρίση με επίκεντρο αυτή τη φορά την Ιρλανδία και αποδέκτη της και πάλι το ευρώ.
Μπορεί να μην είναι προφανές αλλά η ʽιρλανδική κρίσηʼ είναι πολύ πιο σημαντική από την ʽελληνικήʼ. Σε αντίθεση με την Ελλάδα η Ιρλανδία υποτίθεται ότι είχε μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στην Ευρώπη με διαφάνεια και ξεκάθαρα στατιστικά στοιχεία, αναπτυξιακή πολιτική και διεθνή αναγνώριση της οικονομικής της προόδου.Πέρα από αυτό, όταν επλήγη από τη διεθνή κρίση έλαβε αμέσως σημαντικά δημοσιονομικά μέτρα και υιοθέτησε μία πολιτική λιτότητας η οποία υποτίθεται ότι θα έπρεπε να έχει αποδώσει μέχρι σήμερα. Αυτό, όμως, δεν έγινε και οι Ιρλανδοί πολιτικοί έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται αν το πρόβλημα δεν είναι τελικά η Ιρλανδία αλλά το ίδιο το ευρώ.
Γιατί αν η ʽρίζα του κακούʼ βρίσκεται, έστω και σε ένα βαθμό και στο ευρωπαϊκό νόμισμα τότε η κρίση δε θα σταματήσει εδώ αλλά θα επεκταθεί και στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία και δε θα σταματήσει πριν αγγίξει ακόμη και τη Γαλλία. Η ιδέα μίας Κοινότητας κρατών που παρά το γεγονός ότι έχουν εντελώς διαφορετικές οικονομίες μοιράζονται κοινό νόμισμα και κοινή νομισματική πολιτική με την ελπίδα ότι αυτό θα συμβάλλει τελικά στην άμβλυνση των οικονομικών διαφορών τους και στην οικονομική τους σύγκλιση μοιάζει με πείραμα που δοκιμάστηκε και δεν πέτυχε.
Αν το ευρώ δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Γερμανίας τότε σήμερα θα είχε εγκαταλειφθεί αλλά σε αυτή τη φάση μία κατάρρευση του ευρώ είναι πιθανότερο να βλάψει περισσότερο τη Γερμανία παρά τις περιφερειακές οικονομίες και αυτό αποτελεί έναν από τους βασικότερους λόγους της τεράστιας προσπάθειας διάσωσης του.
Πάνος Παναγιώτου
χρηματιστηριακός τεχνικός αναλυτής
ΠΗΓΗ
Με τις ΗΠΑ να αποτελούν την τελευταία παγκόσμια οικονομική αυτοκρατορία το διεθνές νόμισμα στη μοντέρνα οικονομική ιστορία ήταν και συνεχίζει να είναι το δολάριο και αυτό τους έδωσε και συνεχίζει να τους δίνει ένα μοναδικό πλεονέκτημα έναντι της Ευρώπης και των υπόλοιπων ανταγωνιστών τους το οποίο φροντίζουν να χρησιμοποιούν με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους. Η μετατροπή της Κίνας σε οικονομική υπερδύναμη συνοδεύτηκε από το νομισματικό της πόλεμο με τις ΗΠΑ ο οποίος συνεχίζει να μαίνεται όπως αποδείχτηκε και από την πρόσφατη συνάντηση των G20 κρατών όπου το θέμα αυτό κυριάρχησε.
Μία νομισματική ενοποίηση όπως η ευρωπαϊκή μπορεί να φαίνεται απόλυτα θετική όσο η διεθνής οικονομία διανύει μία περίοδο άνθησης καθώς δημιουργεί ένα περιβάλλον ασφάλειας και σταθερότητας για τα συμμετέχοντα σε αυτήν κράτη και μία ασπίδα προστασίας απέναντι στη νομισματική πολιτική των ΗΠΑ ή στις κερδοσκοπικές νομισματικές επιθέσεις (όπως αυτές που διέλυσαν την Ευρώπη στις αρχές του ΄90 και τις ασιατικές τίγρεις το 1997). Στη διάρκεια κρίσεων και περιόδων ύφεσης, ωστόσο, αναδεικνύονται αμέσως τα προβλήματα που πηγάζουν από αυτήν καθώς η οξεία επιδείνωση του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος προκαλεί την ταχύτατη μεγέθυνσή τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βιώνει την πρώτη της μεγάλη οικονομική ύφεση η οποία γρήγορα ανέδειξε τις αδυναμίες της νομισματική ενοποίησης και απέδειξε πως ο πραγματικός νομισματικός ηγέτης της ΕΕ δεν είναι άλλος από τη Γερμανία και ότι αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα πριν από ένδεκα, περίπου, χρόνια ήταν οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ να υιοθετήσουν το μάρκο κάνοντας τη Γερμανία μία μίνι οικονομική αυτοκρατορία.
Οι χώρες παρέδωσαν τη ʽνομισματική τους κυριαρχίαʼ λαμβάνοντας διάφορα πρόσκαιρα ανταλλάγματα μεταξύ των οποίων και την πρόσβαση σε φθηνά δανειακά κεφάλαια. Αν η ΕΕ είχε δημιουργηθεί το 1980 τότε τα κράτη θα είχαν μπροστά τους μία 20αετία διεθνούς ανάπτυξης προκειμένου να προλάβουν να εκμεταλλευτούν τις οικονομικές ευκαιρίες και να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μία ισχυρή οικονομική κοινότητα αλλά αυτό δε συνέβη και η ΕΕ έζησε τα παιδικά της χρόνια μέσα στη χειρότερη δεκαετία από το Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα σε αυτήν τη δεκαετία οι οικονομικοί και νομισματικοί πόλεμοι έχουν γίνει βάναυσοι με τις ΗΠΑ να συντηρούν μία πολιτική σταθερής υποτίμησης του δολαρίου έναντι των υπόλοιπων νομισμάτων και με τη Γερμανία να βγαίνει η μεγάλη κερδισμένη της ΕΕ καθώς το ευρώ της επιτρέπει να πουλά τα εμπορεύματα της πολύ φθηνότερα απʼ ότι αν είχε παραμείνει στο μάρκο.
Οι υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, ωστόσο, έχουν βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση αφού αν είχαν κρατήσει τα εθνικά τους νομίσματα αυτά θα είχαν υποτιμηθεί από 10% μέχρι 30% από την αρχή της κρίσης συμβάλλοντας καταλυτικά στην οικονομική τους επιβίωση. Η επιλογή αυτή δε θα υπήρχε, βέβαια, μόνο κατά τη διάρκεια της κρίσης αλλά και νωρίτερα και αυτό θα μπορούσε να αποβεί ιδιαίτερα θετικό στην περίπτωση της Ελλάδας η οποία από την είσοδο της στην ΕΕ ʽέτρεξεʼ με πληθωρισμό πολύ μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και έχασε σε μονάδες ανταγωνιστικότητας φτάνοντας στο 2010 να χρειάζεται μία υποτίμηση τουλάχιστον της τάξης του 10%.
Αυτό όμως δε μπορεί να συμβεί και η οικονομική κρίση ανέδειξε μία νομισματική κρίση η οποία με τη σειρά της ευνόησε τη δημιουργία της ʽελληνικής κρίσηςʼ η οποία οδήγησε την Ελλάδα στη χρηματοπιστωτική πτώχευση και την Ευρώπη στην ʽευρωπαϊκή κρίσηʼ. Το ευρώ υπέστη ένα θεαματικό κραχ το οποίο αντιμετωπίστηκε μόνο αφού η χώρα οδηγήθηκε στο ΔΝΤ αλλά η ζημία στην αξιοπιστία του ως ένα ισχυρό νόμισμα είχε, ήδη, γίνει και δεν άργησε να έρθει η δεύτερη ευρωπαϊκή κρίση με επίκεντρο αυτή τη φορά την Ιρλανδία και αποδέκτη της και πάλι το ευρώ.
Μπορεί να μην είναι προφανές αλλά η ʽιρλανδική κρίσηʼ είναι πολύ πιο σημαντική από την ʽελληνικήʼ. Σε αντίθεση με την Ελλάδα η Ιρλανδία υποτίθεται ότι είχε μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στην Ευρώπη με διαφάνεια και ξεκάθαρα στατιστικά στοιχεία, αναπτυξιακή πολιτική και διεθνή αναγνώριση της οικονομικής της προόδου.Πέρα από αυτό, όταν επλήγη από τη διεθνή κρίση έλαβε αμέσως σημαντικά δημοσιονομικά μέτρα και υιοθέτησε μία πολιτική λιτότητας η οποία υποτίθεται ότι θα έπρεπε να έχει αποδώσει μέχρι σήμερα. Αυτό, όμως, δεν έγινε και οι Ιρλανδοί πολιτικοί έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται αν το πρόβλημα δεν είναι τελικά η Ιρλανδία αλλά το ίδιο το ευρώ.
Γιατί αν η ʽρίζα του κακούʼ βρίσκεται, έστω και σε ένα βαθμό και στο ευρωπαϊκό νόμισμα τότε η κρίση δε θα σταματήσει εδώ αλλά θα επεκταθεί και στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία και δε θα σταματήσει πριν αγγίξει ακόμη και τη Γαλλία. Η ιδέα μίας Κοινότητας κρατών που παρά το γεγονός ότι έχουν εντελώς διαφορετικές οικονομίες μοιράζονται κοινό νόμισμα και κοινή νομισματική πολιτική με την ελπίδα ότι αυτό θα συμβάλλει τελικά στην άμβλυνση των οικονομικών διαφορών τους και στην οικονομική τους σύγκλιση μοιάζει με πείραμα που δοκιμάστηκε και δεν πέτυχε.
Αν το ευρώ δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Γερμανίας τότε σήμερα θα είχε εγκαταλειφθεί αλλά σε αυτή τη φάση μία κατάρρευση του ευρώ είναι πιθανότερο να βλάψει περισσότερο τη Γερμανία παρά τις περιφερειακές οικονομίες και αυτό αποτελεί έναν από τους βασικότερους λόγους της τεράστιας προσπάθειας διάσωσης του.
Πάνος Παναγιώτου
χρηματιστηριακός τεχνικός αναλυτής
ΠΗΓΗ
Αντίσταση κατά του Τέταρτου Ράιχ
Ανελέητη είναι πλέον η σύγκρουση. Χωρίς προσχήματα η γερμανική ηγεσία απαιτεί να καθυποτάξει στον οικονομικό τομέα όλες τις χώρες της Ευρωζώνης και της ΕΕ και να τις μετατρέψει σε οικονομικές αποικίες του Τέταρτου Ράιχ.
Απαιτεί η οικονομική πολιτική τους να καθορίζεται από το Βερολίνο, με «βιτρίνα» τα όργανα της ΕΕ, και επιδιώκει να αναιρέσει εμπράκτως αλλά και θεσμικά το μοναδικό ίσως πλεονέκτημα που ήλπιζαν να έχουν οι ασθενέστερες ευρωπαϊκές οικονομίες από το ευρώ: τη δυνατότητά τους να δανείζονται με χαμηλά επιτόκια.
Με τη θεσμοποίηση της «συντεταγμένης χρεοκοπίας» των χωρών της ΕΕ, που θέλει να περάσει η Γερμανία τον επόμενο μήνα στη σύνοδο κορυφής των «27», και η οποία συμπεριλαμβάνει τις ιδιωτικές τράπεζες στο όργανο που θα αποφασίζει τους όρους αναδιάρθρωσης του χρέους των κρατών που περιέρχονται σε οικονομικές δυσκολίες, το αναπότρεπτο αποτέλεσμα θα είναι να εκτιναχθούν τα επιτόκια δανεισμού της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και άλλων χωρών ίσως και πάνω από το... 10% ή και 15% (!) κατά περιόδους, ενώ της Γερμανίας θα παραμένουν π.χ. στο 2% ή το πολύ 3%! Κανείς δεν αμφισβητεί το ότι σε περίπτωση αναδιάρθρωσης του χρέους μιας χώρας-μέλους της Ευρωζώνης θα πρέπει να υφίστανται ζημιές και οι τράπεζες που την έχουν.... δανείσει. Τους όρους της αναδιάρθρωσης, όμως, όπως και την προσπάθεια αποτροπής της χρεοκοπίας μέσω της έμπρακτης αλληλεγγύης των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ, πρέπει να τα καθορίζουν, φυσικά σε πολιτικό επίπεδο, οι ηγέτες και μόνον αυτοί της ΕΕ, αξιοποιώντας στο έπακρο την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και όχι οι ιδιώτες τραπεζίτες.
Οι Γερμανοί, όμως, δεν είναι πλέον διατεθειμένοι να υφίστανται τις όποιες συνέπειες δημοσιονομικών δυσχερειών χωρών της Ευρωζώνης. Τώρα θέλουν να έχουν τα οφέλη και μόνο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του ενιαίου νομίσματος και μέσω αυτών να ενισχύσουν την ηγεμονία τους σε όλη την Ευρώπη, μετατρέποντάς την σε επικυριαρχία επί της Γηραιάς Ηπείρου.
Ο μηχανισμός είναι απλός: έχοντας δεδομένο το κοινό νόμισμα, αν π.χ. η Γερμανία δανείζεται με 3% και η Ιταλία με 7%, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι αυτό αποτελεί «ταφόπλακα» για την ιταλική οικονομία. Το υψηλότερο κόστος δανεισμού θα οδηγεί διαρκώς σε υψηλότερο κόστος παραγωγής, αφού η Ιταλία δεν έχει δικό της νόμισμα για να το υποτιμήσει, οπότε αφενός θα μειώνεται διαρκώς η ανταγωνιστικότητα των ιταλικών προϊόντων και αφετέρου θα πέφτει διαρκώς το βιοτικό επίπεδο των Ιταλών, καθώς η ιταλική κυβέρνηση θα ρίχνει τους μισθούς και θα υποβαθμίζει την παρεχόμενη δημόσια παιδεία, υγεία, πολιτισμό κ.λπ., σε μια διαρκή προσπάθεια περικοπής των κρατικών δαπανών.
Μέσα από αυτήν τη διαδικασία θα ενισχύεται διαρκώς η κυρίαρχη θέση της Γερμανίας και μέσω αυτής της πολιτικής δανεισμού, πέρα φυσικά από τα άλλα πλεονεκτήματα που έχει, και η γερμανική οικονομία. Προκειμένου να διατηρείται επίσης ισχυρό το ευρώ, κάτι που αποτελεί συλλογική ψύχωση των Γερμανών απέναντι στο νόμισμά τους, το Βερολίνο είναι αποφασισμένο πλέον να επιβάλει σιδερένια δημοσιονομική πειθαρχία σε όλη την Ευρώπη. Γνωρίζει άριστα, βεβαίως, ότι αυτή η οικονομική πολιτική δεν οδηγεί στη σύγκλιση, αλλά αντιθέτως στη ραγδαία... απόκλιση (!) του βιοτικού επιπέδου των διαφόρων κρατών της Ευρωζώνης και της ΕΕ.
Στο πλαίσιο μετατροπής της ΕΕ σε... «δημοσιονομικό Νταχάου», είναι τρομακτικό και ανατριχιαστικό αυτό που γίνεται με την Ιρλανδία: οι Ιρλανδοί αρνούνται να υπαχθούν στον μηχανισμό στήριξης της ΕΕ, αλλά οι Γερμανοί πιέζουν στραγγαλιστικά για να τους βάλουν με το ζόρι!
Δεν έχει ξαναγίνει τέτοιο πράγμα! Οι Ιρλανδοί έχουν μάλιστα ως κράτος εξασφαλίσει ήδη από τώρα τα χρήματα που απαιτούνται για να καλύπτει η χώρα τις υποχρεώσεις της έως τον Ιούλιο του 2011, χωρίς να απαιτείται να δανειστεί ούτε ένα ευρώ, όμως το Βερολίνο απαιτεί να υπαχθεί αμέσως τώρα η Ιρλανδία στον μηχανισμό στήριξης της ΕΕ και μάλιστα παρά τη θέλησή της! Σωστά, τι νόημα έχει ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης χωρίς κρατουμένους!
Απόκλιση. Δεν είναι βέβαιη η διάλυση της ΕΕ.
Κραυγάζουν οι θιγόμενες χώρες ότι αυτή η γερμανική πολιτική θα οδηγήσει τελικά στη διάλυση της ΕΕ. Αυτό δεν είναι βέβαιο. Εξαρτάται από το αν οι κυβερνήσεις των χωρών-μελών της ΕΕ θα αρνηθούν να εκχωρήσουν στο Βερολίνο τον καθορισμό της μοίρας των λαών τους. Αν όχι, τότε ή η Γερμανία θα υποχρεωθεί να αλλάξει πολιτική και να συμβιβαστεί εκ νέου με την ιδέα μιας Ευρώπης ως ένωσης σχετικά ανεξάρτητων κρατών ή όντως η ΕΕ θα οδεύσει προς διάλυση. Αν όμως οι κυβερνήσεις υποκύψουν στον γερμανικό εκβιασμό, η ΕΕ θα μεταλλαχθεί και θα συνεχίσει τον δρόμο της με τα κράτη ως επαρχίες του νέου γερμανικού Ράιχ. Η Ηπειρος π.χ. είναι πολύ φτωχότερη από την Αττική, αλλά αυτό δεν οδηγεί σε διάλυση της Ελλάδας!
Γ.Δελάστικ
ΠΗΓΗ
Απαιτεί η οικονομική πολιτική τους να καθορίζεται από το Βερολίνο, με «βιτρίνα» τα όργανα της ΕΕ, και επιδιώκει να αναιρέσει εμπράκτως αλλά και θεσμικά το μοναδικό ίσως πλεονέκτημα που ήλπιζαν να έχουν οι ασθενέστερες ευρωπαϊκές οικονομίες από το ευρώ: τη δυνατότητά τους να δανείζονται με χαμηλά επιτόκια.
Με τη θεσμοποίηση της «συντεταγμένης χρεοκοπίας» των χωρών της ΕΕ, που θέλει να περάσει η Γερμανία τον επόμενο μήνα στη σύνοδο κορυφής των «27», και η οποία συμπεριλαμβάνει τις ιδιωτικές τράπεζες στο όργανο που θα αποφασίζει τους όρους αναδιάρθρωσης του χρέους των κρατών που περιέρχονται σε οικονομικές δυσκολίες, το αναπότρεπτο αποτέλεσμα θα είναι να εκτιναχθούν τα επιτόκια δανεισμού της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και άλλων χωρών ίσως και πάνω από το... 10% ή και 15% (!) κατά περιόδους, ενώ της Γερμανίας θα παραμένουν π.χ. στο 2% ή το πολύ 3%! Κανείς δεν αμφισβητεί το ότι σε περίπτωση αναδιάρθρωσης του χρέους μιας χώρας-μέλους της Ευρωζώνης θα πρέπει να υφίστανται ζημιές και οι τράπεζες που την έχουν.... δανείσει. Τους όρους της αναδιάρθρωσης, όμως, όπως και την προσπάθεια αποτροπής της χρεοκοπίας μέσω της έμπρακτης αλληλεγγύης των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ, πρέπει να τα καθορίζουν, φυσικά σε πολιτικό επίπεδο, οι ηγέτες και μόνον αυτοί της ΕΕ, αξιοποιώντας στο έπακρο την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και όχι οι ιδιώτες τραπεζίτες.
Οι Γερμανοί, όμως, δεν είναι πλέον διατεθειμένοι να υφίστανται τις όποιες συνέπειες δημοσιονομικών δυσχερειών χωρών της Ευρωζώνης. Τώρα θέλουν να έχουν τα οφέλη και μόνο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του ενιαίου νομίσματος και μέσω αυτών να ενισχύσουν την ηγεμονία τους σε όλη την Ευρώπη, μετατρέποντάς την σε επικυριαρχία επί της Γηραιάς Ηπείρου.
Ο μηχανισμός είναι απλός: έχοντας δεδομένο το κοινό νόμισμα, αν π.χ. η Γερμανία δανείζεται με 3% και η Ιταλία με 7%, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι αυτό αποτελεί «ταφόπλακα» για την ιταλική οικονομία. Το υψηλότερο κόστος δανεισμού θα οδηγεί διαρκώς σε υψηλότερο κόστος παραγωγής, αφού η Ιταλία δεν έχει δικό της νόμισμα για να το υποτιμήσει, οπότε αφενός θα μειώνεται διαρκώς η ανταγωνιστικότητα των ιταλικών προϊόντων και αφετέρου θα πέφτει διαρκώς το βιοτικό επίπεδο των Ιταλών, καθώς η ιταλική κυβέρνηση θα ρίχνει τους μισθούς και θα υποβαθμίζει την παρεχόμενη δημόσια παιδεία, υγεία, πολιτισμό κ.λπ., σε μια διαρκή προσπάθεια περικοπής των κρατικών δαπανών.
Μέσα από αυτήν τη διαδικασία θα ενισχύεται διαρκώς η κυρίαρχη θέση της Γερμανίας και μέσω αυτής της πολιτικής δανεισμού, πέρα φυσικά από τα άλλα πλεονεκτήματα που έχει, και η γερμανική οικονομία. Προκειμένου να διατηρείται επίσης ισχυρό το ευρώ, κάτι που αποτελεί συλλογική ψύχωση των Γερμανών απέναντι στο νόμισμά τους, το Βερολίνο είναι αποφασισμένο πλέον να επιβάλει σιδερένια δημοσιονομική πειθαρχία σε όλη την Ευρώπη. Γνωρίζει άριστα, βεβαίως, ότι αυτή η οικονομική πολιτική δεν οδηγεί στη σύγκλιση, αλλά αντιθέτως στη ραγδαία... απόκλιση (!) του βιοτικού επιπέδου των διαφόρων κρατών της Ευρωζώνης και της ΕΕ.
Στο πλαίσιο μετατροπής της ΕΕ σε... «δημοσιονομικό Νταχάου», είναι τρομακτικό και ανατριχιαστικό αυτό που γίνεται με την Ιρλανδία: οι Ιρλανδοί αρνούνται να υπαχθούν στον μηχανισμό στήριξης της ΕΕ, αλλά οι Γερμανοί πιέζουν στραγγαλιστικά για να τους βάλουν με το ζόρι!
Δεν έχει ξαναγίνει τέτοιο πράγμα! Οι Ιρλανδοί έχουν μάλιστα ως κράτος εξασφαλίσει ήδη από τώρα τα χρήματα που απαιτούνται για να καλύπτει η χώρα τις υποχρεώσεις της έως τον Ιούλιο του 2011, χωρίς να απαιτείται να δανειστεί ούτε ένα ευρώ, όμως το Βερολίνο απαιτεί να υπαχθεί αμέσως τώρα η Ιρλανδία στον μηχανισμό στήριξης της ΕΕ και μάλιστα παρά τη θέλησή της! Σωστά, τι νόημα έχει ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης χωρίς κρατουμένους!
Απόκλιση. Δεν είναι βέβαιη η διάλυση της ΕΕ.
Κραυγάζουν οι θιγόμενες χώρες ότι αυτή η γερμανική πολιτική θα οδηγήσει τελικά στη διάλυση της ΕΕ. Αυτό δεν είναι βέβαιο. Εξαρτάται από το αν οι κυβερνήσεις των χωρών-μελών της ΕΕ θα αρνηθούν να εκχωρήσουν στο Βερολίνο τον καθορισμό της μοίρας των λαών τους. Αν όχι, τότε ή η Γερμανία θα υποχρεωθεί να αλλάξει πολιτική και να συμβιβαστεί εκ νέου με την ιδέα μιας Ευρώπης ως ένωσης σχετικά ανεξάρτητων κρατών ή όντως η ΕΕ θα οδεύσει προς διάλυση. Αν όμως οι κυβερνήσεις υποκύψουν στον γερμανικό εκβιασμό, η ΕΕ θα μεταλλαχθεί και θα συνεχίσει τον δρόμο της με τα κράτη ως επαρχίες του νέου γερμανικού Ράιχ. Η Ηπειρος π.χ. είναι πολύ φτωχότερη από την Αττική, αλλά αυτό δεν οδηγεί σε διάλυση της Ελλάδας!
Γ.Δελάστικ
ΠΗΓΗ
8 Νοε 2010
Η ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ
1. Κάποτε τελειώνοντας την Β' εξαταξίου Γυμνασίου ο μαθητής ήξερε καλά την Γραμματική της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης και τελειώνοντας την Δ' τάξη κατείχε το συντακτικό, το ετυμολογικό και τους χρόνους των ανωμάλων ρημάτων.
Τώρα πόσοι μπορούν να διακρίνουν τους φθόγγους από τα γράμματα, και πόσοι γνωρίζουν την χρήση των τόνων και των πνευμάτων, την ετεροποίηση και την αντιμεταχώρηση, τα μέρη του λόγου και την τρίτη κλίση, τα εναρκτικά, τα θαυματικά και τα εφετικά ρήματα;
Θεωρώ αυτονόητη την διαχρονικότητα και την τελειότητα της Ελληνικής Γλώσσης. Όπως επίσης το ξεπέρασμα της φάσεως των εντυπωσιασμών και των λογοπαιγνίων. Οι πρώτοι νοηματικοί πυρήνες, που θα μας απασχολήσουν στην προσπάθεια μας να διευρευνήσουμε το θέμα μας, είναι οι σχετικοί με το πρόβλημα των σχέσεων του κόσμου των αισθητών και του κόσμου των εννοιών με τις λέξεις:
α. Τα αισθητά είναι εντός χώρου και χρόνου, ενώ τα νοητά είναι πέραν του χώρου και του χρόνου.
β. Σταθερό σημείο επαφής αυτών των δύο κόσμων είναι το πνεύμα και η συνείδηση του ανθρώπου (Conscientia ut adaequatio rei et intellectus).
γ. Επίσης σημεία επαφής τους είναι όλα τα μεγάλα έργα του ανθρωπίνου πνεύματος-ο μύθος, η γνώση, η τέχνη, η πρακτική, η θρησκεία και η γλώσσα.
δ. Με την γλώσσα ο άνθρωπος υπερνικά το χάος των εντυπώσεων και των αισθημάτων.
3. Κάθε λέξη χωριστά περιορίζει το αντικείμενο της και με αυτόν τον περιορισμό κάπως το νοθεύει. Όμως η γλώσσα δεν είναι απλώς πολλές χωριστές λέξεις, ούτε άθροισμα λέξεων, αλλά έμψυχη ενότητα και δομές.
στ. Ο κόσμος, ο λόγος και η γλώσσα είναι τρεις κύκλοι, που ο ένας τείνει να καλύψει τον άλλον. Ο λόγος είναι εσωτερικός μέσα στον κόσμο και αυτόν έρχεται ο άνθρωπος να συλλάβει με την γλώσσα. Για σκεφθήτε τον Λόγον του Ηρακλείτου, τον Λόγον του Ιωάννου, τον αριθμητικόν και τον γεωμετρικον Λόγον, τον ανθρώπινον Λόγον και την Λογική.
ζ. Ο Σωκράτης με το απλό ερώτημα «Τι εστίν;» ζητεί την ενόητα του νοήματος, που κρύβει η λέξη. Η έννοια πρέπει να είναι κάτι τι σταθερό, να έχει ταυτότητα και να είναι λογικώς καθαρή.
η. Μορφές της νοήσεως είναι : η έννοια - η κρίση - ο συλλογισμός. Τι από τα τρία προηγείται; Ο συλλογισμός είναι συνδυασμός κρίσεων και η κρίση συνδυασμός εννοιών. Οι λέξεις είναι τα γλωσσικά περιβλήματα των εννοιών.
Οι απόψεις Ερμογένους, Κρατύλου και Σωκράτους για το ονομάζειν
• Ερμογένης: Η ορθότης των ονομάτων έγκειται στο ότι ετέθησαν στα πράγματα συμφώνως προς τον νόμο εκάστου ανθρώπου. Επομένως τα ονόματα τίθενται υφ' εκάστου.
Συγκεκριμένα: 1) Τα ονόματα (δηλαδή οι λέξεις) τίθενται στα πράγματα κατά σύμβασιν και συνήθειαν (νόμω και έθει των εθισάντων και καλούντων, 384 d 7-8).
2) Η ορθότης των ονομάτων είναι απλή συνθήκη και ομολογία (384 d 1-8)
3) 'Oτι αν τις τω θήται όνομα τούτο είναι το ορθόν (384 d 2-3). Η βούληση του ονοματοθέτη είναι απόλυτος. Συνέπεια αυτής της απόψεως είναι, ότι δεν υπάρχουν μη ορθά ονόματα. Εδώ ισχύει με άλλα λόγια το δόγμα του Πρωταγόρου «Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος».
• Κρατύλος: Η ορθότης έγκειται στην φύσει μίμηση των ονομάτων στο ότι δηλαδή αυτά κείνται στα πράγματα εκ φύσεως.
Τα ονόματα επομένως κείνται και δεν τίθενται.
Κατά τον Σωκράτη και άρα κατά τον Πλάτων το όνομα είναι μία αδιάσπαστη ενότης και το ερώτημα, τι σημαίνει το όνομα, δεν δύναται να ταυτισθή προς το ερώτημα, τι σημαίνουν τα γράμματα του, αλλά προς το ερώτημα, ποίον είναι το πράγμα, το οποίο ορίζει αυτό το όνομα. Έτσι τα ονόματα δεν δύνανται να αναλυθούν σε στοιχεία. Ένα όνομα είναι απλή σύζευξη γραμμάτων και όχι σύνθεση «σημαντικών» στοιχείων.
Ο Σωκράτης δέχεται, ότι τα ονόματα είναι «δηλώματα» διότι έχουν καθιερωθή κατόπιν συμφωνίας (συνθήκη) των επαϊόντων και διότι αποδίδουν κάποιον πρόθεση (διάνοιαν).
Άλλωστε και ο Αριστοτέλης στο «Περί ερμηνείας» του (16 α 19) τονίζει: «Όνομα εστί φωνή σημαντική κατά συνθήκην».
Εν ω μετρώ τηρούνται οι κανόνες, που διέπουν μίαν γλώσσα, όταν δηλούται κάτι, τότε η απόφανση είναι ορθή και αληθής• όταν όμως δεν τηρούνται οι κανόνες, αυτοί, τότε η απόφανση είναι μη ορθή και ψευδής (430 δ 2 -8).
Όλες οι επιστήμες έχουν έναν βαθμό ακριβείας, περισσότερο ή λιγώτερο στατιστικού χαρακτήρος. Μόνον οι μαθηματικές επιστήμες έχουν ύψιστο Βαθμό ακριβείας. Και, επειδή από τις μαθηματικές επιστήμες η γεωμετρία είναι εκείνη που ασχολείται με σχήματα, με λήμματα, με θεωρήματα, με αποδείξεις και λογικά συμπεράσματα, είναι εκείνη, που οφείλει να αποτελεί το όριο ακριβείας, στο οποίο πρέπει να τείνη η ακρίβεια των εννοιών μιας γλώσσης.
Παραδείγματα γεωμετρικής ακριβείας εννοιών
α. Βαρύκεντρον: το σημείο τομής των διαμέσων τριγώνου
β. Ορθόκεντρο: το σημείο τομής των υψών τριγώνου
γ. Έγκεντρον: το σημείο τομής των διχοτόμων τριγώνου.
δ. Περίκεντρον: το σημείο τομής των μεσοκαθέτων των πλευρών τριγώνου.
ε. Παράκεντρον: το κέντρο κύκλου, που εφάπτεται εξωτερικώς σε μίαν πλευρά τριγώνου και στις προεκτάσεις των δυο άλλων πλευρών.
στ. Η ανάλυση της λέξεως: «ε-λε-λύ-κ-ειν»
Παραδείγματα ακριβείας γωμετρικών ορισμών.
α. Ο γεωμετρικός τόπος των σημείων του επιπέδου που ισαπέχουν από δεδομένο σημείο, ονομαζόμενο κέντρον, καλείται κύκλος.
β. Έλλειψη καλείται ο γεωμετρικός τόπος των σημείων του επιπέδου, των οποίων το άθροισμα των αποστάσεων από δεδομένα σημεία ΕΙ και Ε2 του αυτού επιπέδου καλούμενα Εστίες, είναι σταθερό και μεγαλύτερο της αποστάσεως ΕΙ Ε2, δηλαδή της εστιακής αποστάσεως.
Η εντελέχεια και η ενδελέχεια
α. εντελέχεια = εν + τέλος + έχω
β. ενδελέχεια = εν + δόλιχος => ενδελεχής = μακροχρόνιος, διαρκής, διηνεκής ενδελεχώς = συνεχώς, αδιαλείπτως - ενδελέχεια = η διάρκεια, το αδιάλειπτον.
Δόλιχος = ο μακρός δρόμος, μήκους άνω των 2 σταδίων, εν αντιθέσει προς τον δρόμον του σταδίου.
Δόλιχος = (επιθ) μακρός, επίπονος Δολιχοδρομώ = τρέχω τον δόλιχον
Σταδιοδρομώ = τρέχω το στάδιον.
Ο ορισμός της «εντελέχειας» και η γεωμετρική ακρίβεια της Ελληνικής Γλώσσης.
Την «εντελέχεια» την δημιούργησε ο Αριστοτέλης και την χρησιμοποιεί 30 φορές στο έργο του «Φυσική ακρόασις» και 39 φορές στο έργο του «Μετά τα Φυσικά» Επίσης ο Σέξτος ο Εμπειρικός την χρησιμοποιεί 5 φορές στο βιβλίο του «Προς Λογικούς».
• Ένας κορμός δένδρου για να γίνει τραπέζι, χρειάζεται την επενέργεια κάποιου τεχνίτη. Αυτός και μόνον αυτός θα μετεξελίξει τον κορμό από την εν δυνάμει ουσία του τραπεζιού στην εν ενεργεία ουσία του τραπεζίου.
• Ένας σπόρος σιταριού όταν πέσει στο χώμα, μετεξελίσσεται από την εν δυ νάμει κατάσταση του στάχυος στην εν ενεργεία κατάσταση του στάχυος αφ' εαυτού του και χωρίς την μεσολάβηση κανενός τεχνίτη.
• Η δυνατότης, λοιπόν, ενός όντος να μετεξελίσσεται αφ' εαυτού από την εν δυνάμει κατάσταση στην εν ενεργεία κατάσταση, αποτελεί την λεγόμενη «εντελέχεια».
Μία μόνη λέξη - ένα ολόκληρο βιβλίο. Ας προσπαθήσει κάποιος να την μεταφράσει σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα. Θα χρειασθεί τουλάχιστον μίαν παράγραφο. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την γεωμετρική ακρίβεια της Ελληνικής Γλώσσης και την έλλειψη γεωμετρικής ακριβείας των άλλων γλωσσών.
Του Παναγιώτη Κων. Μητροπέτρου
Φιλολόγου-Νομικού
Λυκειάρχη του 1ου Λυκείου Κερατσινίου
ΠΗΓΗ
Τώρα πόσοι μπορούν να διακρίνουν τους φθόγγους από τα γράμματα, και πόσοι γνωρίζουν την χρήση των τόνων και των πνευμάτων, την ετεροποίηση και την αντιμεταχώρηση, τα μέρη του λόγου και την τρίτη κλίση, τα εναρκτικά, τα θαυματικά και τα εφετικά ρήματα;
Θεωρώ αυτονόητη την διαχρονικότητα και την τελειότητα της Ελληνικής Γλώσσης. Όπως επίσης το ξεπέρασμα της φάσεως των εντυπωσιασμών και των λογοπαιγνίων. Οι πρώτοι νοηματικοί πυρήνες, που θα μας απασχολήσουν στην προσπάθεια μας να διευρευνήσουμε το θέμα μας, είναι οι σχετικοί με το πρόβλημα των σχέσεων του κόσμου των αισθητών και του κόσμου των εννοιών με τις λέξεις:
α. Τα αισθητά είναι εντός χώρου και χρόνου, ενώ τα νοητά είναι πέραν του χώρου και του χρόνου.
β. Σταθερό σημείο επαφής αυτών των δύο κόσμων είναι το πνεύμα και η συνείδηση του ανθρώπου (Conscientia ut adaequatio rei et intellectus).
γ. Επίσης σημεία επαφής τους είναι όλα τα μεγάλα έργα του ανθρωπίνου πνεύματος-ο μύθος, η γνώση, η τέχνη, η πρακτική, η θρησκεία και η γλώσσα.
δ. Με την γλώσσα ο άνθρωπος υπερνικά το χάος των εντυπώσεων και των αισθημάτων.
3. Κάθε λέξη χωριστά περιορίζει το αντικείμενο της και με αυτόν τον περιορισμό κάπως το νοθεύει. Όμως η γλώσσα δεν είναι απλώς πολλές χωριστές λέξεις, ούτε άθροισμα λέξεων, αλλά έμψυχη ενότητα και δομές.
στ. Ο κόσμος, ο λόγος και η γλώσσα είναι τρεις κύκλοι, που ο ένας τείνει να καλύψει τον άλλον. Ο λόγος είναι εσωτερικός μέσα στον κόσμο και αυτόν έρχεται ο άνθρωπος να συλλάβει με την γλώσσα. Για σκεφθήτε τον Λόγον του Ηρακλείτου, τον Λόγον του Ιωάννου, τον αριθμητικόν και τον γεωμετρικον Λόγον, τον ανθρώπινον Λόγον και την Λογική.
ζ. Ο Σωκράτης με το απλό ερώτημα «Τι εστίν;» ζητεί την ενόητα του νοήματος, που κρύβει η λέξη. Η έννοια πρέπει να είναι κάτι τι σταθερό, να έχει ταυτότητα και να είναι λογικώς καθαρή.
η. Μορφές της νοήσεως είναι : η έννοια - η κρίση - ο συλλογισμός. Τι από τα τρία προηγείται; Ο συλλογισμός είναι συνδυασμός κρίσεων και η κρίση συνδυασμός εννοιών. Οι λέξεις είναι τα γλωσσικά περιβλήματα των εννοιών.
Οι απόψεις Ερμογένους, Κρατύλου και Σωκράτους για το ονομάζειν
• Ερμογένης: Η ορθότης των ονομάτων έγκειται στο ότι ετέθησαν στα πράγματα συμφώνως προς τον νόμο εκάστου ανθρώπου. Επομένως τα ονόματα τίθενται υφ' εκάστου.
Συγκεκριμένα: 1) Τα ονόματα (δηλαδή οι λέξεις) τίθενται στα πράγματα κατά σύμβασιν και συνήθειαν (νόμω και έθει των εθισάντων και καλούντων, 384 d 7-8).
2) Η ορθότης των ονομάτων είναι απλή συνθήκη και ομολογία (384 d 1-8)
3) 'Oτι αν τις τω θήται όνομα τούτο είναι το ορθόν (384 d 2-3). Η βούληση του ονοματοθέτη είναι απόλυτος. Συνέπεια αυτής της απόψεως είναι, ότι δεν υπάρχουν μη ορθά ονόματα. Εδώ ισχύει με άλλα λόγια το δόγμα του Πρωταγόρου «Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος».
• Κρατύλος: Η ορθότης έγκειται στην φύσει μίμηση των ονομάτων στο ότι δηλαδή αυτά κείνται στα πράγματα εκ φύσεως.
Τα ονόματα επομένως κείνται και δεν τίθενται.
Κατά τον Σωκράτη και άρα κατά τον Πλάτων το όνομα είναι μία αδιάσπαστη ενότης και το ερώτημα, τι σημαίνει το όνομα, δεν δύναται να ταυτισθή προς το ερώτημα, τι σημαίνουν τα γράμματα του, αλλά προς το ερώτημα, ποίον είναι το πράγμα, το οποίο ορίζει αυτό το όνομα. Έτσι τα ονόματα δεν δύνανται να αναλυθούν σε στοιχεία. Ένα όνομα είναι απλή σύζευξη γραμμάτων και όχι σύνθεση «σημαντικών» στοιχείων.
Ο Σωκράτης δέχεται, ότι τα ονόματα είναι «δηλώματα» διότι έχουν καθιερωθή κατόπιν συμφωνίας (συνθήκη) των επαϊόντων και διότι αποδίδουν κάποιον πρόθεση (διάνοιαν).
Άλλωστε και ο Αριστοτέλης στο «Περί ερμηνείας» του (16 α 19) τονίζει: «Όνομα εστί φωνή σημαντική κατά συνθήκην».
Εν ω μετρώ τηρούνται οι κανόνες, που διέπουν μίαν γλώσσα, όταν δηλούται κάτι, τότε η απόφανση είναι ορθή και αληθής• όταν όμως δεν τηρούνται οι κανόνες, αυτοί, τότε η απόφανση είναι μη ορθή και ψευδής (430 δ 2 -8).
Όλες οι επιστήμες έχουν έναν βαθμό ακριβείας, περισσότερο ή λιγώτερο στατιστικού χαρακτήρος. Μόνον οι μαθηματικές επιστήμες έχουν ύψιστο Βαθμό ακριβείας. Και, επειδή από τις μαθηματικές επιστήμες η γεωμετρία είναι εκείνη που ασχολείται με σχήματα, με λήμματα, με θεωρήματα, με αποδείξεις και λογικά συμπεράσματα, είναι εκείνη, που οφείλει να αποτελεί το όριο ακριβείας, στο οποίο πρέπει να τείνη η ακρίβεια των εννοιών μιας γλώσσης.
Παραδείγματα γεωμετρικής ακριβείας εννοιών
α. Βαρύκεντρον: το σημείο τομής των διαμέσων τριγώνου
β. Ορθόκεντρο: το σημείο τομής των υψών τριγώνου
γ. Έγκεντρον: το σημείο τομής των διχοτόμων τριγώνου.
δ. Περίκεντρον: το σημείο τομής των μεσοκαθέτων των πλευρών τριγώνου.
ε. Παράκεντρον: το κέντρο κύκλου, που εφάπτεται εξωτερικώς σε μίαν πλευρά τριγώνου και στις προεκτάσεις των δυο άλλων πλευρών.
στ. Η ανάλυση της λέξεως: «ε-λε-λύ-κ-ειν»
Παραδείγματα ακριβείας γωμετρικών ορισμών.
α. Ο γεωμετρικός τόπος των σημείων του επιπέδου που ισαπέχουν από δεδομένο σημείο, ονομαζόμενο κέντρον, καλείται κύκλος.
β. Έλλειψη καλείται ο γεωμετρικός τόπος των σημείων του επιπέδου, των οποίων το άθροισμα των αποστάσεων από δεδομένα σημεία ΕΙ και Ε2 του αυτού επιπέδου καλούμενα Εστίες, είναι σταθερό και μεγαλύτερο της αποστάσεως ΕΙ Ε2, δηλαδή της εστιακής αποστάσεως.
Η εντελέχεια και η ενδελέχεια
α. εντελέχεια = εν + τέλος + έχω
β. ενδελέχεια = εν + δόλιχος => ενδελεχής = μακροχρόνιος, διαρκής, διηνεκής ενδελεχώς = συνεχώς, αδιαλείπτως - ενδελέχεια = η διάρκεια, το αδιάλειπτον.
Δόλιχος = ο μακρός δρόμος, μήκους άνω των 2 σταδίων, εν αντιθέσει προς τον δρόμον του σταδίου.
Δόλιχος = (επιθ) μακρός, επίπονος Δολιχοδρομώ = τρέχω τον δόλιχον
Σταδιοδρομώ = τρέχω το στάδιον.
Ο ορισμός της «εντελέχειας» και η γεωμετρική ακρίβεια της Ελληνικής Γλώσσης.
Την «εντελέχεια» την δημιούργησε ο Αριστοτέλης και την χρησιμοποιεί 30 φορές στο έργο του «Φυσική ακρόασις» και 39 φορές στο έργο του «Μετά τα Φυσικά» Επίσης ο Σέξτος ο Εμπειρικός την χρησιμοποιεί 5 φορές στο βιβλίο του «Προς Λογικούς».
• Ένας κορμός δένδρου για να γίνει τραπέζι, χρειάζεται την επενέργεια κάποιου τεχνίτη. Αυτός και μόνον αυτός θα μετεξελίξει τον κορμό από την εν δυνάμει ουσία του τραπεζιού στην εν ενεργεία ουσία του τραπεζίου.
• Ένας σπόρος σιταριού όταν πέσει στο χώμα, μετεξελίσσεται από την εν δυ νάμει κατάσταση του στάχυος στην εν ενεργεία κατάσταση του στάχυος αφ' εαυτού του και χωρίς την μεσολάβηση κανενός τεχνίτη.
• Η δυνατότης, λοιπόν, ενός όντος να μετεξελίσσεται αφ' εαυτού από την εν δυνάμει κατάσταση στην εν ενεργεία κατάσταση, αποτελεί την λεγόμενη «εντελέχεια».
Μία μόνη λέξη - ένα ολόκληρο βιβλίο. Ας προσπαθήσει κάποιος να την μεταφράσει σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα. Θα χρειασθεί τουλάχιστον μίαν παράγραφο. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την γεωμετρική ακρίβεια της Ελληνικής Γλώσσης και την έλλειψη γεωμετρικής ακριβείας των άλλων γλωσσών.
Του Παναγιώτη Κων. Μητροπέτρου
Φιλολόγου-Νομικού
Λυκειάρχη του 1ου Λυκείου Κερατσινίου
ΠΗΓΗ
5 Νοε 2010
ΜΙΛΩΝΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΜΕ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...
Ο πρώην πρωθυπουργός και καθηγητής κ. Ξενοφών Ζολώτας είχε εκφωνήσει δύο λόγους στην Ουάσιγκτον (στις 26 Σεπτεμβρίου 1957 και στις 2 Οκτωβρίου 1959), οι οποίοι έμειναν μνημειώδεις. Αιτία ως προς αυτό δεν ήταν μόνο το περιεχόμενό τους αλλά και η γλώσσα τους. Υποτίθεται ότι η γλώσσα των λόγων ήταν η αγγλική. Κατ' ουσίαν όμως, με την αφαίρεση λίγων συνδέσμων, άρθρων και προθέσεων η γλώσσα είναι η Ελληνική. Το ακροατήριό του αποτελούσαν οι σύνεδροι της Διεθνούς Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και δεν αντιμετώπισαν τότε κανένα πρόβλημα στην κατανόηση τού προφορικού κειμένου που ανέγνωσε ο Έλληνας καθηγητής. Εκείνο τον καιρό, κατείχε την θέση τού διευθυντή Τραπέζης Ελλάδος και διαχειριστή του ελληνικού Δημοσίου Χρέους. Ακολουθεί ο λόγος της 26/9/1957:
"I always wished to address this Assembly in Greek, but realized that it would have been indeed "Greek" to all present in this room. I found out,however, that I could make my address in Greek which would still be English to everybody. With your permission, Mr. Chairman, l shall do it now, using with the exception of articles and prepositions, only Greek words.
"Kyrie, I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Ecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms, methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthesized. Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. But, to my thesis, we have the dynamism to program therapeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In parallel, a Panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my euharistia to you, Kyrie to the eugenic arid generous American Ethnos and to the organizes and protagonists of his Amphictyony and the gastronomic symposia".
Δύο χρόνια αργότερα, το 1959, ο Ξ.Ζολώτας έδωσε μία άλλη ελληνοαγγλική ομιλία, ζητώντας να τον ακούσουν με προσοχή, ακόμα κι αν υπήρχε ο κίνδυνος να κουράσει τους ακροατές του. Ιδού ο λόγος και η ελληνική του "μεταγραφή":
Kyrie,
It is Zeus' anathema on our epoch (for the dynamism of our economies) and the heresy of our economic method and policies that we should agonize the Skylla of nomismatic plethora and the Charybdis of economic anaemia. It is not my idiosyncracy to be ironic or sarcastic but my diagnosis would be that politicians are rather cryptoplethorists. Although they emphatically stigmatize nomismatic plethora, they energize it through their tactics and practices. Our policies should be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between economic,strategic and philanthropic scopes. Political magic has always been anti-economic. In an epoch characterized by monopolies, oligopolies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our policies have to be more orthological, but this should not be metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic economists. Nomismatic symmetry should not antagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the economic and nomismatic archons is basic. Parallel to this,we have to synchronize and harmonize more and more our economic and nomismatic policies panethnically. These scopes are more practicable now, when the prognostics of the political and economic barometer are halcyonic. The history of our didimus organization on this sphere has been didactic and their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed organization will dynamize these policies. Therefore, i sympathize, although not without criticism one or two themes with the apostles and the hierarchy of our organs in their zeal to program orthodox economic and nomismatic policies, although I have some logomachy with them.I apologize for having tyranized you with my Hellenic phraseology. In my epilogue, i emphasize my eulogy to the philoxenous aytochtons of this cosmopolitan metropolis and my encomium to you, Kyrie stenographers.
Κύριοι,
Είναι "Διός ανάθεμα" στην εποχή μας και αίρεση της οικονομικής μας μεθόδου και της οικονομικής μας πολιτικής το ότι θα φέρναμε σε αγωνία την Σκύλλα του νομισματικού πληθωρισμού και τη Χάρυβδη της οικονομικής μας αναιμίας. Δεν είναι στην ιδιοσυγκρασία μου να είμαι ειρωνικός ή σαρκαστικός αλλά η διάγνωσή μου θα ήταν ότι οι πολιτικοί είναι μάλλον κρυπτοπληθωριστές. Αν και με έμφαση στιγματίζουν τον νομισματικό πληθωρισμό, τον ενεργοποιούν μέσω της τακτικής τους και των πρακτικών τους. Η πολιτική μας θα έπρεπε να βασίζεται περισσότερο σε οικονομικά και λιγότερο σε πολιτικά κριτήρια. Γνώμων μας πρέπει να είναι ένα μέτρο μεταξύ οικονομικής, στρατηγικής και φιλανθρωπικής σκοπιάς. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μονοπώλια, ολιγοπώλια, μονοπωλιακό ανταγωνισμό και πολύμορφες ανελαστικότητες, οι πολιτικές μας πρέπει να είναι πιο ορθολογιστικές, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μεταμορφώνεται σε πληθωροφοβία, η οποία είναι ενδημική στους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους. Η νομισματική συμμετρία δεν θα έπρεπε να ανταγωνίζεται την οικονομική ακμή. Μια μεγαλύτερη εναρμόνιση μεταξύ των πρακτικών των οικονομικών και νομισματικών αρχόντων είναι βασική. Παράλληλα με αυτό, πρέπει να εκσυγχρονίσουμε και να εναρμονίσουμε όλο και περισσότερο τις οικονομικές και νομισματικές μας πρακτικές πανεθνικώς. Αυτές οι θεωρήσεις είναι πιο εφαρμόσιμες τώρα, που τα προγνωστικά του πολιτικού και οικονομικού βαρομέτρου είναι χάλκινα. Η ιστορία της δίδυμης οργάνωσης σε αυτήν την σφαίρα είναι διδακτική και οι γνωστικές τους εφαρμογές θα είναι πάντα ένα τονωτικό στις πολυώνυμες και ιδιόμορφες εθνικές οικονομίες. Η γένεση μιας προγραμματισμένης οργάνωσης θα ενισχύσει αυτές τις πολιτικές. Γι' αυτόν το λόγο αντιμετωπίζω με συμπάθεια, αλλά όχι χωρίς κριτική διάθεση, ένα ή δύο θέματα με τους αποστόλους της ιεραρχίας των οργάνων μας στον ζήλο τους να προγραμματίσουν ορθόδοξες οικονομικές και νομισματικές πολιτικές. Απολογούμαι που σας τυράννησα με την ελληνική μου φρασεολογία. Στον επίλογό μου δίνω έμφαση στην ευλογία μου, προς τους φιλόξενους αυτόχθονες αυτής της κοσμοπολίτικης μητρόπολης καθώς και το εγκώμιό μου προς εσάς, κύριοι στενογράφοι.
Ολοκληρώθηκαν χθες στη Ρόδο οι εργασίες του 5ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Ορθοπεδικής, στο οποίο πήραν μέρος Ελληνες και Ευρωπαίοι ορθοπεδικοί. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγιναν σημαντικές ανακοινώσεις για τον τομέα της ορθοπεδικής. Ωστόσο, ιδιαίτερη αίσθηση στους συνέδρους προκάλεσε η ομιλία του καθηγητή Ορθοπεδικής στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων κ. Παναγιώτη Σουκάκου, ο οποίος απευθύνθηκε στο ακροατήριό του μιλώντας μεν αγγλικά, χρησιμοποιώντας όμως λέξεις που προέρχονται από την ελληνική γλώσσα. Με αυτή την ομιλία ο κ. Σουκάκος υποδέχθηκε τους συνέδρους και παράλληλα έδωσε το στίγμα του συνεδρίου επισημαίνοντας τα επιμέρους θέματα που αναπτύχθηκαν κατά τις εργασίες.
Ετσι, ο κ. Σουκάκος είπε:
"Τhe Ηellenic orthopedic physicians, have synchronized their dynamism and energy with the Εuropean Οrganization of Οrthopedics and Τraumatology, to generate this symbiotic and not ephemeral synthesis of charismatic, academic scholars, and are enthusiastic with the atmosphere of euphoria and analogous ecstasy in Dodecanisa, Rodos.
Rodos is a graphic Ηellenic metropolitan center in the Αegean archipelagos, with myriads of archaeological and historical sites. Rodos is a geographical paradise of cryptic and chimerical icons of idyllic charm, amalgamated with Ηellenic gastronomy of mousaka, souvlaki, ouzo emporia and euphoria of the rhyme and rhythm of bouzouki, Βyzantine and Spanoudakis music.
Α plethora of basic and didactic themes in the sphere of orthopedics and traumatology, such as trauma of the musculoskeletal system, arthroscopic and arthroplasty surgery, paediatric orthopedics, poly-trauma, podiatric surgery, carpus and dactylic surgery with traumatic and genetic anomalies, microsurgery, spondylopathies like scoliosis, kyphosis and spondylolithesis, osteoporosis and pharmacologic and prophylactic therapeutic policies will be emphasized.
Diagnostic methods and etiological therapy of traumatic, non-physiological and pathological syndromes, therapeutic schemes and strategies, will be analyzed and synthesized at this academic symposium on the basis of a democratic climate and with the scope of a non-dogmatic and egocentric dialogue, which Ι prophesize will be an historic phenomenon and paradigm of dynamic synergy and harmony between polyethnic orthopedic physicians of the Εuropean Εpirus.
Τo paraphrase, with the phobia and dilemma of being tautological, let me empasize that the logistics and machinations in this academic symposium, will generate the scheme and type of our harmonic synergy and syndesmosis.
Ρragmatically, it is my thesis and not hypothesis that the next phase and programmed orthopedic symposium in Ηelsinki which Ι eulogize will be as dynamic and with colossal kyros, as in Rodos, Ηellas.
Ι apologize for my eulogistic demagogy and if my etymological glossary is based on philosophic or symbolic metaphors and lexical hyperbole, please sympathize with me and Ι apologize for the idiosyncrasy of a zealous Ηellenic, practising orthopaedic physician who is also fanatically enthusiastic about the giant anode of Εuropean propaedutics and academics in orthopedics and traumatology".
Και μία ομιλία στα Γαλλικά του Ζολώτα:
Le dedale synchrone du cosmos politique
Kyrie,
Sans apostropher ma rhetorique dans l' emphase et la plethore, j' analyserai elliptiquement, sans nul gallicisme, le dedale synchrone du cosmos politique caracterise par des syndromes de crise paralysant l' organisation systematique de notre economie. Nous sommes periodiquement sceptiques et neurastheniques devant ces paroxysmes periphrasiques, cette boulimie des demagogues, ces hyperboles, ces paradoxes hypocrites et cyniques qui symbolisent une democratie anachronique et chaotique. Les phenomenes fantastiques qu'on nous prophetise pour l' epoque astronomique detroneront les programmes rachitiques, hybrides et sporadiques de notre cycle atomique. Seule une panacee authentique et draconienne metamorphosera cette agonie prodrome de l' apocalypse et une genese homologue du Phenix. Les economistes technocrates seront les strateges d' un theatre polemique et dynamique et non les proselytes du marasme. Autochtones helleniques, dans une apologie cathartique, psalmodions les theoremes de la democratie thesaurisante et heroique, soyons allergiques aux parasites allogenes dont les sophismes trop hyalins n' ont qu'une pseudodialectique. En epilogue a ces agapes, mon amphore a l' apogee, je prophetise toute euphorie et apotheose a Monsieur Giscard d' Estaing, prototype enthousiasmant de la neo-orthodoxie economique et symbole de la palingenesie de son ethnie gallique.
ΠΗΓΗ
"I always wished to address this Assembly in Greek, but realized that it would have been indeed "Greek" to all present in this room. I found out,however, that I could make my address in Greek which would still be English to everybody. With your permission, Mr. Chairman, l shall do it now, using with the exception of articles and prepositions, only Greek words.
"Kyrie, I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Ecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms, methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthesized. Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. But, to my thesis, we have the dynamism to program therapeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In parallel, a Panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my euharistia to you, Kyrie to the eugenic arid generous American Ethnos and to the organizes and protagonists of his Amphictyony and the gastronomic symposia".
Δύο χρόνια αργότερα, το 1959, ο Ξ.Ζολώτας έδωσε μία άλλη ελληνοαγγλική ομιλία, ζητώντας να τον ακούσουν με προσοχή, ακόμα κι αν υπήρχε ο κίνδυνος να κουράσει τους ακροατές του. Ιδού ο λόγος και η ελληνική του "μεταγραφή":
Kyrie,
It is Zeus' anathema on our epoch (for the dynamism of our economies) and the heresy of our economic method and policies that we should agonize the Skylla of nomismatic plethora and the Charybdis of economic anaemia. It is not my idiosyncracy to be ironic or sarcastic but my diagnosis would be that politicians are rather cryptoplethorists. Although they emphatically stigmatize nomismatic plethora, they energize it through their tactics and practices. Our policies should be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between economic,strategic and philanthropic scopes. Political magic has always been anti-economic. In an epoch characterized by monopolies, oligopolies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our policies have to be more orthological, but this should not be metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic economists. Nomismatic symmetry should not antagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the economic and nomismatic archons is basic. Parallel to this,we have to synchronize and harmonize more and more our economic and nomismatic policies panethnically. These scopes are more practicable now, when the prognostics of the political and economic barometer are halcyonic. The history of our didimus organization on this sphere has been didactic and their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed organization will dynamize these policies. Therefore, i sympathize, although not without criticism one or two themes with the apostles and the hierarchy of our organs in their zeal to program orthodox economic and nomismatic policies, although I have some logomachy with them.I apologize for having tyranized you with my Hellenic phraseology. In my epilogue, i emphasize my eulogy to the philoxenous aytochtons of this cosmopolitan metropolis and my encomium to you, Kyrie stenographers.
Κύριοι,
Είναι "Διός ανάθεμα" στην εποχή μας και αίρεση της οικονομικής μας μεθόδου και της οικονομικής μας πολιτικής το ότι θα φέρναμε σε αγωνία την Σκύλλα του νομισματικού πληθωρισμού και τη Χάρυβδη της οικονομικής μας αναιμίας. Δεν είναι στην ιδιοσυγκρασία μου να είμαι ειρωνικός ή σαρκαστικός αλλά η διάγνωσή μου θα ήταν ότι οι πολιτικοί είναι μάλλον κρυπτοπληθωριστές. Αν και με έμφαση στιγματίζουν τον νομισματικό πληθωρισμό, τον ενεργοποιούν μέσω της τακτικής τους και των πρακτικών τους. Η πολιτική μας θα έπρεπε να βασίζεται περισσότερο σε οικονομικά και λιγότερο σε πολιτικά κριτήρια. Γνώμων μας πρέπει να είναι ένα μέτρο μεταξύ οικονομικής, στρατηγικής και φιλανθρωπικής σκοπιάς. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μονοπώλια, ολιγοπώλια, μονοπωλιακό ανταγωνισμό και πολύμορφες ανελαστικότητες, οι πολιτικές μας πρέπει να είναι πιο ορθολογιστικές, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μεταμορφώνεται σε πληθωροφοβία, η οποία είναι ενδημική στους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους. Η νομισματική συμμετρία δεν θα έπρεπε να ανταγωνίζεται την οικονομική ακμή. Μια μεγαλύτερη εναρμόνιση μεταξύ των πρακτικών των οικονομικών και νομισματικών αρχόντων είναι βασική. Παράλληλα με αυτό, πρέπει να εκσυγχρονίσουμε και να εναρμονίσουμε όλο και περισσότερο τις οικονομικές και νομισματικές μας πρακτικές πανεθνικώς. Αυτές οι θεωρήσεις είναι πιο εφαρμόσιμες τώρα, που τα προγνωστικά του πολιτικού και οικονομικού βαρομέτρου είναι χάλκινα. Η ιστορία της δίδυμης οργάνωσης σε αυτήν την σφαίρα είναι διδακτική και οι γνωστικές τους εφαρμογές θα είναι πάντα ένα τονωτικό στις πολυώνυμες και ιδιόμορφες εθνικές οικονομίες. Η γένεση μιας προγραμματισμένης οργάνωσης θα ενισχύσει αυτές τις πολιτικές. Γι' αυτόν το λόγο αντιμετωπίζω με συμπάθεια, αλλά όχι χωρίς κριτική διάθεση, ένα ή δύο θέματα με τους αποστόλους της ιεραρχίας των οργάνων μας στον ζήλο τους να προγραμματίσουν ορθόδοξες οικονομικές και νομισματικές πολιτικές. Απολογούμαι που σας τυράννησα με την ελληνική μου φρασεολογία. Στον επίλογό μου δίνω έμφαση στην ευλογία μου, προς τους φιλόξενους αυτόχθονες αυτής της κοσμοπολίτικης μητρόπολης καθώς και το εγκώμιό μου προς εσάς, κύριοι στενογράφοι.
Ολοκληρώθηκαν χθες στη Ρόδο οι εργασίες του 5ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Ορθοπεδικής, στο οποίο πήραν μέρος Ελληνες και Ευρωπαίοι ορθοπεδικοί. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγιναν σημαντικές ανακοινώσεις για τον τομέα της ορθοπεδικής. Ωστόσο, ιδιαίτερη αίσθηση στους συνέδρους προκάλεσε η ομιλία του καθηγητή Ορθοπεδικής στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων κ. Παναγιώτη Σουκάκου, ο οποίος απευθύνθηκε στο ακροατήριό του μιλώντας μεν αγγλικά, χρησιμοποιώντας όμως λέξεις που προέρχονται από την ελληνική γλώσσα. Με αυτή την ομιλία ο κ. Σουκάκος υποδέχθηκε τους συνέδρους και παράλληλα έδωσε το στίγμα του συνεδρίου επισημαίνοντας τα επιμέρους θέματα που αναπτύχθηκαν κατά τις εργασίες.
Ετσι, ο κ. Σουκάκος είπε:
"Τhe Ηellenic orthopedic physicians, have synchronized their dynamism and energy with the Εuropean Οrganization of Οrthopedics and Τraumatology, to generate this symbiotic and not ephemeral synthesis of charismatic, academic scholars, and are enthusiastic with the atmosphere of euphoria and analogous ecstasy in Dodecanisa, Rodos.
Rodos is a graphic Ηellenic metropolitan center in the Αegean archipelagos, with myriads of archaeological and historical sites. Rodos is a geographical paradise of cryptic and chimerical icons of idyllic charm, amalgamated with Ηellenic gastronomy of mousaka, souvlaki, ouzo emporia and euphoria of the rhyme and rhythm of bouzouki, Βyzantine and Spanoudakis music.
Α plethora of basic and didactic themes in the sphere of orthopedics and traumatology, such as trauma of the musculoskeletal system, arthroscopic and arthroplasty surgery, paediatric orthopedics, poly-trauma, podiatric surgery, carpus and dactylic surgery with traumatic and genetic anomalies, microsurgery, spondylopathies like scoliosis, kyphosis and spondylolithesis, osteoporosis and pharmacologic and prophylactic therapeutic policies will be emphasized.
Diagnostic methods and etiological therapy of traumatic, non-physiological and pathological syndromes, therapeutic schemes and strategies, will be analyzed and synthesized at this academic symposium on the basis of a democratic climate and with the scope of a non-dogmatic and egocentric dialogue, which Ι prophesize will be an historic phenomenon and paradigm of dynamic synergy and harmony between polyethnic orthopedic physicians of the Εuropean Εpirus.
Τo paraphrase, with the phobia and dilemma of being tautological, let me empasize that the logistics and machinations in this academic symposium, will generate the scheme and type of our harmonic synergy and syndesmosis.
Ρragmatically, it is my thesis and not hypothesis that the next phase and programmed orthopedic symposium in Ηelsinki which Ι eulogize will be as dynamic and with colossal kyros, as in Rodos, Ηellas.
Ι apologize for my eulogistic demagogy and if my etymological glossary is based on philosophic or symbolic metaphors and lexical hyperbole, please sympathize with me and Ι apologize for the idiosyncrasy of a zealous Ηellenic, practising orthopaedic physician who is also fanatically enthusiastic about the giant anode of Εuropean propaedutics and academics in orthopedics and traumatology".
Και μία ομιλία στα Γαλλικά του Ζολώτα:
Le dedale synchrone du cosmos politique
Kyrie,
Sans apostropher ma rhetorique dans l' emphase et la plethore, j' analyserai elliptiquement, sans nul gallicisme, le dedale synchrone du cosmos politique caracterise par des syndromes de crise paralysant l' organisation systematique de notre economie. Nous sommes periodiquement sceptiques et neurastheniques devant ces paroxysmes periphrasiques, cette boulimie des demagogues, ces hyperboles, ces paradoxes hypocrites et cyniques qui symbolisent une democratie anachronique et chaotique. Les phenomenes fantastiques qu'on nous prophetise pour l' epoque astronomique detroneront les programmes rachitiques, hybrides et sporadiques de notre cycle atomique. Seule une panacee authentique et draconienne metamorphosera cette agonie prodrome de l' apocalypse et une genese homologue du Phenix. Les economistes technocrates seront les strateges d' un theatre polemique et dynamique et non les proselytes du marasme. Autochtones helleniques, dans une apologie cathartique, psalmodions les theoremes de la democratie thesaurisante et heroique, soyons allergiques aux parasites allogenes dont les sophismes trop hyalins n' ont qu'une pseudodialectique. En epilogue a ces agapes, mon amphore a l' apogee, je prophetise toute euphorie et apotheose a Monsieur Giscard d' Estaing, prototype enthousiasmant de la neo-orthodoxie economique et symbole de la palingenesie de son ethnie gallique.
ΠΗΓΗ
3 Νοε 2010
Αρχές Ηγεσίας κατά Πλάτωνα
1. Εισαγωγικά
Ενώ ο Πλάτων είναι σαφής και συγκεκριμένος για τις αρετές του ηγέτη, που αφορούν και τον κάθε άνθρωπο, για τις αρχές της ηγεσίας δεν συμβαίνει κάτι παρόμοιο με τις αρετές, οπότε αφήνεται στον μελετητή του να συμπεράνει αυτές μέσα από τις βασικές φιλοσοφικές σκέψεις του, που έχει διατυπώσει για διάφορα άλλα θέματα.
Οσον αφορά όμως την τέχνη της ηγεσίας, ασχολείται ιδιαίτερα στο έργο του με τον τίτλο «Πολιτικός», την οποία τέχνη ταυτίζει με την επιστήμη και ως πρώτη τέτοια επιστήμη στην ιεραρχία αυτών θεωρεί κατ’ αρχή την πολιτική και αμέσως μετά από αυτήν την στρατηγική.
Εφόσον γνωρίσαμε τις θεμελιώδεις αρετές κατά τον Πλάτωνα και αυτές όπως είδαμε κατά σειρά προτεραιότητας είναι: η φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη και η ανδρεία, θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε και να καταγράψουμε και τις αρχές της ηγεσίας, σύμφωνα πάλι κατά κύριο λόγο, με τις σκέψεις του Πλάτωνα, αφού πρώτα γίνει κάποια σύντομη αναφορά στην εξελικτικότητα των απόψεών του για τη δυνατότητα διδαχής αυτών των αρχών και της επιστήμης της ηγεσίας.
2. Το Χάρισμα και η Επιστήμη της Ηγεσίας
Το θέμα εάν ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται μας έχει απασχολήσει και πάλιν, με το ίδιο πνεύμα όμως θα προσπαθήσουμε να εμπλουτισθούν αυτές οι άλλες σκέψεις και με τις παρούσες του Πλάτωνα, οι οποίες, όπως και οι προηγούμενες, ακολουθούν μία εξελικτική πορεία, ανάλογα προφανώς με την ηλικία του, αλλά και με τις συνθήκες κάθε χρονικής περιόδου.
Ετσι στα πρώϊμα έργα του, όπως είναι αυτό που αναφέρεται στον «Μένωνα», υποστηρίζει ότι οι αρετές και η επιστήμη της ηγεσίας δεν είναι διδακτές, καθόσον δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι δάσκαλοι για να τις διδάξουν.
Αλλά και διότι θεωρεί την ορθή γνώμη ισάξια με την επιστήμη, όταν η καθεμία επεξεργάζεται το δικό της έργο κατά αποτελεσματικό τρόπο, θέλοντας προφανώς ο Πλάτων να τονίσει ότι για τον ηγέτη πρωταρχικό προσόν για τις σωστές αποφάσεις του είναι η ορθογνωμία και δευτερευόντως έρχεται η επιστήμη στην αντιμετώπιση των ποικίλων θεμάτων της ηγεσίας του.
Προς επιβεβαίωση αυτών των απόψεών του ο Πλάτων επικαλείται τον Περικλή, τον Θεμιστοκλή και τους άλλους ικανούς άρχοντες των Αθηνών, οι οποίοι δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη επιστήμη, ώστε να ηγούνται της πόλης με τόσο μεγάλη επιτυχία.1
Την ίδια γνώμη, ότι η ηγετική τέχνη δεν διδάσκεται και δεν μεταφέρεται σε άλλους ανθρώπους, ο Πλάτων θα επαναλάβει στο διάλογό του με τον «Πρωταγόρα», ο οποίος βέβαια είχε αντίθετες απόψεις περί του θέματος, σαν γνήσιος σοφιστής που ήταν, δίδοντας πρωταρχική σημασία στην πειθώ του λόγου και της διδασκαλίας.
Ενώ ο Πλάτων, προς επιβεβαίωση των ισχυρισμών του, θα επικαλεσθεί τις περιπτώσεις εκείνες που οι άρχοντες προκειμένου να αποφασίσουν για κάποιο θέμα που έχει σχέση με τη διοίκηση της πόλης, δέχονται τις συμβουλές οποιουδήποτε πολίτη, αδιακρίτως αν είναι κτίστης, χαλκωματάς ή βυρσοδέψης, έμπορος ή πλοίαρχος, πλούσιος ή φτωχός, ευγενής ή ταπεινός, αρκεί να έχει ορθογνωμία και το θάρρος να συμβουλεύει και ας μην είχε κάποιο δάσκαλο επί των διοικητικών θεμάτων της πόλης.
Μάλιστα, θα συμπληρώσει ο Πλάτων, επειδή δεν διδάσκεται από ορισμένους η επιστήμη αυτή της διοίκησης δεν είναι ούτε ισχυρή, ούτε ηγεμονική, αλλά ούτε και αρχηγική.2
Αλλά, όπως ήδη έχει αναφερθεί, ο Πλάτων υπήρξε στις απόψεις του ένας εξελικτικός και όχι ένας κλειστός φιλόσοφος, όπως ισχυρίσθηκε σύγχρονος μελετητής του, ο Καρλ Πόπερ.
Ετσι και εδώ στις απόψεις του περί της διδαχής ή όχι της ηγετικής επιστήμης ο Πλάτων εξελίσσεται και στο πλέον ώριμο έργο του, που είναι η «Πολιτεία», προτείνει τον φιλόσοφο-άρχοντα της πόλης, στον οποίον δεν αρκούν μόνον η ευγενής φύση και τα θεϊκά ηγετικά χαρίσματα αυτού, αλλά πρέπει επιπροσθέτως, οι προοριζόμενοι για ηγετικούς ρόλους στην πόλη, να δέχονται την αρίστη αγωγή στη ψυχή, στο σώμα και στο πνεύμα, όπως αναλυτικά αυτή καθορίζεται από τον ίδιο στην «Πολιτεία» του.3
Ενώ δεν θα παραλείψει στον «Αλκιβιάδη» να διορθώσει προηγούμενες άλλες απόψεις του, δηλώνοντας ότι αυτός που πράγματι κατέχει την επιστήμη της ηγεσίας, έχει συγχρόνως και τη δύναμη να μεταδώσει αυτή και σε άλλους κατάλληλους στη φύση για ηγέτες.4
Με το ίδιο επίσης πνεύμα θα μιλήσει ο Πλάτων όπως είδαμε και στον «Πολιτικό», έργο κατ’ εξοχήν αφιερωμένο στην επιστήμη και στην τέχνη της ηγεσίας και στο οποίο πάλι τονίζει την αξία απόκτησης αυτής της επιστήμης από άτομα που έχουν από τη φύση τους τη θεία δωρεά του «βασιλικού γένους», δηλαδή το χάρισμα να είναι ηγέτες και η οποία δωρεά υπάρχει στους ανθρώπους ανεξάρτητα εάν είναι άρχοντες ή απλοί πολίτες.
Διότι τη «βασιλική» αυτή τέχνη, δηλαδή την πρώτη και αρχηγική ανάμεσα σε όλες τις άλλες τέχνες, ούτε το πλήθος των πλουσίων, ούτε και όλοι οι πολίτες ανεξαιρέτως θα μπορέσουν ποτέ να λάβουν και να χαρούν ως πολιτική επιστήμη, καθόσον αυτή είναι «βασιλική» τέχνη και ανήκει μόνο στους εκλεκτούς ανθρώπους του «βασιλικού γένους», στους οποίους ταιριάζει.
Αυτή όμως η αρχηγική επιστήμη και τέχνη είναι μία και έχει αρχές και κανόνες οι οποίοι με ευελιξία μπορούν να προσαρμόζονται σε οποιαδήποτε μορφή διοίκησης, είτε αυτή αφορά τη φροντίδα της πόλης, οπότε καλείται πολιτική επιστήμη, είτε αφορά την οικονομία και αποτελεί την οικονομική επιστήμη και τέχνη.
Απαραίτητο είναι όμως ο κάθε άρχοντας να κατέχει αυτή τη επιστήμη και την τέχνη της ηγεσίας, ώστε στη διοίκησή του να είναι αυτάρκης και να μην εξαρτάται από τις συμβουλές των άλλων για θέματα της διοίκησής του.
Αυτές οι τελευταίες σκέψεις του Πλάτωνα, με κάποια ελεύθερη απόδοση, θα μπορούσαν να διατυπωθούν και ως εξής:
Ενας άλλος επιστήμων ο οποίος είναι είτε οικονομολόγος, είτε νομικός ή μηχανικός κλπ και ο οποίος είναι κατάλληλος εκ φύσεως και επιδιώκει ηγετικούς ρόλους, πρέπει συγχρόνως να κατέχει και την τέχνη της διοίκησης, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί επαρκώς στα ηγετικά επιστημονικά του καθήκοντα.
Ποια είναι η μορφή αυτής της τέχνης της ηγεσίας, ο Πλάτων σαφώς περιγράφει αυτή στον «Πολιτκό» και την αποδίδει με μία συνοπτική εικόνα παρομοιάζοντας αυτή με την κατάλληλη πλοκή του στημονιού και του υφαδιού, από την οποία παράγεται ένα ολοκληρωμένο υφαντό και το οποίο θα μπορούσε να είναι και το έργο του αποτελέσματος μίας καλής ηγεσίας με εφαρμογή των αρχών της.5
Αρχές οι οποίες, όπως κατέληξε ο Πλάτων, δύνανται να διδάσκονται μόνον από αυτούς που κατέχουν την επιστήμη και να τις δέχονται άνθρωποι οι οποίοι είναι εκ φύσεως προορισμένοι για ηγέτες.
Αυτή η αρχή, αποτελεί και δίκαιον κατά τον Πλάτωνα, δηλαδή ο καθένας να κάνει στην πόλη αυτό που ταιριάζει από τη φύση του, δεχόμενος την ανάλογη επιστήμη και τέχνη για αυτόν τον σκοπό.
Κατόπιν όλων αυτών, εύλογη είναι η απορία, ποιες άραγε αρχές ηγεσίας θα ήθελε ο Πλάτων να διδάξει, ώστε οι αποφάσεις του ηγέτη να είναι ευεργετικές για την κοινωνία που διοικεί και μεριμνά;
Αν και στα πολιτικά έργα του Πλάτωνα, αλλά και στα άλλα, καταγράφεται μεγάλος αριθμός αρχών και κανόνων ηγεσίας, στη παρούσα εργασία θα επιδιωχθεί να ανασυρθούν οι θεμελιωδέστερες από αυτές, οι οποίες ταιριάζουν περισσότερο στο θέμα μας και οι οποίες θα μπορούσαν να είναι:
3. Η Διαλεκτική
Προσδιορίζει αυτή δε ο Πλάτων ως αρχή και τέχνη ταυτοχρόνως, της οποίας έργον είναι η έρευνα ότι ουσιαστικά το «αυτό» δεν μπορεί να είναι το «έτερον» και το ανάπαλιν το «έτερον» δεν μπορεί να ταυτίζεται με το «αυτό».6
Ακόμα αρχή της διαλεκτικής στην έρευνά της είναι να προσδιορίζεται η αληθινή ουσία των πραγμάτων και όχι αυτή που δεν υπάρχει.7
Με αυτές τις σκέψεις του ο Πλάτων οριοθετώντας τη διαλεκτική καθορίζει και τους στόχους αυτής, οι οποίοι δεν μπορούν να είναι άλλοι από τον διαχωρισμό των πραγμάτων και την ανεύρεση της ουσίας αυτών, την ανακάλυψη της αλήθειας που υπάρχει μέσα σε αυτά.
Διότι υπάρχουν πράγματα που έχουν φυσικές ομοιότητες μεταξύ τους, οι οποίες γίνονται εύκολα αντιληπτές με τις αισθήσεις και τις οποίες δεν είναι δύσκολο να τις φανερώσουν, σε αυτούς που ήθελαν να τις παρατηρήσουν και να τις μελετήσουν, χωρίς να κουράσουν τα «μυαλά» τους.
Υπάρχουν όμως και όντα πολύ πιο μεγάλα και πολύ πιο πολύτιμα, τα οποία δεν έχουν αισθητές εικόνες για να δώσουν στους ανθρώπους τη σαφή και άμεση γνώση, η οποία θα ικανοποιούσε τη ψυχή αυτών που ερευνούν, χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις και μόνο για την περιέργειά τους.
Αυτά τα όντα είναι νοητά, πανέμορφα και μέγιστα και αποκαλύπτουν την αληθινή εικόνα τους στους ερευνητές μόνο με τη λογική επεξεργασία και με τίποτε άλλο.
Αυτή όμως η έρευνα των πραγμάτων με το νου, με τη διάνοια και το «λόγο», δεν μπορεί να ολοκληρώσει το έργο από μόνη της, χωρίς τη συμμετοχή των εμπειριών των αισθήσεων στην αποκάλυψη της αλήθειας ή στη λήψη μίας ορθής απόφασης από τον ηγέτη.
Γι’ αυτό και ο Πλάτων, χωρίς να εγκαταλείπει και τη μέθοδο των συγκρίσεων των μεγεθών και των σχέσεων των πραγμάτων μεταξύ τους προκειμένου να βρεθεί το πρέπον με μία εύκολη και γρήγορη διαδικασία, συνιστά επιμόνως ως πρώτο σκοπό τον διεξοδικό διάλογο και κατά προτίμηση τη διαιρετική μέθοδο για την ανεύρεση της αλήθειας ή για την ορθή απόφαση του ηγέτη.
Μάλιστα να υποχρεώνονται οι συμμετέχοντες σε αυτούς τους διαλόγους να εκθέτουν τις απόψεις τους σύντομα και με επιχειρήματα, καθιστώντας έτσι αυτούς επιτήδειους στη διαλεκτική τέχνη και ικανούς ώστε να φέρνουν την αλήθεια σε πλήρες φως.8
Περιγραφή μίας διαλεκτικής διαδικασίας, η οποία δε διαφέρει και μάλλον προσομοιάζει με αυτόν τον μηχανισμό λειτουργίας ενός επιτελείου στις εκτιμήσεις των καταστάσεων και των συγκρίσεων των παραγόντων μεταξύ τους, προκειμένου ο ηγέτης να λάβει ορθές αποφάσεις με θετικά αποτελέσματα.
Μία επεξεργασία η οποία θα είναι κατ’ εξοχήν νοητική, πλην όμως θεμελιώνεται επάνω στις πραγματικές εμπειρίες των αισθήσεων, όπως από τον Πλάτωνα και από τον προγενέστερό του Δημόκριτο διακηρύσσεται αλλά και σήμερα για κάθε θέμα εφαρμόζεται, είτε αυτό είναι πολιτικό, είτε επιχειρησιακό, είτε ηθικό ή επιστημονικό.
Είναι η ίδια αξία της διαλεκτικής ως αρχής και τέχνης που υποχρέωσε και το νεότερο φιλόσοφο Ιμμάνουελ Καντ να ασχοληθεί ευρέως και επισταμένως με τον «’Καθαρό» αλλά και τον «Εμπειρικό Λόγο», μη αφήνοντας όμως εκτός από αυτούς και τον «Δυναμικό Λόγο» της βούλησης και της απόφασης για πράξη.
Όπως έγινε αντιληπτό από τα μέχρις εδώ εκτεθέντα, ο Πλάτων δεν χρησιμοποιεί τη διαλεκτική μόνο για την αποκάλυψη της αλήθειας η οποία υπερβαίνει την ανθρώπινη εμπειρία, αλλά χρησιμοποιεί αυτή και για αποφάσεις πρακτικής σημασίας, γι’ αυτό και στους Πλατωνικούς διαλόγους από τους συνομιλητές εκτίθενται όλες οι δυνατές πλευρές ενός θέματος προκειμένου να φωτισθεί όλη η αλήθεια και να ληφθούν ορθές αποφάσεις για κάποιο θέμα.
Για το λόγο αυτό ο Πλάτων επιλέγει τους συνομιλητές του στους διαλόγους ανάλογα με το χαρακτήρα τους, προκειμένου να παρουσιάζονται οι εμπειρίες τους, οι οποίες, όπως δέχεται και η σύγχρονη ψυχολογία, έχουν σχέση με τη φύση και τα ενδιαφέροντα κάθε προσωπικότητας.
Αυτή δε η επιλογή των συνομιλητών εκ μέρους του Πλάτωνα ταυτοχρόνως σημαίνει ότι ο φιλόσοφος γνώριζε την ανθρώπινη αδυναμία του νου να συλλάβει συνολικά την όλη αλήθεια και ότι ο κάθε νους έχει τη δυνατότητα να συλλαμβάνει μόνο μέρος αυτής ανάλογα με τη φύση και τα ενδιαφέροντα της κάθε προσωπικότητας.
Βεβαίως από αυτούς τους διαλόγους και προκειμένου να εξυπηρετήσουν το σκοπό τους εξυπακούεται και θεωρείται αυτονόητο ότι ο κάθε συνομιλητής, για να είναι αληθινός μέτοχος του διαλόγου, οφείλει να εγκαταλείπει τις προσωπικές του ακαμψίες και να είναι και ό ίδιος διαλεκτικός αποδεχόμενος τον ορθότερο λόγο των άλλων συνομιλητών του ή την ορθότητα του συμπεράσματος στο οποίο ο διάλογος καταλήγει.
Ειδάλλως, όπως και ο ίδιος ο Πλάτων λέει: η διαφωνία στους διαλόγους είναι έργο αφρόνων ανθρώπων.
Απεναντίας όμως ένας κανονικός διάλογος καλλιεργεί τη φιλία και την ενότητα μεταξύ των συνομιλητών, παρέχοντας συγχρόνως την ικανοποίηση στον καθένα για τη συμμετοχή του στην αποκάλυψη της αλήθειας, ή τη λήψη σωστών αποφάσεων, όπως προκύπτουν από αυτόν τον διάλογο.
Χάριν αυτών των ευεργετημάτων του διαλόγου, ο Πλάτων κατακρίνει τους προσωκρατικούς φυσικούς φιλοσόφους διότι στις διδασκαλίες τους χρησιμοποιούν κατά τρόπο δογματικό και αριστοκρατικό τον μονόλογο.9
Θέση και πρακτική του Πλάτωνα σε όλα τα έργα του, που αποκαλύπτουν μεν ότι η διαλεκτική του αποτελεί μία εξελικτική συνέχεια της «μαιευτικής» μεθόδου του δασκάλου του Σωκράτη, αλλά συγχρόνως είναι καθαρά αποδεικτική της ανοικτής δημοκρατικής συνείδησης του Πλάτωνα, ανεξαρτήτως των πολιτικών του φιλοσοφικών θέσεων τις οποίες εξέφρασε στη πορεία της ζωής του χάριν μίας αρμονικής πολιτείας και βεβαίως περιορισμένες – αν όχι αβάσιμες – είναι και κριτικές του σύγχρονου φιλόσοφου Καρλ Πόππερ, ο οποίος παρουσιάζει τον Πλάτωνα ως «κλειστό» φιλόσοφο.10
Επίσης αυτή τη βαθειά δημοκρατική συνείδηση αποκαλύπτει ο Πλάτων όταν θεωρεί και συνιστά την διαλεκτική ως την πλέον κατάλληλη μέθοδο και στην παιδεία, προφανώς ως καλύτερο εργαλείο για την καλλιέργεια της νόησης, για τη ψυχική ικανοποίηση των μαθητών στην παραγωγή γνώσης, αλλά ταυτοχρόνως και για την καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης στους μαθητές.11
Η τέχνη όμως της Πλατωνικής διαλεκτικής, όπως καθαρά φαίνεται μέσα από τους διαλόγους του, κινείται προς δύο κατευθύνσεις μεθοδολογίας, προς την επαγωγική συνθετική διαδικασία και προς την παραγωγική διαιρετική προκειμένου να προσδιορισθεί ουσία ενός θέματος, με προτίμηση του Πλάτωνα, όπως είδαμε, στην διαιρετική μεθοδολογία έρευνας.
Αυτή όμως την αρχή και την τέχνη της διαλεκτικής, ως κατ’ εξοχή μεθοδολογία η οποία αναλύει και εκτιμά παράγοντες και συνθέτει συμπεράσματα προς αποκάλυψη της αλήθειας πέραν της εμπειρίας και πρακτικής για τη λήψη ορθών αποφάσεων, ο Πλάτων διαχωρίζει από τη ρητορική, την οποία θεωρεί ως τέχνη του λόγου μόνο για να πείθει.
Χαρακτηρίζει «βασιλικούς άνδρες» τους ρήτορες, αλλά δεν θεωρεί αυτούς επιστήμονες, οι οποίοι ερευνούν τα θέματα διαλεκτικά.12
Χαρακτηρισμός ο οποίος δηλώνει συγχρόνως τη ξεχωριστή αξία της ρητορικής ως τέχνη του λόγου και η οποία απαραίτητα πρέπει να συνοδεύει και τη διαλεκτική προκειμένου να μεταδίδει την αλήθεια, η οποία προέκυψε από την έρευνά της, αν και κατά τον Πλάτωνα, όπως φαίνεται από τα λεγόμενα του, η αλήθεια αυτή καθαυτή έχει την ικανότητα να πείθει.
Θέτει όμως ο Πλάτων σε κάποια ξεχωριστή θέση τη ρητορική από τη διαλεκτική, διότι προφανώς θεωρεί αυτή να ασχολείται με τα φαινόμενα επιφανειακά πράγματα και όχι με την ουσία αυτών, καθόσον το κύριο ενδιαφέρον της ρητορικής είναι πώς θα πεισθούν οι άλλοι.
Επομένως, κατά τον Πλάτωνα, η ρητορική κινείται στο ευλογοφανές και όχι για το αληθινό, όπως συμβαίνει με τη διαλεκτική.13
Ετσι, σαν κατάληξη, σύμφωνα με τις Πλατωνικές απόψεις, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ένας ηγέτης πρέπει να αποφασίζει ως ένας διαλεκτικός επιστήμονας και ως ένας ρήτορας να πείθει τους άλλους για την ορθότητα της απόφασής του.
Επί πλέον δε, για την ικανότητα του ηγέτη ο Πλάτων θα πει: «εάν κάποιος άλλος δύναται να αντιλαμβάνεται το πράγμα και ως σύνολο και αναλυμένο στα μέρη του, τον ακολουθώ κατά πόδας στα ίχνη του σαν να ήταν Θεός».14
4. Το Μέτρον
Συνέπεια της διαλεκτικής αρχής και τέχνης θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αυτή του μέτρου, προκειμένου οι αποφάσεις του ηγέτη να εξασφαλίζουν και να διατηρούν την αρμονία και την ενότητα σε άνισες και αντιτιθέμενες καταστάσεις μέσα στη πόλη ή και σε οποιαδήποτε άλλη κοινωνική ομάδα την οποία διοικούν, για να μη καταστραφεί ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο από αυτές τις καταστάσεις.
Εργο πολύ δύσκολο κατά τον Πλάτωνα, ώστε να βρεθεί το μέτρο ανάμεσα στις αντιτιθέμενες συνθήκες, γι’ αυτό και παρομοιάζει την ανεύρεση και την εφαρμογή αυτής της αρχής με την υφαντική τέχνη, του στημονιού και του υφαδιού.15
Διότι, όπως θα επιβεβαιώσει και ο ίδιος ο Ηράκλειτος, κάθε αλαζονική υπέρβαση των ορίων του μέτρου και των ηθικών αξιών δεν αποτελεί μόνον ύβριν, αλλά θεωρείται και μεγάλη πηγή διαταραχής του πολιτικού βίου και εάν ήθελε συμβεί κάτι τέτοιο θα τρέχουμε να τη σβήσουμε περισσότερο από ότι σε μία πυρκαγιά.16
Με ανάλογο πνεύμα και πολύ έντονα μάλιστα θα μιλήσει για την αξία του μέτρου και της μεσότητας ο Δημόκριτος, χάριν της κοινωνικής ισορροπίας, αλλά και της ευδαιμονίας του ιδίου ανθρώπου, αποφεύγοντας να επιδιώκει την απόκτηση αγαθών πέραν από τις δυνατότητές του.17
Την αξία της μεσότητας θα επαναλάβει επίσης ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα, ο οποίος θα ορίσει αυτή ως μέτρο σε κάθε υπέρβαση και έλλειψη, τόσο στις πολιτικές πράξεις των αρχόντων, όσο και στις ηθικές πράξεις κάθε ανθρώπου χάριν της ευδαιμονίας του και την οποία θα επιτύχει όταν η αρχή της μεσότητας στους λόγους και στις πράξεις μας γίνει καθημερινή συνήθεια.18
Αλλά για να δοθεί η απάντηση του μέτρου, θα πει ο Πλάτων, πρέπει πρώτα-πρώτα να εξετασθεί, έστω και γενικά, η σχέση της υπερβολής και της έλλειψης, έτσι ώστε να μπορούμε να επαινούμε για την ορθότητα του μέτρου και να κατακρίνουμε την υπερβολή ή το αντίθετό της.
Και πάλιν όμως, για να συμβεί αυτό, δεν πρέπει να αρκούμεθα απλώς στη σύγκριση των σχέσεων μεταξύ των μεγεθών των πραγμάτων, ποιό είναι μεγαλύτερο και ποιό το μικρότερο, αλλά η σύγκριση και των δύο πρέπει να γίνεται ως προς την ουσία η οποία προσδιορίζει το μέτρο της σύγκρισης.
Αυτή η ως προς την ουσία του μέτρου σύγκριση των πραγμάτων, φαίνεται ότι αποτελεί και φυσικό νόμο.
Ετσι, εκείνο το πράγμα το οποίο ξεπερνά τη φύση του μέτρου, είτε στη συνομιλία μας είτε στις πράξεις μας, είναι η καλύτερη σύγκριση η οποία δείχνει καλύτερα τη διαφορά μεταξύ των αγαθών και των κακών πραγμάτων.
Να γιατί όλες οι τέχνες και οι επιστήμες αυτού του είδους, δηλαδή του λόγου και της πράξης, θεωρούνται ότι προσέχουν το περισσότερο και το λιγότερο από το μέτρο, όχι ως κάτι το οποίο δεν υπάρχει, αλλά ως μία αυστηρή πραγματικότητα, η οποία προστατεύει τα λόγια και τις πράξεις μας, με αποτέλεσμα κατ’ αυτό τον τρόπο η αρχή του μέτρου να σώζεται και να εφαρμόζεται ώστε οι τέχνες με τις επιστήμες να απεργάζονται έργα καλά και αγαθά.
Ετσι λοιπόν, χάριν των καλών και αγαθών έργων, τα οποία είναι και η ουσία του μέτρου, πρέπει υποχρεωτικά η υπερβολή και η έλλειψη, το μεγαλύτερο και το μικρότερο και όλα τα παρόμοια μεγέθη, να γίνουν σύμμετρα, όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά επίσης και ως προς το μέτρο το οποίο εκφράζει την δική τους κανονικότητα.
Εργο πολύ δύσκολο και κοπιαστικό, λέει ο Πλάτων, αλλά είναι αναγκαίο και δίκαιο να τίθεται αυτή η αρχή του μέτρου, για να μας δείξει ποιά είναι η καθαυτή ακρίβεια.
Τη ξεχωριστή αυτή τεχνική για την ανεύρεση του μέτρου ο Πλάτων αναγάγει στη μετρητική η οποία δύναται να έχει εφαρμογή σε όλες τις επιστήμες και τέχνες.
Συνίσταται δε αυτή στη συνεχή διαίρεση των ανομοίων ειδών και πραγμάτων μέχρι να κλείσει μέσα σε μία ομοιότητα όλα τα συγγενή στοιχεία και συμπεριλάβει αυτά στην ουσία ενός είδους, η οποία θα αποτελεί και το μέτρο σύγκρισης των διαφόρων μεγεθών μεταξύ τους.19
Αυτή η μετρητική τέχνη του Πλάτωνα χρησιμοποιείται σήμερα από τις Ενοπλες Δυνάμεις στις εκτιμήσεις των καταστάσεων των πολεμικών επιχειρήσεων προκειμένου να ληφθεί η ορθή απόφαση, διαιρώντας και συγκρίνοντας όλους τους παράγοντες τόσο μεταξύ τους, όσο και ως προς το μέτρο που εκφράζουν οι δικές μας δυνατότητες.
Αλλά αυτή η ίδια αρχή αποτελεί και τη μεθοδολογία για όλες τις άλλες επιστήμες και τέχνες, όπως λέει ο Πλάτων, προκειμένου να ληφθεί η σωστή απόφαση τόσον από τον ηγέτη, όσο και από τον επιστήμονα για οποιοδήποτε άλλο θέμα.
Αυτή η μεσότητα αποδίδεται και από το διάγραμμα του διοικητικού πλέγματος των ερευνητών της πολιτείας του Οχάϊο Robert Blake και Jane Mouton, το οποίο προέκυψε ύστερα από έρευνες και μελέτες επιβεβαιώνοντας τις φιλοσοφικές απόψεις του Πλάτωνα τόσο για όσα περί της υφαντικής τέχνης, όσο και περί μεσότητας μεταξύ αντιτιθεμένων παραγόντων και καταστάσεων, που λέει ο φιλόσοφος.20
Τέλος, από όσα περί της αρχής του μέτρου αναφέρθηκαν, για την επιτυχία της όλες οι αρετές του ηγέτη έχουν τη δικιά τους συμμετοχή, κυρίως όμως ταιριάζει η αρχή της σωφροσύνης, ως η πλέον κατάλληλη για την εξασφάλιση της αρμονίας στο κοινωνικό σύνολο σε αντιτιθέμενες καταστάσεις και η οποία μπορεί να συμβεί από μία καλή της αρχής του μέτρου διακυβέρνηση.
5. Η Ενότητα
Αυτή επίσης η αρμονία στην κοινωνία επιτυγχάνεται με την καλλιέργεια της ενότητας μεταξύ των πολιτών εκ μέρους των ηγετών.
Ετσι, εκτός από αρχή, η ενότητα αναδεικνύεται και ως ένας από τους βασικούς σκοπούς της ηγεσίας, για την επιτυχία του οποίου ο Πλάτων πάλι συνιστά την ίδια, όπως και για τις άλλες αρχές της ηγεσίας, την τέχνη του στημονιού και υφαδιού, μέσω των οποίων υφαίνεται το ύφασμα σε ένα ενιαίο δημιούργημα, όσο διαφορετικά και αν είναι τα συμπλεκόμενα στοιχεία του υφάσματος.
Πρέπει όμως να τονισθεί ότι, πέραν των άλλων διοικητικών πράξεων, η ενότητα των πολιτών κατ’ αρχήν απορρέει από το ήθος της προσωπικότητας αυτού του ίδιου του ηγέτη και το οποίον ήθος του, κατά τον Πλάτωνα, χαρακτηρίζεται από τις θεμελιώδεις αρετές: της φρόνησης, της σωφροσύνης, της δικαιοσύνης και της ανδρείας.21
Αλλά παράλληλα με το χάρισμα των αρετών ο ηγέτης πρέπει να έχει μία πλούσια μόρφωση σε όλο το φάσμα των επιστημών και κυρίως στις ανθρωπιστικές επιστήμες ψυχολογίας και κοινωνιολογίας, ώστε να μπορεί να απευθύνεται κατά τον αρμόζοντα τρόπο στο νου και στη ψυχή των πολιτών συμφιλιώνοντας αυτούς, σύμφωνα με την τέχνη της υφαντικής του Πλάτωνα.
Εάν όμως η παιδεία έχει μεγάλη αξία για τον ηγέτη, ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει για τους ίδιους τους πολίτες χάριν της μεταξύ τους ενότητας, διότι μόνον αυτή με τη βοήθεια της μουσικής έχει το προνόμιο της δύναμης να εντυπώνει τη συμφιλιωτική συνείδηση στους πολίτες, λαμβάνοντας την κατάλληλη γι’ αυτό το σκοπό αγωγή.
Θεωρεί βέβαια ο Πλάτων βασικό παράγοντα για την ενότητα των πολιτών την κατάλληλη αγωγή αυτών, αλλά δεν διαφεύγει της προσοχής του η ποιότητα των φιλικών δεσμών που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων, παρατηρώντας ότι οι φιλικοί δεσμοί ανάμεσα στους κακούς μεταξύ τους, αλλά και μεταξύ κακών και αγαθών, δεν είναι σταθεροί.
Οπότε σε αυτούς του κακούς πολίτες είναι αμφίβολα και τα αποτελέσματα της κατάλληλης αγωγής και προκύπτει η ανάγκη εφαρμογής των νόμων, προκειμένου από το φόβο των συνεπειών αυτών να διατηρείται η κοινωνική γαλήνη, όπως φαίνεται από τη νομολογία του Πλάτωνα.
Ενώ απεναντίας δεν έχουν ανάγκη της επίβλεψης των νόμων οι αγαθοί χαρακτήρες, στους οποίους η ευγένεια είναι έμφυτη και συμπληρώνεται με την κατάλληλη αγωγή, οι δε φιλικοί δεσμοί παραμένουν σταθεροί ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους.
Αλλά εάν πρόκειται για ενάρετους ανθρώπους, όσον ανόμοιοι και αν είναι στο χαρακτήρα τους και όσον αντίθετες τάσεις και ιδεολογίες αν έχουν μεταξύ τους, ο σύνδεσμος που τους ενώνει είναι θειότερος, από αυτόν μεταξύ των φαύλων, θα πει ο Πλάτων.22
Προφανώς υπ’ αυτή την έννοια της ανάπτυξης φιλικών δεσμών, έστω και αν είναι αντίθετα κατά τα άλλα, δέχεται και ο Ηράκλειτος την ενότητα των αντιθέτων, που φέρουν αρμονία στη φύση, αλλά και στην κοινωνία, ενώ κυρίως, όπως είναι γνωστό, τα αντίθετα κατά τον Ηράκλειτο μόνο συγκρούσεις και πολέμους προκαλούν.23
Με το αυτό πνεύμα και ο Αριστοτέλης αποφθεγματικά θα πει ότι: «Το όμοιο τέρπει και το ανόμοιο συμπληρώνει», ανάμεσα στις διανθρώπινες σχέσεις.24
Ανεξάρτητα όμως από την ανάλυση του Πλάτωνα για την ανάπτυξη και τη διατήρηση των φιλικών δεσμών μεταξύ των κακών και αγαθών, μεταξύ των ευγενών και των αγενών πολιτών, υποχρέωση του ηγέτη είναι, χρησιμοποιώντας όλη τη δύναμη της τέχνης του, να διατηρεί σε ενότητα αυτά τα αντίθετα στοιχεία χάριν της ευδαιμονίας όλου του κοινωνικού συνόλου.
Αυτή την ενότητα μέσα στην πόλη ο Πλάτων δεν την εξασφαλίζει με την κοινοκτημοσύνη των αγαθών, όπως έχει παρεξηγηθεί, αλλά αυτή επιτυγχάνεται με τη φυσική αρχή της δικαιοσύνης.
Και ως τέτοια ο Πλάτων θεωρεί την ενασχόληση του κάθε πολίτη μέσα στην πόλη με ένα μόνο επάγγελμα , αυτό για το οποίο η φύση του έχει δώσει την πιο μεγάλη επιτηδειότητα, αυτό δηλαδή το οποίο του ταιριάζει στη φύση και επομένως του ανήκει.
Ακόμα δίκαιο είναι να κοιτάζει ο καθένας τη δική του δουλειά και να μην ανακατεύεται σε πολλές άλλες.
Επομένως κάθε εκτροπή και υπέρβαση από αυτή την αρχή της δικαιοσύνης θεωρείται από τον Πλάτωνα μεγίστη βλάβη για την πόλη και ορθά δύναται να χαρακτηρισθεί ως κακουργία υψίστου βαθμού σε βάρος της ενότητας των πολιτών μέσα στην πόλη.
Ο συντονισμός όμως να ασχολείται ο καθένας στην πόλη με το επάγγελμα που ταιριάζει στη φυσική του επιτηδειότητα, αρχή η οποία σήμερα αποτελεί τη σύγχρονη σχολή ψυχολογίας του Καρόλου Γιούνγκ, ανήκει στον κάθε ηγέτη και ιδιαίτερα στην πολιτεία με την εφαρμογή του επαγγελματικού προσανατολισμού.
Μία αρχή από την οποία ο κάθε πολίτης θα αισθάνεται ικανοποιημένος, αλλά και στην πολιτεία θα υπάρχει πρόοδος, ευημερία και επί πλέον θα διατηρείται η αρμονία και η ενότητα στο σύνολο της κοινωνίας.
Δικαίως αυτή τη λειτουργία της αρχής της δικαιοσύνης για την κοινωνία παρομοιάζει ο Πλάτων σε προσωπικό επίπεδο με τη διαιρετότητα της ψυχής: το επιθυμητικό, το θυμοειδές και το λογικό, όταν η κάθε λειτουργία έχει το δικό της ρόλο, πλην όμως συντονίζονται από το λογικό, ώστε η κάθε προσωπικότητα να παρουσιάζει αρμονικά την ενιαία ενότητά της ως οντότητα.25
Αλλά εάν για τον Πλάτωνα η αρχή της δικαιοσύνης, ως ανωτέρω, εξασφαλίζει την ενότητα των πολιτών και την αρμονία μέσα στην πόλη, για τον Αριστοτέλη αυτά τα αγαθά της κοινωνίας επιτυγχάνονται περισσότερο με τη φιλία, διότι αυτή είναι συγγενέστερη με την ομόνοια και εχθρικότερη προς τη διχόνοια, ενώ σήμερα ενδιαφερόμεθα και μετριέται μεταξύ των πολιτών δυστυχώς η ιδεολογική πολιτική πόλωση.26
Την αξία καλλιέργειας της φιλίας μεταξύ των πολιτών, χάριν της ενότητας της κοινωνίας ως συνόλου, που περισσότερο από κάθε άλλη εποχή είναι σήμερα αναγκαία, τονίσθηκε, όπως είδαμε, από τον Πλάτωνα και ιδιαίτερα από τον Αριστοτέλη, αλλά και πριν από αυτούς επίσης από τον Δημόκριτο χάριν του κοινωνικού «ευεστώ».
Μεταξύ των άλλων για τη φιλία ο Δημόκριτος είπε επιγραμματικά: Η φιλία ενός συνετού ανθρώπου είναι πολύ καλύτερη από τη φιλία όλων μαζί των μη συνετών και ότι
η μετά των φαύλων συναναστροφή πολλαπλασιάζει την προς την κακία φυσική προδιάθεση των ανθρώπων.
Γι’ αυτούς τους λόγους, ο ίδιος, όπως και ο Πλάτων, χάριν επίσης του κοινωνικού «ευεστώ» θεωρεί απαραίτητη την αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών, αλλά και τη μόρφωσή τους για να μη πολλαπλασιάζεται η προς την κακία φυσική προδιάθεση των ανθρώπων, η οποία επί του ασφαλούς οδηγεί στην καταστροφή της κοινωνικής αρμονίας και ενότητας.27
Όπως είδαμε, μεγάλη είναι η σημασία η οποία από τους φιλοσόφους προσδίδεται στην αξία της ενότητας στην πόλη, έτσι ώστε τελικά ο Πλάτων διερωτώμενος να πει: Τι τέλος πάντων μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως μέγιστο αγαθό σχετικά με την οργάνωση και τους στόχους μίας πόλης και ποιο ως μέγιστο κακό;
Γνωρίζουμε λοιπόν να υπάρχει κανένα μεγαλύτερο για την πόλη και την κοινωνία της κακό, από εκείνο που την διασπά και από μία που είναι την κάνει πολλά κομμάτια ή μεγαλύτερο αγαθό από εκείνο, που την δένει μαζί και την κάνει μία;28
6. Πρωτοβουλία και Νόμος
Το αντιφατικό αυτό διώνυμο των αρχών της ηγεσίας αφενός μεν της ανάπτυξης πρωτοβουλίας εκ μέρους του ηγέτη και αφετέρου της πειθαρχίας αυτού στους νόμους, θα επιδιωχθεί να παρουσιασθεί ακολουθώντας για το θέμα αυτό το εξελικτικό σκεπτικό του Πλάτωνα στο έργο του «Πολιτικός» σε ελεύθερη απόδοσή του.
Εισέρχεται λοιπόν ο Πλάτων στην ανάπτυξη των σκέψεών του αναγνωρίζοντας ότι η επιστήμη διακυβέρνησης των ανθρώπων είναι η πλέον δύσκολη και συγχρόνως η πλέον σημαντική, που μπορεί κάποιος να αποκτήσει.
Και με αυτό το δεδομένο αρχίζει να ερευνά το θέμα διερωτώμενος μήπως δεν χρειάζονται να υπάρχουν οι νόμοι και είναι προτιμότερο να άρχει μόνον ο ενάρετος και επιστήμονας άρχοντας.
Ως παράδειγμα της ορθότητας αυτού του ισχυρισμού επικαλείται τους γιατρούς οι οποίοι εκδίδουν συνταγές για να θεραπεύσουν τους ασθενείς τους βασιζόμενοι στην επιστήμη τους και μόνον, ανεξάρτητα εάν υπάρχουν ή όχι νόμοι, εάν είναι πλούσιοι ή φτωχοί οι ασθενείς τους, θεραπεύοντας μάλιστα αυτούς αδιακρίτως, είτε με τη θέλησή τους, είτε χωρίς αυτή.
Ακόμα για τον ίδιο σκοπό επικαλείται το παράδειγμα του κυβερνήτη, ο οποίος προσηλωμένος στο συμφέρον του πλοίου και των επιβατών του, έχοντας την επιστήμη και την τέχνη του ως νόμο, χωρίς να υπάρχουν γραπτοί νόμοι, σώζει όλους αυτούς που διακινδυνεύουν μαζί του από την θαλασσοταραχή.
Ετσι ο Πλάτων καταλήγει στο πρώτο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαίο και αποκλειστικά σωστό μέσα στην πολιτεία να υπάρχουν αληθινοί και όχι φαινομενικά επιστήμονες ως άρχοντες, είτε άρχουν σύμφωνα με τους νόμους ή χωρίς νόμους, είτε με τη θέληση ή παρά τη θέληση των αρχομένων, είτε είναι φτωχοί, είτε είναι πλούσιοι.
Με αυτές τις σκέψεις του ο Πλάτων μέχρις εδώ, έδειξε ότι θέτει τον ενάρετο και επιστήμονα ηγέτη να έχει την πρωτοβουλία των αποφάσεών του, όχι μόνο για εκείνα τα θέματα για τα οποία οι νόμοι απουσιάζουν, αλλά κι γι’ αυτά που υπάρχουν νόμοι, αρκεί οι αποφάσεις τους να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα για το κοινωνικό σύνολο.
Βέβαια ο Πλάτων δεν παύει να θεωρεί την ηγεσία του άρχοντα πολύ οδυνηρή και τολμηρή χωρίς νόμους, αλλά το θέμα αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον και αξίζει ακόμα περισσότερο να ερευνηθεί.
Στη συνέχεια της έρευνάς του για το ίδιο θέμα, επικαλείται το επιχείρημα της ανομοιότητας των ανθρώπων και των περιπτώσεων των πράξεων αυτών, ενώ ο νόμος ως ανθρώπινο έργο δεν μπορεί να έχει απόλυτο και διαχρονικό χαρακτήρα ώστε να ισχύει για όλες τις περιπτώσεις και για όλους τους χρόνους.
Οπότε η τυφλή εφαρμογή αυτού του νόμου, μοιάζει με τον αυθάδη και αμαθή άνθρωπο ο οποίος δεν επιτρέπει σε κανένα να κάνει κάποιο ενάντιο από αυτό που έχει
αποφασίσει, ούτε επιτρέπει καμιά ερώτηση, ακόμα και αν έχει να προτείνει κάτι το καλύτερο από την εντολή που αυτός έδωσε.
Αλλά και ο νομοθέτης είναι αδύνατον να κάθεται κάθε στιγμή κοντά σε κάθε πολίτη και να του ορίζει ακριβώς τι οφείλει να κάνει, όσον άριστος επιστημονικά και αν είναι.
Υστερα από αυτή τη δεύτερη έκθεση των απόψεών του ο Πλάτων στο ερώτημα για την αναγκαιότητα να υπάρχουν νόμοι, όταν μάλιστα διαπιστώθηκε ότι δεν είναι ένα τέλειο ανθρώπινο έργο, καταλήγει προοδευτικά στο άλλο συμπέρασμα:
Ότι ο νομοθέτης θα θέσει και θα συντάξει εκείνους τους νόμους οι οποίοι ταιριάζουν στην πλειονότητα των πολιτών και στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ώστε συνολικά να αφορούν και τον καθένα χωριστά και για τις περιπτώσεις εκείνες οι οποίες δεν μπορούν να συμπεριληφθούν σε αυτούς τους γραπτούς νόμους, η αρχή της δικαιοσύνης να επαφίεται στα αρχαία έθιμα των προγόνων, παραμένοντας έτσι για αυτές τις άγραφες περιπτώσεις στην πρωτοβουλία του ενάρετου επιστήμονα ηγέτη.
Στη συνέχεια πάλι της έρευνάς του ο Πλάτων για το θέμα των πρωτοβουλιών εκ μέρους του επιστήμονα ηγέτη, θέτει εκείνη τη διάσταση του θέματος που αφορά την αλλαγή των νόμων.
Και εδώ επικαλείται το παράδειγμα των γιατρών, αλλά και των γυμναστών, οι οποίοι με μόνη δύναμη την επιστήμη τους αλλάζουν τις συνταγές χάριν της βελτίωσης της υγείας των ασθενών τους, μάλιστα ορισμένες φορές και χωρίς τη θέλησή τους.
Ενώ όμως φέρει αυτό το παράδειγμα για τις αλλαγές των νόμων προς το καλύτερο, συγχρόνως δηλώνει ότι ούτε για αστείο να φαντασθεί κάποιος ότι μπορεί να συμβαίνει παρόμοια κατάσταση για τα νομοθετήματα, διότι η πλειονότητα των πολιτών θέλει και τη δική τους συγκατάθεση για αυτές τις περιπτώσεις.
Αφου ο Πλάτων συνέκρινε και ζύγισε αμφότερες τις πλευρές του θέματος της αλλαγής των νόμων, παραμένει στην αξία της πρωτοβουλίας του ηγέτη για αυτές τις περιπτώσεις, εφόσον θα φέρει δικαιότερους και ωφελιμότερους για την κοινωνία νόμους, έστω και αν υποχρεωθεί να παραβεί τους γραπτούς νόμους και τα πάτρια έθιμα.
Μπορεί να κατηγορηθεί για πολλά σε αυτές τις περιστάσεις ο ηγέτης, δεν θα κατηγορηθεί όμως ότι αδίκησε και ότι έκανε κακό στην κοινωνία.
Σε αυτή τη φάση για την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων καταλήγει ο Πλάτων λέγοντας, ότι οι σωστοί άρχοντες μπορούν να τα κάνουν όλα χωρίς να κινδυνεύουν να πέσουν σε πλάνη, εφόσον μπορούν να φυλάγουν ένα μεγάλο κανόνα:
Να απονέμουν σε κάθε ευκαιρία στου πολίτες τελειότατα δικαιοσύνη με νου και επιστήμη και να είναι ικανοί να σώζουν αυτούς και να τους καθιστούν από χειρότερους καλύτερους.
Οπως φάνηκε καθαρά από όλες τις μέχρις εδώ έρευνες, ο Πλάτων απέδειξε ότι προσδίδει πρωτεύουσα αξία στις πρωτοβουλίες του επιστήμονα και ενάρετου ηγέτη, είτε υπάρχουν είτε δεν υπάρχουν νόμοι, εφόσον βέβαια οι πρωτοβουλίες του αυτές πρόκειται να κάνουν καλό στο κοινωνικό σύνολο.
Από το σημείο όμως αυτό η έρευνά του για την πρωτοβουλία και την πειθαρχία του ηγέτη στους νόμους παίρνει μία άλλη στροφή, προκειμένου να καταλήξει στο τελικό και οριστικό του συμπέρασμα, το οποίο αφορά και την πειθαρχία όλων στους ισχύοντες νόμους.
Η στροφή αυτή των σκέψεών του αρχίζει με τις αμφιβολίες του κατά πόσον υπάρχει αυτός ο τέλειος ηγέτης, ο οποίος να διαθέτει όλα αυτά τα θεϊκά χαρίσματα.
Αλλά και επειδή οι γιατροί μπορούν να φθάσουν στο σημείο να φονεύουν ακόμα και τους ασθενείς τους για να πάρουν χρήματα, οι δε κυβερνήτες πλοίων επίσης να μηχανεύονται διάφορους δόλους και να διαπράττουν κακουργήματα με τα ίδια κίνητρα, ακόμα και οι άρχοντες για να μην εκτρέπονται κάνοντας κακό αντί του καλού στην πόλη, ως επίσης και οι δάσκαλοι που διδάσκουν να μη περιφρονούν τους νόμους πρέπει, λέει ο Πλάτων, να θεσπισθούν νόμοι, οι οποίοι θα υπαγορεύουν τις υποχρεώσεις τους και όποιος παραβαίνει αυτούς να τιμωρείται με βαρύτατες ποινές και πρόστιμα.
Στη σύνταξη αυτή των νόμων συμμετέχουν όλες οι επαγγελματικές ομάδες, ώστε οι νόμοι να είναι δικαιότεροι και ωφελιμότεροι για το
κοινωνικό σύνολο και οι άρχοντες εκλέγονται ή κληρώνονται από όλες τις κοινωνικές ομάδες χωρίς διαχωρισμούς, εισάγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Πλάτων στον «Πολιτικό» του όσο το δυνατό δικαιότερες αρχές λειτουργίας μιάς ευνομούμενης Δημοκρατίας.
Συνεχίζοντας δε ο Πλάτων το σκεπτικό του σε αυτή την τελική στροφή των απόψεών του για την πειθαρχία πλέον στους νόμους, λέει: ότι εάν πρώτο μέλημα του νομοθέτη είναι η σύνταξη αρίστων νόμων, το δεύτερο, μετά από αυτό, το οποίο έχει να κάνει, είναι να επαγρυπνά ώστε να μην αφήνει μήτε ένα άτομο μήτε ένα πλήθος να πράττει οτιδήποτε ενάντια στους νόμους, που έχουν συνταχθεί, όπως είδαμε, κατά τον πλέον δίκαιο τρόπο από όλες τις επαγγελματικές ομάδες.
Ακόμα και στην περίπτωση κατά την οποία ο νόμος θεωρείται απαρχαιωμένος και ξεπερασμένος από τα πράγματα δεν επιτρέπεται, σύμφωνα με την τελική θέση του Πλάτωνα, ούτε ο άρχοντας να παραβαίνει αυτόν, διότι η ζημιά η οποία προκαλείται στο κοινωνικό σύνολο είναι μεγαλύτερη από αυτή η οποία συμβαίνει με την ισχύ του παλαιού νόμου.29
Παράδειγμα ιστορικό αφοσίωσης στους νόμους αποτελεί η αποδοχή της άδικης καταδίκης του σε θάνατο εκ μέρους του δασκάλου του Σωκράτη, ο οποίος δεν διέφυγε αυτόν παρά τις προτροπές των μαθητών του, διότι αισθανόταν χρέος να πειθαρχήσει στους νόμους, όσον άδικοι και αν ήταν και αφορούσαν την ίδια τη ζωή του, εφόσον δεν συνετέλεσε και ο ίδιος εγκαίρως στη δικαιότερη αλλαγή τους.30
Ο Πλάτων και στο καταληκτικό της ζωής του έργο, τους «Νόμους», παραμένει σταθερός στις προηγούμενες τελικές θέσεις του για την αφοσίωση στους νόμους, καθιστώντας αυτούς ισχυρότερους από τους άρχοντες και από αυτούς πλέον εξαρτά τη σωτηρία ή την καταστροφή της πολιτείας και της κοινωνίας γενικότερα.
Καταλήγει πλέον στο οριστικό του συμπέρασμα ότι όταν στην πολιτεία οι άρχοντες πειθαρχούν στους νόμους και οι νόμοι είναι κυρίαρχοι των αρχόντων, οι δε άρχοντες δούλοι των νόμων, τότε στην πολιτεία και στην κοινωνία όλη έρχονται όλα τα αγαθά του Θεού.31
Αλλά παραλλήλως αναγνωρίζει και την αναγκαιότητα να συμπληρώνονται και να εκσυγχρονίζονται οι νόμοι, προκειμένου αυτοί πάντοτε να είναι χρήσιμοι στην κοινωνία και να μη γίνονται οι νόμοι αιτία στάσεων και καταστροφών στην πόλη.
Γι’ αυτούς του λόγους επιβάλλεται κατά τον Πλάτωνα οι αλλαγές στους νόμους, όσο δύσκολο και αν είναι για τους άρχοντες-ηγέτες αυτό το έργο.32
Από όλες αυτές τις θέσεις του, για την αυθεντία σύνταξης και εφαρμογής των νόμων, όσο και για τις αλλαγές αυτών, αποδεικνύεται ότι ο Πλάτων υπήρξε ένας εξελικτικός και «ανοικτός», και όχι ένας «κλειστός» φιλόσοφος, όπως θέλει να παρουσιάσει αυτόν ο σύγχρονος φιλόσοφος Καρλ Πόππερ, παρουσιάζοντας επιλεκτικά ορισμένες απόψεις του μόνο από το έργο του η «Πολιτεία».
Γεγονός είναι ότι ο Πλάτων υπήρξε ένας εξελικτικός στις πολιτικές του απόψεις φιλόσοφος, διότι σε κάθε εποχή η κυρίαρχη συνείδησή του ήταν η σωτηρία της πόλης και η ενότητα της κοινωνίας.33
Αυτή η εξελικτική πορεία των σκέψεών του μεταξύ των πρωτοβουλιών και της απόλυτης πειθαρχίας στους νόμους, φάνηκε και στην παραπάνω συνοπτική έκθεση των απόψεών του από την έρευνά του για το θέμα αυτό στο έργο του ο «Πολιτικός» και στο οποίο ναι μεν καταλήγει οριστικά στο συμπέρασμα της απόλυτης εφαρμογής των νόμων σε άρχοντες και απλούς πολίτες, πλην όμως δεν παύει να είναι καταγεγραμμένες με ισχυρή επιχειρηματολογία και η αξία των πρωτοβουλιών εκ μέρους του επιστήμονα ενάρετου ηγέτη, εφόσον πρόκειται να ωφελήσουν την κοινωνία.
Μία πρωτοβουλία την οποία δείχνει να σέβεται και ο Αριστοτέλης, ο οποίος αν και υποστηρίζει και αυτός την απόλυτη εφαρμογή των νόμων, εισάγει όμως την αρχή της επιεικίας για ελάχιστες και ορισμένες περιπτώσεις και για τις οποίες βέβαια το επιεικές είναι υπέρτερον του δικαίου, διότι ο νόμος έχει γενικές διατάξεις.34
Αρχή της επιείκιας, η οποία έχει και σήμερα εφαρμογή στην απόδοση της δικαιοσύνης, όπως εξακολουθεί να ισχύει και η αρχή της πρωτοβουλίας εντός όμως των πλαισίων της πειθαρχίας στους νόμους και στους κανόνες λειτουργίας της ευνομούμενης κοινωνίας.
Ετσι σύμφωνα με τη στρατιωτική αντίληψη, ως πρωτοβουλίες του ηγέτη θεωρούνται εκείνες οι πράξεις του οι οποίες δεν καθορίζονται από τους νόμους και τις διαταγές, αλλά απορρέουν από το προς εκτέλεση έργο του ηγέτη και είναι σύμφωνες με το πνεύμα των νόμων και των διαταγών.
Η πρωτοβουλία καλλιεργείται ως αρετή στους ηγέτες, πλην όμως απαιτείται από αυτούς να έχουν εφευρετικότητα, προβλεπτικότητα και τόλμη, προσόντα ανάλογα με αυτά τα οποία ο Πλάτων πρεσβεύει για τον επιστήμονα και ενάρετο άρχοντα γι’ αυτές τις περιπτώσεις της πρωτοβουλίας.
Απεναντίας στην παιδεία των στρατιωτικών ηγετών τονίζεται με έμφαση ότι η αδράνεια και η απραξία λόγω έλλειψης νόμων και διαταγών δεν δικαιολογούνται για τον ηγέτη.35
Ετσι λοιπόν σήμερα οποιοσδήποτε λειτουργός της πολιτείας και ιδιαίτερα οι ηγέτες αυτής, καλούνται στα καθήκοντά τους να εφαρμόζουν αυτό το διώνυμο της αρχής, αφενός μεν της απόλυτης πειθαρχίας προ στους ισχύοντας νόμους και αφετέρου της ανάπτυξης πρωτοβουλιών εκεί που ο νόμος δεν προβλέπει για κάποιες περιπτώσεις, προκειμένου η πολιτεία και γενικότερα η κοινωνία να λειτουργεί ομαλά, αρμονικά και προοδευτικά, χωρίς τριβές, εμπόδια και οπισθοδρομήσεις.
Οσον όμως και αν είναι διακριτά τα όρια μεταξύ της πειθαρχίας και της πρωτοβουλίας, δεν παύει να εμπεριέχουν ασάφεια, ώστε ορθά θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως αντιφατικές αρχές και δικαίως η αξία ενός ηγέτη κρίνεται σε αυτές τις οριακές θέσεις, όταν ενεργεί όχι προς ίδιον όφελος, αλλά προς όφελος της πόλης, όπως ο Πλάτων έλεγε και ως εξ αυτού η απόφαση του ηγέτη σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτεί επιστήμη και αρετές.
Τέλος, ιδιαίτερα ασχοληθείς ο Πλάτων με την πολιτική φιλοσοφία, κατ΄ εξοχήν επιστήμη της ηγεσίας, δεν παύει σε όλα τα παρόμοια έργα του να τονίζει με έμφαση για την αρμονική λειτουργία της πόλης, αφενός την αξία των αρίστων νόμων οι οποίοι να αποβλέπουν στο καλό και μόνο του κοινωνικού συνόλου και αφετέρου στην επιλογή και στην εκλογή των κατάλληλων επιστημόνων και ενάρετων αρχηγών, οι οποίοι να διακατέχονται από τη συνείδηση και μόνο προσφοράς προς την κοινωνία και όχι προς εξυπηρέτηση προσωπικών ωφελειών και επιδιώξεων, τότε λειτουργεί ομαλότερα και το διώνυμο των αρχών της πρωτοβουλίας και της πειθαρχίας στους νόμους.
7. Συγκρίσεις
Από όλη την παραπάνω διαδρομή στις Πλατωνικές αρχές ηγεσίας, τόσον από αυτές του μέτρου και της διαλεκτικής, όσο και από τις άλλες της ενότητας και της πειθαρχίας στους νόμους, διαφάνηκε καθαρά ότι όλες έχουν ως μοναδικό προσανατολισμό την «ευδαιμονία» των πολιτών και του κοινωνικού συνόλου, έχοντας ως κυβερνήτη αυτής της πορείας του επιστήμονα και ενάρετο ηγέτη, ο οποίος με ξεχωριστή τέχνη εφαρμόζει τις αποφάσεις του.
Σε αυτό το ίδιο Πλατωνικό πνεύμα έχουν δομηθεί και οι σύγχρονες αρχές και η τέχνη ηγεσίας, τις οποίες καλείται να εφαρμόζει και σήμερα επιτυχώς ο επιστήμων ηγέτης, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει το έργο του και τις δυνατότητες των πολιτών προς εκπλήρωση του έργου αυτού, χάριν της δικής τους ευημερίας.
Είναι ο ικανός εκείνος ηγέτης, ο οποίος με τέχνη θα οργανώσει και θα κατανείμει καταλλήλως το προς εκπλήρωση έργο της πολιτείας και ο οποίος με ξεχωριστή διαλογική επιτηδειότητα θα συνεργάζεται με τους πολίτες, ώστε με πνεύμα ενότητας, ασισιοδοξίας και πειθαρχίας όλοι να εργάζονται για το καλό του κοινωνικού συνόλου.36
Εαν όμως οι σύγχρονες αρχές ηγεσίας, αν και προερχόμενες με διασκευή από στρατιωτικό εγχειρίδιο, των οποίων το πνεύμα τους διέπεται από δυναμικό χαρακτήρα, είναι μέσα στα ίδια πλαίσια της ηθικής των Πλατωνικών αρχών, χάριν του καλού της κοινωνίας, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις αρχές του ηγεμόνα του Νίκολο Μακιαβέλι, οι οποίες διατυπώθηκαν με αποκλειστική επιδίωξη την προσωπική ωφέλεια του ηγεμόνα.
Αξίζει να αναφερθούν ορισμένες από αυτές χάριν του λόγου το αληθές και για τις οποίες ο Νίκολο Μακιαβέλι λέει:
Στο ζήτημα εάν ο ηγεμόνας θέλει να θεωρείται φιλεύσπλαχνος και όχι σκληρός, αν είναι καλύτερο να τον αγαπούν παρά να τον φοβούνται ή το αντίθετο, η απάντηση είναι ότι θα ήθελε και το ένα και το άλλο, αλλά επειδή είναι δύσκολο να συνδυασθούν αυτά μαζί, είναι πολύ πιο ασφαλές να τον φοβούνται παρά να τον αγαπούν, όταν πρόκειται να στερηθεί το ένα από τα δύο.
Υπάρχουν δύο είδη αγώνα: ο ένας με τους νόμους, ο άλλος με τη δύναμη: ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο, ο δεύτερος στα θηρία.
Αλλά επειδή ο πρώτος πολλές φορές δεν φθάνει, χρειάζεται να καταφύγει κανείς στο δεύτερο.
Γι’ αυτό ένας ηγεμόνας είναι απαραίτητο να ξέρει να χρησιμοποιεί και το θηρίο και τον άνθρωπο.
Χρειάζεται να είναι αλεπού για να αναγνωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους.37
Από τα δύο αυτά παραδείγματα, αλλά και από όλους τους άλλους κώδικες αρχών τους οποίους ο Νίκολο Μακιαβέλι άφησε στο ομώνυμο σύγγραμμά του για τον ηγεμόνα, έδειξε καθαρά ότι αυτοί έχουν μόνον ωφελιμιστική ηθική, η οποία αποβλέπει στο συμφέρον και μόνο του ηγεμόνα.
Οσο και αν έχουν κάποιον πραγματικό χαρακτήρα, είναι εντελώς αντίθετες προς την ηθική αυτή των Πλατωνικών αρχών, οι οποίες εφαρμόζονται από τον ενάρετο επιστήμονα ηγέτη και αποβλέπουν αποκλειστικά και μόνο στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου.
Οι Μακιαβελικές αρχές είναι προσωρινές, δεν αντέχουν στο χρόνο και διαιρούν την κοινωνία.
Ενώ οι Πλατωνικές εξελίσσουν, ενώνουν, ενδυναμώνουν και διατηρούν σε ευημερία την κοινωνία.
Οι διανθρώπινες σχέσεις δεν καλλιεργούνται στη Μακιαβελική, αλλά στην Πλατωνική ηθική των αρετών και της φιλίας μεταξύ των πολιτών.
8. Επίλογος
Οι αρχές και η τέχνη της ηγεσίας, ως καταστάλαγμα της ανθρώπινης εμπειρίας, αποτελούν απαραίτητο και αναγκαίο συμπλήρωμα της φύσης των αρετών του ηγέτη, προκειμένου να είναι αποτελεσματικός στο έργο του επ’ ωφελεία της κοινωνίας.
Με εκτίμηση
Αρης Διαμαντόπουλος
Σημειώσεις – Σχόλια
1. Πλάτων. Μένων. 90b, 96b, 99b. Μετάφραση-Σχόλια. Βασίλης Τατάκης-Ηλίας Λάγιος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα
2. Πλάτων, Πρωταγόρας. 319b, 319d, 352b. Μετάφραση-Σχόλια Αλέξανδρος Γαληνός. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα.
3. Αρης Διαμαντόπουλος. Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ηθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Τόμοι 1ος-2ος. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα 1999. Αποσπάσματα διασκευασμένα αποτελούν την παρούσα εργασία: «Αρχές Ηγεσίας κατά Πλάτωνα».
4. Πλάτων. Αλκιβιάδης Α΄ 118d. Μετάφραση-Σχόλια Ε.Κ. Λιακάκος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
5. Πλάτων. Πολιτικός. 259a, 259b, 259c, 278e, 279b, 283a, 300e. Μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια. Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα
6. Πλάτων. Σοφιστής. 253. Μετάφραση-Σχόλια. Δημήτριος Γληνός. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
7. Πλάτων. Θεαίτητος. 187a. Μετάφραση-Σχόλια. Βασίλης Τατάκης. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα
8. Πλάτων. Πολιτικός. 285c-287a. Μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
9. Πλάτων. Σοφιστής. 242c, 243a. μετάφραση-Σχόλια. Δημήτρης Γληνός. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
10. Αρης Διαμαντόπουλος. Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ηθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Αντίκρουση κριτικής Καρλ Πόππερ. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα 1999. Αποσπασματική διασκευή αποτελεί και η παρούσα εργασία: «Αρχές Ηγεσίας κατά Πλάτωνα».
11. Πλάτων. Πολιτεία. 534d. Μετάφραση-Σχόλια. Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρης. Αθήνα 1963.
12. Πλάτων. Φαίδρος. 266c. Μετάφραση-Σχόλια. Στέφανος Χ.Παππάς. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα.
13. W.K.C. Guthrie. Οι Σοφιστές. Ρητορική και φιλοσοφία. Σελίδες 221, 222, 225, 226. Μετάφραση Δαμιανός Τσεκουράκης.
14. Πλάτων. Φαίδρος. 266b. μετάφραση-Σχόλια. Στέφανος Χ.Παππάς. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
15. Πλάτων. Νόμοι. 690e, 693c, 875b. Μετάφραση-Σχόλια Κων/νος Φίλιππας. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
Πλάτων. Φαίδρος. 246b. Μετάφραση-Σχόλια. Στέφανος Χ.Παππάς. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα.
16. Κων/νος Δ.Γεωργούλης. Ηράκλειτος. Απόσπασμα 43. Σελίδα 204. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλιος». Τόμος Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Αθήνα.
17. Αρης Διαμαντόπουλος. Δημόκριτος. Κοινωνικό «Ευεστώ». Ανέκδοτη χειρόγραφη εργασία στο αρχείο του.
18. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Βιβλίο Β. Κεφάλαια 5-6. 1108b15, 1108b25-30, 1108b35-40, 1109a, 1109a25. Βιβλίο Γ΄. Κεφάλαια 13, 14, 15. Μετάφραση-Σχόλια Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
19. Πλάτων. Πολιτικός. 283a, 283b-284c, 284c-285c. μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
20. Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ. Σύγχρονες Απόψεις της Σχολής Πολέμου των ΗΠΑ Περί Ηγεσίας. Μετάφραση Ανδρέας Καλατζάκος. Στρατιωτική Επιθεώρηση. Αθήνα. Απρίλιος 1975.
21. Αρης Διαμαντόπουλος. Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ηθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Οι Αρετές του Ηγέτη. Σελίδες 115-154. Διδακτορική διατριβή Τομέα Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήνα 1999.
22. Πλάτων. Πολιτικός. 309d, 309e, 310a. Μετάφραση-Σχόλια Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελου Παπανούτσου. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
23. Αρης Διαμαντόπουλος. Ηράκλειτος. Ανέκδοτη χειρόγραφη εργασία στο αρχείο του.
24. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Περί Φιλίας. Μετάφραση-Σχόλια Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
25. Πλάτων. Πολιτεία. 357b-d, 367c-d, 368e-369a, 433a-b, 433b, 433d, 433e, 434c, 435b, 436a-e, 439c-440d, 441d-e, 442c-d, 443d-444a, 557a-d, 559b-c, 561a, 561e, 562c, 563e-564a. Μετάφραση-Σχόλια. Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρης. Αθήνα 1963.
26. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. 1155a25, 1155b5, 1155b35. Βιβλίο 8ο. Κεφάλαια 1, 2, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 15, 16. Βιβλίο 9ο .εφάλαια 4, 6, 9, 10, 11, 12. Μετάφραση-Σχόλια. Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
27. Κων/νος Δ.Γεωργούλης. Δημόκριτος. Αποσπάσματα 98, 99, 101, 103, 106, 107, 109, 188. Σελίδες 238, 239, 242. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλιος». Τόμος Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Αθήνα.
- Αρης Διαμαντόπουλος. Δημόκριτος. Κοινωνικό «Ευεστώ». Ανέκδοτη χειρόγραφη εργασία στο αρχείο του.
28. Πλάτων. Πολιτεία. 462a-c. Μετάφραση-Σχόλια Κων/νος Δ.Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρης. Αθήνα 1963.
29. Πλάτων. Πολιτικός 292d-293e, 293e-295b, 295c-e, 296a-297c, 297d-300c. Μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
ΠΗΓΗ
Ενώ ο Πλάτων είναι σαφής και συγκεκριμένος για τις αρετές του ηγέτη, που αφορούν και τον κάθε άνθρωπο, για τις αρχές της ηγεσίας δεν συμβαίνει κάτι παρόμοιο με τις αρετές, οπότε αφήνεται στον μελετητή του να συμπεράνει αυτές μέσα από τις βασικές φιλοσοφικές σκέψεις του, που έχει διατυπώσει για διάφορα άλλα θέματα.
Οσον αφορά όμως την τέχνη της ηγεσίας, ασχολείται ιδιαίτερα στο έργο του με τον τίτλο «Πολιτικός», την οποία τέχνη ταυτίζει με την επιστήμη και ως πρώτη τέτοια επιστήμη στην ιεραρχία αυτών θεωρεί κατ’ αρχή την πολιτική και αμέσως μετά από αυτήν την στρατηγική.
Εφόσον γνωρίσαμε τις θεμελιώδεις αρετές κατά τον Πλάτωνα και αυτές όπως είδαμε κατά σειρά προτεραιότητας είναι: η φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη και η ανδρεία, θα προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε και να καταγράψουμε και τις αρχές της ηγεσίας, σύμφωνα πάλι κατά κύριο λόγο, με τις σκέψεις του Πλάτωνα, αφού πρώτα γίνει κάποια σύντομη αναφορά στην εξελικτικότητα των απόψεών του για τη δυνατότητα διδαχής αυτών των αρχών και της επιστήμης της ηγεσίας.
2. Το Χάρισμα και η Επιστήμη της Ηγεσίας
Το θέμα εάν ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται μας έχει απασχολήσει και πάλιν, με το ίδιο πνεύμα όμως θα προσπαθήσουμε να εμπλουτισθούν αυτές οι άλλες σκέψεις και με τις παρούσες του Πλάτωνα, οι οποίες, όπως και οι προηγούμενες, ακολουθούν μία εξελικτική πορεία, ανάλογα προφανώς με την ηλικία του, αλλά και με τις συνθήκες κάθε χρονικής περιόδου.
Ετσι στα πρώϊμα έργα του, όπως είναι αυτό που αναφέρεται στον «Μένωνα», υποστηρίζει ότι οι αρετές και η επιστήμη της ηγεσίας δεν είναι διδακτές, καθόσον δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι δάσκαλοι για να τις διδάξουν.
Αλλά και διότι θεωρεί την ορθή γνώμη ισάξια με την επιστήμη, όταν η καθεμία επεξεργάζεται το δικό της έργο κατά αποτελεσματικό τρόπο, θέλοντας προφανώς ο Πλάτων να τονίσει ότι για τον ηγέτη πρωταρχικό προσόν για τις σωστές αποφάσεις του είναι η ορθογνωμία και δευτερευόντως έρχεται η επιστήμη στην αντιμετώπιση των ποικίλων θεμάτων της ηγεσίας του.
Προς επιβεβαίωση αυτών των απόψεών του ο Πλάτων επικαλείται τον Περικλή, τον Θεμιστοκλή και τους άλλους ικανούς άρχοντες των Αθηνών, οι οποίοι δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη επιστήμη, ώστε να ηγούνται της πόλης με τόσο μεγάλη επιτυχία.1
Την ίδια γνώμη, ότι η ηγετική τέχνη δεν διδάσκεται και δεν μεταφέρεται σε άλλους ανθρώπους, ο Πλάτων θα επαναλάβει στο διάλογό του με τον «Πρωταγόρα», ο οποίος βέβαια είχε αντίθετες απόψεις περί του θέματος, σαν γνήσιος σοφιστής που ήταν, δίδοντας πρωταρχική σημασία στην πειθώ του λόγου και της διδασκαλίας.
Ενώ ο Πλάτων, προς επιβεβαίωση των ισχυρισμών του, θα επικαλεσθεί τις περιπτώσεις εκείνες που οι άρχοντες προκειμένου να αποφασίσουν για κάποιο θέμα που έχει σχέση με τη διοίκηση της πόλης, δέχονται τις συμβουλές οποιουδήποτε πολίτη, αδιακρίτως αν είναι κτίστης, χαλκωματάς ή βυρσοδέψης, έμπορος ή πλοίαρχος, πλούσιος ή φτωχός, ευγενής ή ταπεινός, αρκεί να έχει ορθογνωμία και το θάρρος να συμβουλεύει και ας μην είχε κάποιο δάσκαλο επί των διοικητικών θεμάτων της πόλης.
Μάλιστα, θα συμπληρώσει ο Πλάτων, επειδή δεν διδάσκεται από ορισμένους η επιστήμη αυτή της διοίκησης δεν είναι ούτε ισχυρή, ούτε ηγεμονική, αλλά ούτε και αρχηγική.2
Αλλά, όπως ήδη έχει αναφερθεί, ο Πλάτων υπήρξε στις απόψεις του ένας εξελικτικός και όχι ένας κλειστός φιλόσοφος, όπως ισχυρίσθηκε σύγχρονος μελετητής του, ο Καρλ Πόπερ.
Ετσι και εδώ στις απόψεις του περί της διδαχής ή όχι της ηγετικής επιστήμης ο Πλάτων εξελίσσεται και στο πλέον ώριμο έργο του, που είναι η «Πολιτεία», προτείνει τον φιλόσοφο-άρχοντα της πόλης, στον οποίον δεν αρκούν μόνον η ευγενής φύση και τα θεϊκά ηγετικά χαρίσματα αυτού, αλλά πρέπει επιπροσθέτως, οι προοριζόμενοι για ηγετικούς ρόλους στην πόλη, να δέχονται την αρίστη αγωγή στη ψυχή, στο σώμα και στο πνεύμα, όπως αναλυτικά αυτή καθορίζεται από τον ίδιο στην «Πολιτεία» του.3
Ενώ δεν θα παραλείψει στον «Αλκιβιάδη» να διορθώσει προηγούμενες άλλες απόψεις του, δηλώνοντας ότι αυτός που πράγματι κατέχει την επιστήμη της ηγεσίας, έχει συγχρόνως και τη δύναμη να μεταδώσει αυτή και σε άλλους κατάλληλους στη φύση για ηγέτες.4
Με το ίδιο επίσης πνεύμα θα μιλήσει ο Πλάτων όπως είδαμε και στον «Πολιτικό», έργο κατ’ εξοχήν αφιερωμένο στην επιστήμη και στην τέχνη της ηγεσίας και στο οποίο πάλι τονίζει την αξία απόκτησης αυτής της επιστήμης από άτομα που έχουν από τη φύση τους τη θεία δωρεά του «βασιλικού γένους», δηλαδή το χάρισμα να είναι ηγέτες και η οποία δωρεά υπάρχει στους ανθρώπους ανεξάρτητα εάν είναι άρχοντες ή απλοί πολίτες.
Διότι τη «βασιλική» αυτή τέχνη, δηλαδή την πρώτη και αρχηγική ανάμεσα σε όλες τις άλλες τέχνες, ούτε το πλήθος των πλουσίων, ούτε και όλοι οι πολίτες ανεξαιρέτως θα μπορέσουν ποτέ να λάβουν και να χαρούν ως πολιτική επιστήμη, καθόσον αυτή είναι «βασιλική» τέχνη και ανήκει μόνο στους εκλεκτούς ανθρώπους του «βασιλικού γένους», στους οποίους ταιριάζει.
Αυτή όμως η αρχηγική επιστήμη και τέχνη είναι μία και έχει αρχές και κανόνες οι οποίοι με ευελιξία μπορούν να προσαρμόζονται σε οποιαδήποτε μορφή διοίκησης, είτε αυτή αφορά τη φροντίδα της πόλης, οπότε καλείται πολιτική επιστήμη, είτε αφορά την οικονομία και αποτελεί την οικονομική επιστήμη και τέχνη.
Απαραίτητο είναι όμως ο κάθε άρχοντας να κατέχει αυτή τη επιστήμη και την τέχνη της ηγεσίας, ώστε στη διοίκησή του να είναι αυτάρκης και να μην εξαρτάται από τις συμβουλές των άλλων για θέματα της διοίκησής του.
Αυτές οι τελευταίες σκέψεις του Πλάτωνα, με κάποια ελεύθερη απόδοση, θα μπορούσαν να διατυπωθούν και ως εξής:
Ενας άλλος επιστήμων ο οποίος είναι είτε οικονομολόγος, είτε νομικός ή μηχανικός κλπ και ο οποίος είναι κατάλληλος εκ φύσεως και επιδιώκει ηγετικούς ρόλους, πρέπει συγχρόνως να κατέχει και την τέχνη της διοίκησης, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί επαρκώς στα ηγετικά επιστημονικά του καθήκοντα.
Ποια είναι η μορφή αυτής της τέχνης της ηγεσίας, ο Πλάτων σαφώς περιγράφει αυτή στον «Πολιτκό» και την αποδίδει με μία συνοπτική εικόνα παρομοιάζοντας αυτή με την κατάλληλη πλοκή του στημονιού και του υφαδιού, από την οποία παράγεται ένα ολοκληρωμένο υφαντό και το οποίο θα μπορούσε να είναι και το έργο του αποτελέσματος μίας καλής ηγεσίας με εφαρμογή των αρχών της.5
Αρχές οι οποίες, όπως κατέληξε ο Πλάτων, δύνανται να διδάσκονται μόνον από αυτούς που κατέχουν την επιστήμη και να τις δέχονται άνθρωποι οι οποίοι είναι εκ φύσεως προορισμένοι για ηγέτες.
Αυτή η αρχή, αποτελεί και δίκαιον κατά τον Πλάτωνα, δηλαδή ο καθένας να κάνει στην πόλη αυτό που ταιριάζει από τη φύση του, δεχόμενος την ανάλογη επιστήμη και τέχνη για αυτόν τον σκοπό.
Κατόπιν όλων αυτών, εύλογη είναι η απορία, ποιες άραγε αρχές ηγεσίας θα ήθελε ο Πλάτων να διδάξει, ώστε οι αποφάσεις του ηγέτη να είναι ευεργετικές για την κοινωνία που διοικεί και μεριμνά;
Αν και στα πολιτικά έργα του Πλάτωνα, αλλά και στα άλλα, καταγράφεται μεγάλος αριθμός αρχών και κανόνων ηγεσίας, στη παρούσα εργασία θα επιδιωχθεί να ανασυρθούν οι θεμελιωδέστερες από αυτές, οι οποίες ταιριάζουν περισσότερο στο θέμα μας και οι οποίες θα μπορούσαν να είναι:
3. Η Διαλεκτική
Προσδιορίζει αυτή δε ο Πλάτων ως αρχή και τέχνη ταυτοχρόνως, της οποίας έργον είναι η έρευνα ότι ουσιαστικά το «αυτό» δεν μπορεί να είναι το «έτερον» και το ανάπαλιν το «έτερον» δεν μπορεί να ταυτίζεται με το «αυτό».6
Ακόμα αρχή της διαλεκτικής στην έρευνά της είναι να προσδιορίζεται η αληθινή ουσία των πραγμάτων και όχι αυτή που δεν υπάρχει.7
Με αυτές τις σκέψεις του ο Πλάτων οριοθετώντας τη διαλεκτική καθορίζει και τους στόχους αυτής, οι οποίοι δεν μπορούν να είναι άλλοι από τον διαχωρισμό των πραγμάτων και την ανεύρεση της ουσίας αυτών, την ανακάλυψη της αλήθειας που υπάρχει μέσα σε αυτά.
Διότι υπάρχουν πράγματα που έχουν φυσικές ομοιότητες μεταξύ τους, οι οποίες γίνονται εύκολα αντιληπτές με τις αισθήσεις και τις οποίες δεν είναι δύσκολο να τις φανερώσουν, σε αυτούς που ήθελαν να τις παρατηρήσουν και να τις μελετήσουν, χωρίς να κουράσουν τα «μυαλά» τους.
Υπάρχουν όμως και όντα πολύ πιο μεγάλα και πολύ πιο πολύτιμα, τα οποία δεν έχουν αισθητές εικόνες για να δώσουν στους ανθρώπους τη σαφή και άμεση γνώση, η οποία θα ικανοποιούσε τη ψυχή αυτών που ερευνούν, χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις και μόνο για την περιέργειά τους.
Αυτά τα όντα είναι νοητά, πανέμορφα και μέγιστα και αποκαλύπτουν την αληθινή εικόνα τους στους ερευνητές μόνο με τη λογική επεξεργασία και με τίποτε άλλο.
Αυτή όμως η έρευνα των πραγμάτων με το νου, με τη διάνοια και το «λόγο», δεν μπορεί να ολοκληρώσει το έργο από μόνη της, χωρίς τη συμμετοχή των εμπειριών των αισθήσεων στην αποκάλυψη της αλήθειας ή στη λήψη μίας ορθής απόφασης από τον ηγέτη.
Γι’ αυτό και ο Πλάτων, χωρίς να εγκαταλείπει και τη μέθοδο των συγκρίσεων των μεγεθών και των σχέσεων των πραγμάτων μεταξύ τους προκειμένου να βρεθεί το πρέπον με μία εύκολη και γρήγορη διαδικασία, συνιστά επιμόνως ως πρώτο σκοπό τον διεξοδικό διάλογο και κατά προτίμηση τη διαιρετική μέθοδο για την ανεύρεση της αλήθειας ή για την ορθή απόφαση του ηγέτη.
Μάλιστα να υποχρεώνονται οι συμμετέχοντες σε αυτούς τους διαλόγους να εκθέτουν τις απόψεις τους σύντομα και με επιχειρήματα, καθιστώντας έτσι αυτούς επιτήδειους στη διαλεκτική τέχνη και ικανούς ώστε να φέρνουν την αλήθεια σε πλήρες φως.8
Περιγραφή μίας διαλεκτικής διαδικασίας, η οποία δε διαφέρει και μάλλον προσομοιάζει με αυτόν τον μηχανισμό λειτουργίας ενός επιτελείου στις εκτιμήσεις των καταστάσεων και των συγκρίσεων των παραγόντων μεταξύ τους, προκειμένου ο ηγέτης να λάβει ορθές αποφάσεις με θετικά αποτελέσματα.
Μία επεξεργασία η οποία θα είναι κατ’ εξοχήν νοητική, πλην όμως θεμελιώνεται επάνω στις πραγματικές εμπειρίες των αισθήσεων, όπως από τον Πλάτωνα και από τον προγενέστερό του Δημόκριτο διακηρύσσεται αλλά και σήμερα για κάθε θέμα εφαρμόζεται, είτε αυτό είναι πολιτικό, είτε επιχειρησιακό, είτε ηθικό ή επιστημονικό.
Είναι η ίδια αξία της διαλεκτικής ως αρχής και τέχνης που υποχρέωσε και το νεότερο φιλόσοφο Ιμμάνουελ Καντ να ασχοληθεί ευρέως και επισταμένως με τον «’Καθαρό» αλλά και τον «Εμπειρικό Λόγο», μη αφήνοντας όμως εκτός από αυτούς και τον «Δυναμικό Λόγο» της βούλησης και της απόφασης για πράξη.
Όπως έγινε αντιληπτό από τα μέχρις εδώ εκτεθέντα, ο Πλάτων δεν χρησιμοποιεί τη διαλεκτική μόνο για την αποκάλυψη της αλήθειας η οποία υπερβαίνει την ανθρώπινη εμπειρία, αλλά χρησιμοποιεί αυτή και για αποφάσεις πρακτικής σημασίας, γι’ αυτό και στους Πλατωνικούς διαλόγους από τους συνομιλητές εκτίθενται όλες οι δυνατές πλευρές ενός θέματος προκειμένου να φωτισθεί όλη η αλήθεια και να ληφθούν ορθές αποφάσεις για κάποιο θέμα.
Για το λόγο αυτό ο Πλάτων επιλέγει τους συνομιλητές του στους διαλόγους ανάλογα με το χαρακτήρα τους, προκειμένου να παρουσιάζονται οι εμπειρίες τους, οι οποίες, όπως δέχεται και η σύγχρονη ψυχολογία, έχουν σχέση με τη φύση και τα ενδιαφέροντα κάθε προσωπικότητας.
Αυτή δε η επιλογή των συνομιλητών εκ μέρους του Πλάτωνα ταυτοχρόνως σημαίνει ότι ο φιλόσοφος γνώριζε την ανθρώπινη αδυναμία του νου να συλλάβει συνολικά την όλη αλήθεια και ότι ο κάθε νους έχει τη δυνατότητα να συλλαμβάνει μόνο μέρος αυτής ανάλογα με τη φύση και τα ενδιαφέροντα της κάθε προσωπικότητας.
Βεβαίως από αυτούς τους διαλόγους και προκειμένου να εξυπηρετήσουν το σκοπό τους εξυπακούεται και θεωρείται αυτονόητο ότι ο κάθε συνομιλητής, για να είναι αληθινός μέτοχος του διαλόγου, οφείλει να εγκαταλείπει τις προσωπικές του ακαμψίες και να είναι και ό ίδιος διαλεκτικός αποδεχόμενος τον ορθότερο λόγο των άλλων συνομιλητών του ή την ορθότητα του συμπεράσματος στο οποίο ο διάλογος καταλήγει.
Ειδάλλως, όπως και ο ίδιος ο Πλάτων λέει: η διαφωνία στους διαλόγους είναι έργο αφρόνων ανθρώπων.
Απεναντίας όμως ένας κανονικός διάλογος καλλιεργεί τη φιλία και την ενότητα μεταξύ των συνομιλητών, παρέχοντας συγχρόνως την ικανοποίηση στον καθένα για τη συμμετοχή του στην αποκάλυψη της αλήθειας, ή τη λήψη σωστών αποφάσεων, όπως προκύπτουν από αυτόν τον διάλογο.
Χάριν αυτών των ευεργετημάτων του διαλόγου, ο Πλάτων κατακρίνει τους προσωκρατικούς φυσικούς φιλοσόφους διότι στις διδασκαλίες τους χρησιμοποιούν κατά τρόπο δογματικό και αριστοκρατικό τον μονόλογο.9
Θέση και πρακτική του Πλάτωνα σε όλα τα έργα του, που αποκαλύπτουν μεν ότι η διαλεκτική του αποτελεί μία εξελικτική συνέχεια της «μαιευτικής» μεθόδου του δασκάλου του Σωκράτη, αλλά συγχρόνως είναι καθαρά αποδεικτική της ανοικτής δημοκρατικής συνείδησης του Πλάτωνα, ανεξαρτήτως των πολιτικών του φιλοσοφικών θέσεων τις οποίες εξέφρασε στη πορεία της ζωής του χάριν μίας αρμονικής πολιτείας και βεβαίως περιορισμένες – αν όχι αβάσιμες – είναι και κριτικές του σύγχρονου φιλόσοφου Καρλ Πόππερ, ο οποίος παρουσιάζει τον Πλάτωνα ως «κλειστό» φιλόσοφο.10
Επίσης αυτή τη βαθειά δημοκρατική συνείδηση αποκαλύπτει ο Πλάτων όταν θεωρεί και συνιστά την διαλεκτική ως την πλέον κατάλληλη μέθοδο και στην παιδεία, προφανώς ως καλύτερο εργαλείο για την καλλιέργεια της νόησης, για τη ψυχική ικανοποίηση των μαθητών στην παραγωγή γνώσης, αλλά ταυτοχρόνως και για την καλλιέργεια της δημοκρατικής συνείδησης στους μαθητές.11
Η τέχνη όμως της Πλατωνικής διαλεκτικής, όπως καθαρά φαίνεται μέσα από τους διαλόγους του, κινείται προς δύο κατευθύνσεις μεθοδολογίας, προς την επαγωγική συνθετική διαδικασία και προς την παραγωγική διαιρετική προκειμένου να προσδιορισθεί ουσία ενός θέματος, με προτίμηση του Πλάτωνα, όπως είδαμε, στην διαιρετική μεθοδολογία έρευνας.
Αυτή όμως την αρχή και την τέχνη της διαλεκτικής, ως κατ’ εξοχή μεθοδολογία η οποία αναλύει και εκτιμά παράγοντες και συνθέτει συμπεράσματα προς αποκάλυψη της αλήθειας πέραν της εμπειρίας και πρακτικής για τη λήψη ορθών αποφάσεων, ο Πλάτων διαχωρίζει από τη ρητορική, την οποία θεωρεί ως τέχνη του λόγου μόνο για να πείθει.
Χαρακτηρίζει «βασιλικούς άνδρες» τους ρήτορες, αλλά δεν θεωρεί αυτούς επιστήμονες, οι οποίοι ερευνούν τα θέματα διαλεκτικά.12
Χαρακτηρισμός ο οποίος δηλώνει συγχρόνως τη ξεχωριστή αξία της ρητορικής ως τέχνη του λόγου και η οποία απαραίτητα πρέπει να συνοδεύει και τη διαλεκτική προκειμένου να μεταδίδει την αλήθεια, η οποία προέκυψε από την έρευνά της, αν και κατά τον Πλάτωνα, όπως φαίνεται από τα λεγόμενα του, η αλήθεια αυτή καθαυτή έχει την ικανότητα να πείθει.
Θέτει όμως ο Πλάτων σε κάποια ξεχωριστή θέση τη ρητορική από τη διαλεκτική, διότι προφανώς θεωρεί αυτή να ασχολείται με τα φαινόμενα επιφανειακά πράγματα και όχι με την ουσία αυτών, καθόσον το κύριο ενδιαφέρον της ρητορικής είναι πώς θα πεισθούν οι άλλοι.
Επομένως, κατά τον Πλάτωνα, η ρητορική κινείται στο ευλογοφανές και όχι για το αληθινό, όπως συμβαίνει με τη διαλεκτική.13
Ετσι, σαν κατάληξη, σύμφωνα με τις Πλατωνικές απόψεις, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ένας ηγέτης πρέπει να αποφασίζει ως ένας διαλεκτικός επιστήμονας και ως ένας ρήτορας να πείθει τους άλλους για την ορθότητα της απόφασής του.
Επί πλέον δε, για την ικανότητα του ηγέτη ο Πλάτων θα πει: «εάν κάποιος άλλος δύναται να αντιλαμβάνεται το πράγμα και ως σύνολο και αναλυμένο στα μέρη του, τον ακολουθώ κατά πόδας στα ίχνη του σαν να ήταν Θεός».14
4. Το Μέτρον
Συνέπεια της διαλεκτικής αρχής και τέχνης θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αυτή του μέτρου, προκειμένου οι αποφάσεις του ηγέτη να εξασφαλίζουν και να διατηρούν την αρμονία και την ενότητα σε άνισες και αντιτιθέμενες καταστάσεις μέσα στη πόλη ή και σε οποιαδήποτε άλλη κοινωνική ομάδα την οποία διοικούν, για να μη καταστραφεί ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο από αυτές τις καταστάσεις.
Εργο πολύ δύσκολο κατά τον Πλάτωνα, ώστε να βρεθεί το μέτρο ανάμεσα στις αντιτιθέμενες συνθήκες, γι’ αυτό και παρομοιάζει την ανεύρεση και την εφαρμογή αυτής της αρχής με την υφαντική τέχνη, του στημονιού και του υφαδιού.15
Διότι, όπως θα επιβεβαιώσει και ο ίδιος ο Ηράκλειτος, κάθε αλαζονική υπέρβαση των ορίων του μέτρου και των ηθικών αξιών δεν αποτελεί μόνον ύβριν, αλλά θεωρείται και μεγάλη πηγή διαταραχής του πολιτικού βίου και εάν ήθελε συμβεί κάτι τέτοιο θα τρέχουμε να τη σβήσουμε περισσότερο από ότι σε μία πυρκαγιά.16
Με ανάλογο πνεύμα και πολύ έντονα μάλιστα θα μιλήσει για την αξία του μέτρου και της μεσότητας ο Δημόκριτος, χάριν της κοινωνικής ισορροπίας, αλλά και της ευδαιμονίας του ιδίου ανθρώπου, αποφεύγοντας να επιδιώκει την απόκτηση αγαθών πέραν από τις δυνατότητές του.17
Την αξία της μεσότητας θα επαναλάβει επίσης ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα, ο οποίος θα ορίσει αυτή ως μέτρο σε κάθε υπέρβαση και έλλειψη, τόσο στις πολιτικές πράξεις των αρχόντων, όσο και στις ηθικές πράξεις κάθε ανθρώπου χάριν της ευδαιμονίας του και την οποία θα επιτύχει όταν η αρχή της μεσότητας στους λόγους και στις πράξεις μας γίνει καθημερινή συνήθεια.18
Αλλά για να δοθεί η απάντηση του μέτρου, θα πει ο Πλάτων, πρέπει πρώτα-πρώτα να εξετασθεί, έστω και γενικά, η σχέση της υπερβολής και της έλλειψης, έτσι ώστε να μπορούμε να επαινούμε για την ορθότητα του μέτρου και να κατακρίνουμε την υπερβολή ή το αντίθετό της.
Και πάλιν όμως, για να συμβεί αυτό, δεν πρέπει να αρκούμεθα απλώς στη σύγκριση των σχέσεων μεταξύ των μεγεθών των πραγμάτων, ποιό είναι μεγαλύτερο και ποιό το μικρότερο, αλλά η σύγκριση και των δύο πρέπει να γίνεται ως προς την ουσία η οποία προσδιορίζει το μέτρο της σύγκρισης.
Αυτή η ως προς την ουσία του μέτρου σύγκριση των πραγμάτων, φαίνεται ότι αποτελεί και φυσικό νόμο.
Ετσι, εκείνο το πράγμα το οποίο ξεπερνά τη φύση του μέτρου, είτε στη συνομιλία μας είτε στις πράξεις μας, είναι η καλύτερη σύγκριση η οποία δείχνει καλύτερα τη διαφορά μεταξύ των αγαθών και των κακών πραγμάτων.
Να γιατί όλες οι τέχνες και οι επιστήμες αυτού του είδους, δηλαδή του λόγου και της πράξης, θεωρούνται ότι προσέχουν το περισσότερο και το λιγότερο από το μέτρο, όχι ως κάτι το οποίο δεν υπάρχει, αλλά ως μία αυστηρή πραγματικότητα, η οποία προστατεύει τα λόγια και τις πράξεις μας, με αποτέλεσμα κατ’ αυτό τον τρόπο η αρχή του μέτρου να σώζεται και να εφαρμόζεται ώστε οι τέχνες με τις επιστήμες να απεργάζονται έργα καλά και αγαθά.
Ετσι λοιπόν, χάριν των καλών και αγαθών έργων, τα οποία είναι και η ουσία του μέτρου, πρέπει υποχρεωτικά η υπερβολή και η έλλειψη, το μεγαλύτερο και το μικρότερο και όλα τα παρόμοια μεγέθη, να γίνουν σύμμετρα, όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά επίσης και ως προς το μέτρο το οποίο εκφράζει την δική τους κανονικότητα.
Εργο πολύ δύσκολο και κοπιαστικό, λέει ο Πλάτων, αλλά είναι αναγκαίο και δίκαιο να τίθεται αυτή η αρχή του μέτρου, για να μας δείξει ποιά είναι η καθαυτή ακρίβεια.
Τη ξεχωριστή αυτή τεχνική για την ανεύρεση του μέτρου ο Πλάτων αναγάγει στη μετρητική η οποία δύναται να έχει εφαρμογή σε όλες τις επιστήμες και τέχνες.
Συνίσταται δε αυτή στη συνεχή διαίρεση των ανομοίων ειδών και πραγμάτων μέχρι να κλείσει μέσα σε μία ομοιότητα όλα τα συγγενή στοιχεία και συμπεριλάβει αυτά στην ουσία ενός είδους, η οποία θα αποτελεί και το μέτρο σύγκρισης των διαφόρων μεγεθών μεταξύ τους.19
Αυτή η μετρητική τέχνη του Πλάτωνα χρησιμοποιείται σήμερα από τις Ενοπλες Δυνάμεις στις εκτιμήσεις των καταστάσεων των πολεμικών επιχειρήσεων προκειμένου να ληφθεί η ορθή απόφαση, διαιρώντας και συγκρίνοντας όλους τους παράγοντες τόσο μεταξύ τους, όσο και ως προς το μέτρο που εκφράζουν οι δικές μας δυνατότητες.
Αλλά αυτή η ίδια αρχή αποτελεί και τη μεθοδολογία για όλες τις άλλες επιστήμες και τέχνες, όπως λέει ο Πλάτων, προκειμένου να ληφθεί η σωστή απόφαση τόσον από τον ηγέτη, όσο και από τον επιστήμονα για οποιοδήποτε άλλο θέμα.
Αυτή η μεσότητα αποδίδεται και από το διάγραμμα του διοικητικού πλέγματος των ερευνητών της πολιτείας του Οχάϊο Robert Blake και Jane Mouton, το οποίο προέκυψε ύστερα από έρευνες και μελέτες επιβεβαιώνοντας τις φιλοσοφικές απόψεις του Πλάτωνα τόσο για όσα περί της υφαντικής τέχνης, όσο και περί μεσότητας μεταξύ αντιτιθεμένων παραγόντων και καταστάσεων, που λέει ο φιλόσοφος.20
Τέλος, από όσα περί της αρχής του μέτρου αναφέρθηκαν, για την επιτυχία της όλες οι αρετές του ηγέτη έχουν τη δικιά τους συμμετοχή, κυρίως όμως ταιριάζει η αρχή της σωφροσύνης, ως η πλέον κατάλληλη για την εξασφάλιση της αρμονίας στο κοινωνικό σύνολο σε αντιτιθέμενες καταστάσεις και η οποία μπορεί να συμβεί από μία καλή της αρχής του μέτρου διακυβέρνηση.
5. Η Ενότητα
Αυτή επίσης η αρμονία στην κοινωνία επιτυγχάνεται με την καλλιέργεια της ενότητας μεταξύ των πολιτών εκ μέρους των ηγετών.
Ετσι, εκτός από αρχή, η ενότητα αναδεικνύεται και ως ένας από τους βασικούς σκοπούς της ηγεσίας, για την επιτυχία του οποίου ο Πλάτων πάλι συνιστά την ίδια, όπως και για τις άλλες αρχές της ηγεσίας, την τέχνη του στημονιού και υφαδιού, μέσω των οποίων υφαίνεται το ύφασμα σε ένα ενιαίο δημιούργημα, όσο διαφορετικά και αν είναι τα συμπλεκόμενα στοιχεία του υφάσματος.
Πρέπει όμως να τονισθεί ότι, πέραν των άλλων διοικητικών πράξεων, η ενότητα των πολιτών κατ’ αρχήν απορρέει από το ήθος της προσωπικότητας αυτού του ίδιου του ηγέτη και το οποίον ήθος του, κατά τον Πλάτωνα, χαρακτηρίζεται από τις θεμελιώδεις αρετές: της φρόνησης, της σωφροσύνης, της δικαιοσύνης και της ανδρείας.21
Αλλά παράλληλα με το χάρισμα των αρετών ο ηγέτης πρέπει να έχει μία πλούσια μόρφωση σε όλο το φάσμα των επιστημών και κυρίως στις ανθρωπιστικές επιστήμες ψυχολογίας και κοινωνιολογίας, ώστε να μπορεί να απευθύνεται κατά τον αρμόζοντα τρόπο στο νου και στη ψυχή των πολιτών συμφιλιώνοντας αυτούς, σύμφωνα με την τέχνη της υφαντικής του Πλάτωνα.
Εάν όμως η παιδεία έχει μεγάλη αξία για τον ηγέτη, ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει για τους ίδιους τους πολίτες χάριν της μεταξύ τους ενότητας, διότι μόνον αυτή με τη βοήθεια της μουσικής έχει το προνόμιο της δύναμης να εντυπώνει τη συμφιλιωτική συνείδηση στους πολίτες, λαμβάνοντας την κατάλληλη γι’ αυτό το σκοπό αγωγή.
Θεωρεί βέβαια ο Πλάτων βασικό παράγοντα για την ενότητα των πολιτών την κατάλληλη αγωγή αυτών, αλλά δεν διαφεύγει της προσοχής του η ποιότητα των φιλικών δεσμών που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων, παρατηρώντας ότι οι φιλικοί δεσμοί ανάμεσα στους κακούς μεταξύ τους, αλλά και μεταξύ κακών και αγαθών, δεν είναι σταθεροί.
Οπότε σε αυτούς του κακούς πολίτες είναι αμφίβολα και τα αποτελέσματα της κατάλληλης αγωγής και προκύπτει η ανάγκη εφαρμογής των νόμων, προκειμένου από το φόβο των συνεπειών αυτών να διατηρείται η κοινωνική γαλήνη, όπως φαίνεται από τη νομολογία του Πλάτωνα.
Ενώ απεναντίας δεν έχουν ανάγκη της επίβλεψης των νόμων οι αγαθοί χαρακτήρες, στους οποίους η ευγένεια είναι έμφυτη και συμπληρώνεται με την κατάλληλη αγωγή, οι δε φιλικοί δεσμοί παραμένουν σταθεροί ανάμεσα σε αυτούς τους ανθρώπους.
Αλλά εάν πρόκειται για ενάρετους ανθρώπους, όσον ανόμοιοι και αν είναι στο χαρακτήρα τους και όσον αντίθετες τάσεις και ιδεολογίες αν έχουν μεταξύ τους, ο σύνδεσμος που τους ενώνει είναι θειότερος, από αυτόν μεταξύ των φαύλων, θα πει ο Πλάτων.22
Προφανώς υπ’ αυτή την έννοια της ανάπτυξης φιλικών δεσμών, έστω και αν είναι αντίθετα κατά τα άλλα, δέχεται και ο Ηράκλειτος την ενότητα των αντιθέτων, που φέρουν αρμονία στη φύση, αλλά και στην κοινωνία, ενώ κυρίως, όπως είναι γνωστό, τα αντίθετα κατά τον Ηράκλειτο μόνο συγκρούσεις και πολέμους προκαλούν.23
Με το αυτό πνεύμα και ο Αριστοτέλης αποφθεγματικά θα πει ότι: «Το όμοιο τέρπει και το ανόμοιο συμπληρώνει», ανάμεσα στις διανθρώπινες σχέσεις.24
Ανεξάρτητα όμως από την ανάλυση του Πλάτωνα για την ανάπτυξη και τη διατήρηση των φιλικών δεσμών μεταξύ των κακών και αγαθών, μεταξύ των ευγενών και των αγενών πολιτών, υποχρέωση του ηγέτη είναι, χρησιμοποιώντας όλη τη δύναμη της τέχνης του, να διατηρεί σε ενότητα αυτά τα αντίθετα στοιχεία χάριν της ευδαιμονίας όλου του κοινωνικού συνόλου.
Αυτή την ενότητα μέσα στην πόλη ο Πλάτων δεν την εξασφαλίζει με την κοινοκτημοσύνη των αγαθών, όπως έχει παρεξηγηθεί, αλλά αυτή επιτυγχάνεται με τη φυσική αρχή της δικαιοσύνης.
Και ως τέτοια ο Πλάτων θεωρεί την ενασχόληση του κάθε πολίτη μέσα στην πόλη με ένα μόνο επάγγελμα , αυτό για το οποίο η φύση του έχει δώσει την πιο μεγάλη επιτηδειότητα, αυτό δηλαδή το οποίο του ταιριάζει στη φύση και επομένως του ανήκει.
Ακόμα δίκαιο είναι να κοιτάζει ο καθένας τη δική του δουλειά και να μην ανακατεύεται σε πολλές άλλες.
Επομένως κάθε εκτροπή και υπέρβαση από αυτή την αρχή της δικαιοσύνης θεωρείται από τον Πλάτωνα μεγίστη βλάβη για την πόλη και ορθά δύναται να χαρακτηρισθεί ως κακουργία υψίστου βαθμού σε βάρος της ενότητας των πολιτών μέσα στην πόλη.
Ο συντονισμός όμως να ασχολείται ο καθένας στην πόλη με το επάγγελμα που ταιριάζει στη φυσική του επιτηδειότητα, αρχή η οποία σήμερα αποτελεί τη σύγχρονη σχολή ψυχολογίας του Καρόλου Γιούνγκ, ανήκει στον κάθε ηγέτη και ιδιαίτερα στην πολιτεία με την εφαρμογή του επαγγελματικού προσανατολισμού.
Μία αρχή από την οποία ο κάθε πολίτης θα αισθάνεται ικανοποιημένος, αλλά και στην πολιτεία θα υπάρχει πρόοδος, ευημερία και επί πλέον θα διατηρείται η αρμονία και η ενότητα στο σύνολο της κοινωνίας.
Δικαίως αυτή τη λειτουργία της αρχής της δικαιοσύνης για την κοινωνία παρομοιάζει ο Πλάτων σε προσωπικό επίπεδο με τη διαιρετότητα της ψυχής: το επιθυμητικό, το θυμοειδές και το λογικό, όταν η κάθε λειτουργία έχει το δικό της ρόλο, πλην όμως συντονίζονται από το λογικό, ώστε η κάθε προσωπικότητα να παρουσιάζει αρμονικά την ενιαία ενότητά της ως οντότητα.25
Αλλά εάν για τον Πλάτωνα η αρχή της δικαιοσύνης, ως ανωτέρω, εξασφαλίζει την ενότητα των πολιτών και την αρμονία μέσα στην πόλη, για τον Αριστοτέλη αυτά τα αγαθά της κοινωνίας επιτυγχάνονται περισσότερο με τη φιλία, διότι αυτή είναι συγγενέστερη με την ομόνοια και εχθρικότερη προς τη διχόνοια, ενώ σήμερα ενδιαφερόμεθα και μετριέται μεταξύ των πολιτών δυστυχώς η ιδεολογική πολιτική πόλωση.26
Την αξία καλλιέργειας της φιλίας μεταξύ των πολιτών, χάριν της ενότητας της κοινωνίας ως συνόλου, που περισσότερο από κάθε άλλη εποχή είναι σήμερα αναγκαία, τονίσθηκε, όπως είδαμε, από τον Πλάτωνα και ιδιαίτερα από τον Αριστοτέλη, αλλά και πριν από αυτούς επίσης από τον Δημόκριτο χάριν του κοινωνικού «ευεστώ».
Μεταξύ των άλλων για τη φιλία ο Δημόκριτος είπε επιγραμματικά: Η φιλία ενός συνετού ανθρώπου είναι πολύ καλύτερη από τη φιλία όλων μαζί των μη συνετών και ότι
η μετά των φαύλων συναναστροφή πολλαπλασιάζει την προς την κακία φυσική προδιάθεση των ανθρώπων.
Γι’ αυτούς τους λόγους, ο ίδιος, όπως και ο Πλάτων, χάριν επίσης του κοινωνικού «ευεστώ» θεωρεί απαραίτητη την αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών, αλλά και τη μόρφωσή τους για να μη πολλαπλασιάζεται η προς την κακία φυσική προδιάθεση των ανθρώπων, η οποία επί του ασφαλούς οδηγεί στην καταστροφή της κοινωνικής αρμονίας και ενότητας.27
Όπως είδαμε, μεγάλη είναι η σημασία η οποία από τους φιλοσόφους προσδίδεται στην αξία της ενότητας στην πόλη, έτσι ώστε τελικά ο Πλάτων διερωτώμενος να πει: Τι τέλος πάντων μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως μέγιστο αγαθό σχετικά με την οργάνωση και τους στόχους μίας πόλης και ποιο ως μέγιστο κακό;
Γνωρίζουμε λοιπόν να υπάρχει κανένα μεγαλύτερο για την πόλη και την κοινωνία της κακό, από εκείνο που την διασπά και από μία που είναι την κάνει πολλά κομμάτια ή μεγαλύτερο αγαθό από εκείνο, που την δένει μαζί και την κάνει μία;28
6. Πρωτοβουλία και Νόμος
Το αντιφατικό αυτό διώνυμο των αρχών της ηγεσίας αφενός μεν της ανάπτυξης πρωτοβουλίας εκ μέρους του ηγέτη και αφετέρου της πειθαρχίας αυτού στους νόμους, θα επιδιωχθεί να παρουσιασθεί ακολουθώντας για το θέμα αυτό το εξελικτικό σκεπτικό του Πλάτωνα στο έργο του «Πολιτικός» σε ελεύθερη απόδοσή του.
Εισέρχεται λοιπόν ο Πλάτων στην ανάπτυξη των σκέψεών του αναγνωρίζοντας ότι η επιστήμη διακυβέρνησης των ανθρώπων είναι η πλέον δύσκολη και συγχρόνως η πλέον σημαντική, που μπορεί κάποιος να αποκτήσει.
Και με αυτό το δεδομένο αρχίζει να ερευνά το θέμα διερωτώμενος μήπως δεν χρειάζονται να υπάρχουν οι νόμοι και είναι προτιμότερο να άρχει μόνον ο ενάρετος και επιστήμονας άρχοντας.
Ως παράδειγμα της ορθότητας αυτού του ισχυρισμού επικαλείται τους γιατρούς οι οποίοι εκδίδουν συνταγές για να θεραπεύσουν τους ασθενείς τους βασιζόμενοι στην επιστήμη τους και μόνον, ανεξάρτητα εάν υπάρχουν ή όχι νόμοι, εάν είναι πλούσιοι ή φτωχοί οι ασθενείς τους, θεραπεύοντας μάλιστα αυτούς αδιακρίτως, είτε με τη θέλησή τους, είτε χωρίς αυτή.
Ακόμα για τον ίδιο σκοπό επικαλείται το παράδειγμα του κυβερνήτη, ο οποίος προσηλωμένος στο συμφέρον του πλοίου και των επιβατών του, έχοντας την επιστήμη και την τέχνη του ως νόμο, χωρίς να υπάρχουν γραπτοί νόμοι, σώζει όλους αυτούς που διακινδυνεύουν μαζί του από την θαλασσοταραχή.
Ετσι ο Πλάτων καταλήγει στο πρώτο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαίο και αποκλειστικά σωστό μέσα στην πολιτεία να υπάρχουν αληθινοί και όχι φαινομενικά επιστήμονες ως άρχοντες, είτε άρχουν σύμφωνα με τους νόμους ή χωρίς νόμους, είτε με τη θέληση ή παρά τη θέληση των αρχομένων, είτε είναι φτωχοί, είτε είναι πλούσιοι.
Με αυτές τις σκέψεις του ο Πλάτων μέχρις εδώ, έδειξε ότι θέτει τον ενάρετο και επιστήμονα ηγέτη να έχει την πρωτοβουλία των αποφάσεών του, όχι μόνο για εκείνα τα θέματα για τα οποία οι νόμοι απουσιάζουν, αλλά κι γι’ αυτά που υπάρχουν νόμοι, αρκεί οι αποφάσεις τους να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα για το κοινωνικό σύνολο.
Βέβαια ο Πλάτων δεν παύει να θεωρεί την ηγεσία του άρχοντα πολύ οδυνηρή και τολμηρή χωρίς νόμους, αλλά το θέμα αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον και αξίζει ακόμα περισσότερο να ερευνηθεί.
Στη συνέχεια της έρευνάς του για το ίδιο θέμα, επικαλείται το επιχείρημα της ανομοιότητας των ανθρώπων και των περιπτώσεων των πράξεων αυτών, ενώ ο νόμος ως ανθρώπινο έργο δεν μπορεί να έχει απόλυτο και διαχρονικό χαρακτήρα ώστε να ισχύει για όλες τις περιπτώσεις και για όλους τους χρόνους.
Οπότε η τυφλή εφαρμογή αυτού του νόμου, μοιάζει με τον αυθάδη και αμαθή άνθρωπο ο οποίος δεν επιτρέπει σε κανένα να κάνει κάποιο ενάντιο από αυτό που έχει
αποφασίσει, ούτε επιτρέπει καμιά ερώτηση, ακόμα και αν έχει να προτείνει κάτι το καλύτερο από την εντολή που αυτός έδωσε.
Αλλά και ο νομοθέτης είναι αδύνατον να κάθεται κάθε στιγμή κοντά σε κάθε πολίτη και να του ορίζει ακριβώς τι οφείλει να κάνει, όσον άριστος επιστημονικά και αν είναι.
Υστερα από αυτή τη δεύτερη έκθεση των απόψεών του ο Πλάτων στο ερώτημα για την αναγκαιότητα να υπάρχουν νόμοι, όταν μάλιστα διαπιστώθηκε ότι δεν είναι ένα τέλειο ανθρώπινο έργο, καταλήγει προοδευτικά στο άλλο συμπέρασμα:
Ότι ο νομοθέτης θα θέσει και θα συντάξει εκείνους τους νόμους οι οποίοι ταιριάζουν στην πλειονότητα των πολιτών και στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ώστε συνολικά να αφορούν και τον καθένα χωριστά και για τις περιπτώσεις εκείνες οι οποίες δεν μπορούν να συμπεριληφθούν σε αυτούς τους γραπτούς νόμους, η αρχή της δικαιοσύνης να επαφίεται στα αρχαία έθιμα των προγόνων, παραμένοντας έτσι για αυτές τις άγραφες περιπτώσεις στην πρωτοβουλία του ενάρετου επιστήμονα ηγέτη.
Στη συνέχεια πάλι της έρευνάς του ο Πλάτων για το θέμα των πρωτοβουλιών εκ μέρους του επιστήμονα ηγέτη, θέτει εκείνη τη διάσταση του θέματος που αφορά την αλλαγή των νόμων.
Και εδώ επικαλείται το παράδειγμα των γιατρών, αλλά και των γυμναστών, οι οποίοι με μόνη δύναμη την επιστήμη τους αλλάζουν τις συνταγές χάριν της βελτίωσης της υγείας των ασθενών τους, μάλιστα ορισμένες φορές και χωρίς τη θέλησή τους.
Ενώ όμως φέρει αυτό το παράδειγμα για τις αλλαγές των νόμων προς το καλύτερο, συγχρόνως δηλώνει ότι ούτε για αστείο να φαντασθεί κάποιος ότι μπορεί να συμβαίνει παρόμοια κατάσταση για τα νομοθετήματα, διότι η πλειονότητα των πολιτών θέλει και τη δική τους συγκατάθεση για αυτές τις περιπτώσεις.
Αφου ο Πλάτων συνέκρινε και ζύγισε αμφότερες τις πλευρές του θέματος της αλλαγής των νόμων, παραμένει στην αξία της πρωτοβουλίας του ηγέτη για αυτές τις περιπτώσεις, εφόσον θα φέρει δικαιότερους και ωφελιμότερους για την κοινωνία νόμους, έστω και αν υποχρεωθεί να παραβεί τους γραπτούς νόμους και τα πάτρια έθιμα.
Μπορεί να κατηγορηθεί για πολλά σε αυτές τις περιστάσεις ο ηγέτης, δεν θα κατηγορηθεί όμως ότι αδίκησε και ότι έκανε κακό στην κοινωνία.
Σε αυτή τη φάση για την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων καταλήγει ο Πλάτων λέγοντας, ότι οι σωστοί άρχοντες μπορούν να τα κάνουν όλα χωρίς να κινδυνεύουν να πέσουν σε πλάνη, εφόσον μπορούν να φυλάγουν ένα μεγάλο κανόνα:
Να απονέμουν σε κάθε ευκαιρία στου πολίτες τελειότατα δικαιοσύνη με νου και επιστήμη και να είναι ικανοί να σώζουν αυτούς και να τους καθιστούν από χειρότερους καλύτερους.
Οπως φάνηκε καθαρά από όλες τις μέχρις εδώ έρευνες, ο Πλάτων απέδειξε ότι προσδίδει πρωτεύουσα αξία στις πρωτοβουλίες του επιστήμονα και ενάρετου ηγέτη, είτε υπάρχουν είτε δεν υπάρχουν νόμοι, εφόσον βέβαια οι πρωτοβουλίες του αυτές πρόκειται να κάνουν καλό στο κοινωνικό σύνολο.
Από το σημείο όμως αυτό η έρευνά του για την πρωτοβουλία και την πειθαρχία του ηγέτη στους νόμους παίρνει μία άλλη στροφή, προκειμένου να καταλήξει στο τελικό και οριστικό του συμπέρασμα, το οποίο αφορά και την πειθαρχία όλων στους ισχύοντες νόμους.
Η στροφή αυτή των σκέψεών του αρχίζει με τις αμφιβολίες του κατά πόσον υπάρχει αυτός ο τέλειος ηγέτης, ο οποίος να διαθέτει όλα αυτά τα θεϊκά χαρίσματα.
Αλλά και επειδή οι γιατροί μπορούν να φθάσουν στο σημείο να φονεύουν ακόμα και τους ασθενείς τους για να πάρουν χρήματα, οι δε κυβερνήτες πλοίων επίσης να μηχανεύονται διάφορους δόλους και να διαπράττουν κακουργήματα με τα ίδια κίνητρα, ακόμα και οι άρχοντες για να μην εκτρέπονται κάνοντας κακό αντί του καλού στην πόλη, ως επίσης και οι δάσκαλοι που διδάσκουν να μη περιφρονούν τους νόμους πρέπει, λέει ο Πλάτων, να θεσπισθούν νόμοι, οι οποίοι θα υπαγορεύουν τις υποχρεώσεις τους και όποιος παραβαίνει αυτούς να τιμωρείται με βαρύτατες ποινές και πρόστιμα.
Στη σύνταξη αυτή των νόμων συμμετέχουν όλες οι επαγγελματικές ομάδες, ώστε οι νόμοι να είναι δικαιότεροι και ωφελιμότεροι για το
κοινωνικό σύνολο και οι άρχοντες εκλέγονται ή κληρώνονται από όλες τις κοινωνικές ομάδες χωρίς διαχωρισμούς, εισάγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Πλάτων στον «Πολιτικό» του όσο το δυνατό δικαιότερες αρχές λειτουργίας μιάς ευνομούμενης Δημοκρατίας.
Συνεχίζοντας δε ο Πλάτων το σκεπτικό του σε αυτή την τελική στροφή των απόψεών του για την πειθαρχία πλέον στους νόμους, λέει: ότι εάν πρώτο μέλημα του νομοθέτη είναι η σύνταξη αρίστων νόμων, το δεύτερο, μετά από αυτό, το οποίο έχει να κάνει, είναι να επαγρυπνά ώστε να μην αφήνει μήτε ένα άτομο μήτε ένα πλήθος να πράττει οτιδήποτε ενάντια στους νόμους, που έχουν συνταχθεί, όπως είδαμε, κατά τον πλέον δίκαιο τρόπο από όλες τις επαγγελματικές ομάδες.
Ακόμα και στην περίπτωση κατά την οποία ο νόμος θεωρείται απαρχαιωμένος και ξεπερασμένος από τα πράγματα δεν επιτρέπεται, σύμφωνα με την τελική θέση του Πλάτωνα, ούτε ο άρχοντας να παραβαίνει αυτόν, διότι η ζημιά η οποία προκαλείται στο κοινωνικό σύνολο είναι μεγαλύτερη από αυτή η οποία συμβαίνει με την ισχύ του παλαιού νόμου.29
Παράδειγμα ιστορικό αφοσίωσης στους νόμους αποτελεί η αποδοχή της άδικης καταδίκης του σε θάνατο εκ μέρους του δασκάλου του Σωκράτη, ο οποίος δεν διέφυγε αυτόν παρά τις προτροπές των μαθητών του, διότι αισθανόταν χρέος να πειθαρχήσει στους νόμους, όσον άδικοι και αν ήταν και αφορούσαν την ίδια τη ζωή του, εφόσον δεν συνετέλεσε και ο ίδιος εγκαίρως στη δικαιότερη αλλαγή τους.30
Ο Πλάτων και στο καταληκτικό της ζωής του έργο, τους «Νόμους», παραμένει σταθερός στις προηγούμενες τελικές θέσεις του για την αφοσίωση στους νόμους, καθιστώντας αυτούς ισχυρότερους από τους άρχοντες και από αυτούς πλέον εξαρτά τη σωτηρία ή την καταστροφή της πολιτείας και της κοινωνίας γενικότερα.
Καταλήγει πλέον στο οριστικό του συμπέρασμα ότι όταν στην πολιτεία οι άρχοντες πειθαρχούν στους νόμους και οι νόμοι είναι κυρίαρχοι των αρχόντων, οι δε άρχοντες δούλοι των νόμων, τότε στην πολιτεία και στην κοινωνία όλη έρχονται όλα τα αγαθά του Θεού.31
Αλλά παραλλήλως αναγνωρίζει και την αναγκαιότητα να συμπληρώνονται και να εκσυγχρονίζονται οι νόμοι, προκειμένου αυτοί πάντοτε να είναι χρήσιμοι στην κοινωνία και να μη γίνονται οι νόμοι αιτία στάσεων και καταστροφών στην πόλη.
Γι’ αυτούς του λόγους επιβάλλεται κατά τον Πλάτωνα οι αλλαγές στους νόμους, όσο δύσκολο και αν είναι για τους άρχοντες-ηγέτες αυτό το έργο.32
Από όλες αυτές τις θέσεις του, για την αυθεντία σύνταξης και εφαρμογής των νόμων, όσο και για τις αλλαγές αυτών, αποδεικνύεται ότι ο Πλάτων υπήρξε ένας εξελικτικός και «ανοικτός», και όχι ένας «κλειστός» φιλόσοφος, όπως θέλει να παρουσιάσει αυτόν ο σύγχρονος φιλόσοφος Καρλ Πόππερ, παρουσιάζοντας επιλεκτικά ορισμένες απόψεις του μόνο από το έργο του η «Πολιτεία».
Γεγονός είναι ότι ο Πλάτων υπήρξε ένας εξελικτικός στις πολιτικές του απόψεις φιλόσοφος, διότι σε κάθε εποχή η κυρίαρχη συνείδησή του ήταν η σωτηρία της πόλης και η ενότητα της κοινωνίας.33
Αυτή η εξελικτική πορεία των σκέψεών του μεταξύ των πρωτοβουλιών και της απόλυτης πειθαρχίας στους νόμους, φάνηκε και στην παραπάνω συνοπτική έκθεση των απόψεών του από την έρευνά του για το θέμα αυτό στο έργο του ο «Πολιτικός» και στο οποίο ναι μεν καταλήγει οριστικά στο συμπέρασμα της απόλυτης εφαρμογής των νόμων σε άρχοντες και απλούς πολίτες, πλην όμως δεν παύει να είναι καταγεγραμμένες με ισχυρή επιχειρηματολογία και η αξία των πρωτοβουλιών εκ μέρους του επιστήμονα ενάρετου ηγέτη, εφόσον πρόκειται να ωφελήσουν την κοινωνία.
Μία πρωτοβουλία την οποία δείχνει να σέβεται και ο Αριστοτέλης, ο οποίος αν και υποστηρίζει και αυτός την απόλυτη εφαρμογή των νόμων, εισάγει όμως την αρχή της επιεικίας για ελάχιστες και ορισμένες περιπτώσεις και για τις οποίες βέβαια το επιεικές είναι υπέρτερον του δικαίου, διότι ο νόμος έχει γενικές διατάξεις.34
Αρχή της επιείκιας, η οποία έχει και σήμερα εφαρμογή στην απόδοση της δικαιοσύνης, όπως εξακολουθεί να ισχύει και η αρχή της πρωτοβουλίας εντός όμως των πλαισίων της πειθαρχίας στους νόμους και στους κανόνες λειτουργίας της ευνομούμενης κοινωνίας.
Ετσι σύμφωνα με τη στρατιωτική αντίληψη, ως πρωτοβουλίες του ηγέτη θεωρούνται εκείνες οι πράξεις του οι οποίες δεν καθορίζονται από τους νόμους και τις διαταγές, αλλά απορρέουν από το προς εκτέλεση έργο του ηγέτη και είναι σύμφωνες με το πνεύμα των νόμων και των διαταγών.
Η πρωτοβουλία καλλιεργείται ως αρετή στους ηγέτες, πλην όμως απαιτείται από αυτούς να έχουν εφευρετικότητα, προβλεπτικότητα και τόλμη, προσόντα ανάλογα με αυτά τα οποία ο Πλάτων πρεσβεύει για τον επιστήμονα και ενάρετο άρχοντα γι’ αυτές τις περιπτώσεις της πρωτοβουλίας.
Απεναντίας στην παιδεία των στρατιωτικών ηγετών τονίζεται με έμφαση ότι η αδράνεια και η απραξία λόγω έλλειψης νόμων και διαταγών δεν δικαιολογούνται για τον ηγέτη.35
Ετσι λοιπόν σήμερα οποιοσδήποτε λειτουργός της πολιτείας και ιδιαίτερα οι ηγέτες αυτής, καλούνται στα καθήκοντά τους να εφαρμόζουν αυτό το διώνυμο της αρχής, αφενός μεν της απόλυτης πειθαρχίας προ στους ισχύοντας νόμους και αφετέρου της ανάπτυξης πρωτοβουλιών εκεί που ο νόμος δεν προβλέπει για κάποιες περιπτώσεις, προκειμένου η πολιτεία και γενικότερα η κοινωνία να λειτουργεί ομαλά, αρμονικά και προοδευτικά, χωρίς τριβές, εμπόδια και οπισθοδρομήσεις.
Οσον όμως και αν είναι διακριτά τα όρια μεταξύ της πειθαρχίας και της πρωτοβουλίας, δεν παύει να εμπεριέχουν ασάφεια, ώστε ορθά θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως αντιφατικές αρχές και δικαίως η αξία ενός ηγέτη κρίνεται σε αυτές τις οριακές θέσεις, όταν ενεργεί όχι προς ίδιον όφελος, αλλά προς όφελος της πόλης, όπως ο Πλάτων έλεγε και ως εξ αυτού η απόφαση του ηγέτη σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτεί επιστήμη και αρετές.
Τέλος, ιδιαίτερα ασχοληθείς ο Πλάτων με την πολιτική φιλοσοφία, κατ΄ εξοχήν επιστήμη της ηγεσίας, δεν παύει σε όλα τα παρόμοια έργα του να τονίζει με έμφαση για την αρμονική λειτουργία της πόλης, αφενός την αξία των αρίστων νόμων οι οποίοι να αποβλέπουν στο καλό και μόνο του κοινωνικού συνόλου και αφετέρου στην επιλογή και στην εκλογή των κατάλληλων επιστημόνων και ενάρετων αρχηγών, οι οποίοι να διακατέχονται από τη συνείδηση και μόνο προσφοράς προς την κοινωνία και όχι προς εξυπηρέτηση προσωπικών ωφελειών και επιδιώξεων, τότε λειτουργεί ομαλότερα και το διώνυμο των αρχών της πρωτοβουλίας και της πειθαρχίας στους νόμους.
7. Συγκρίσεις
Από όλη την παραπάνω διαδρομή στις Πλατωνικές αρχές ηγεσίας, τόσον από αυτές του μέτρου και της διαλεκτικής, όσο και από τις άλλες της ενότητας και της πειθαρχίας στους νόμους, διαφάνηκε καθαρά ότι όλες έχουν ως μοναδικό προσανατολισμό την «ευδαιμονία» των πολιτών και του κοινωνικού συνόλου, έχοντας ως κυβερνήτη αυτής της πορείας του επιστήμονα και ενάρετο ηγέτη, ο οποίος με ξεχωριστή τέχνη εφαρμόζει τις αποφάσεις του.
Σε αυτό το ίδιο Πλατωνικό πνεύμα έχουν δομηθεί και οι σύγχρονες αρχές και η τέχνη ηγεσίας, τις οποίες καλείται να εφαρμόζει και σήμερα επιτυχώς ο επιστήμων ηγέτης, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει το έργο του και τις δυνατότητες των πολιτών προς εκπλήρωση του έργου αυτού, χάριν της δικής τους ευημερίας.
Είναι ο ικανός εκείνος ηγέτης, ο οποίος με τέχνη θα οργανώσει και θα κατανείμει καταλλήλως το προς εκπλήρωση έργο της πολιτείας και ο οποίος με ξεχωριστή διαλογική επιτηδειότητα θα συνεργάζεται με τους πολίτες, ώστε με πνεύμα ενότητας, ασισιοδοξίας και πειθαρχίας όλοι να εργάζονται για το καλό του κοινωνικού συνόλου.36
Εαν όμως οι σύγχρονες αρχές ηγεσίας, αν και προερχόμενες με διασκευή από στρατιωτικό εγχειρίδιο, των οποίων το πνεύμα τους διέπεται από δυναμικό χαρακτήρα, είναι μέσα στα ίδια πλαίσια της ηθικής των Πλατωνικών αρχών, χάριν του καλού της κοινωνίας, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις αρχές του ηγεμόνα του Νίκολο Μακιαβέλι, οι οποίες διατυπώθηκαν με αποκλειστική επιδίωξη την προσωπική ωφέλεια του ηγεμόνα.
Αξίζει να αναφερθούν ορισμένες από αυτές χάριν του λόγου το αληθές και για τις οποίες ο Νίκολο Μακιαβέλι λέει:
Στο ζήτημα εάν ο ηγεμόνας θέλει να θεωρείται φιλεύσπλαχνος και όχι σκληρός, αν είναι καλύτερο να τον αγαπούν παρά να τον φοβούνται ή το αντίθετο, η απάντηση είναι ότι θα ήθελε και το ένα και το άλλο, αλλά επειδή είναι δύσκολο να συνδυασθούν αυτά μαζί, είναι πολύ πιο ασφαλές να τον φοβούνται παρά να τον αγαπούν, όταν πρόκειται να στερηθεί το ένα από τα δύο.
Υπάρχουν δύο είδη αγώνα: ο ένας με τους νόμους, ο άλλος με τη δύναμη: ο πρώτος ταιριάζει στον άνθρωπο, ο δεύτερος στα θηρία.
Αλλά επειδή ο πρώτος πολλές φορές δεν φθάνει, χρειάζεται να καταφύγει κανείς στο δεύτερο.
Γι’ αυτό ένας ηγεμόνας είναι απαραίτητο να ξέρει να χρησιμοποιεί και το θηρίο και τον άνθρωπο.
Χρειάζεται να είναι αλεπού για να αναγνωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους.37
Από τα δύο αυτά παραδείγματα, αλλά και από όλους τους άλλους κώδικες αρχών τους οποίους ο Νίκολο Μακιαβέλι άφησε στο ομώνυμο σύγγραμμά του για τον ηγεμόνα, έδειξε καθαρά ότι αυτοί έχουν μόνον ωφελιμιστική ηθική, η οποία αποβλέπει στο συμφέρον και μόνο του ηγεμόνα.
Οσο και αν έχουν κάποιον πραγματικό χαρακτήρα, είναι εντελώς αντίθετες προς την ηθική αυτή των Πλατωνικών αρχών, οι οποίες εφαρμόζονται από τον ενάρετο επιστήμονα ηγέτη και αποβλέπουν αποκλειστικά και μόνο στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου.
Οι Μακιαβελικές αρχές είναι προσωρινές, δεν αντέχουν στο χρόνο και διαιρούν την κοινωνία.
Ενώ οι Πλατωνικές εξελίσσουν, ενώνουν, ενδυναμώνουν και διατηρούν σε ευημερία την κοινωνία.
Οι διανθρώπινες σχέσεις δεν καλλιεργούνται στη Μακιαβελική, αλλά στην Πλατωνική ηθική των αρετών και της φιλίας μεταξύ των πολιτών.
8. Επίλογος
Οι αρχές και η τέχνη της ηγεσίας, ως καταστάλαγμα της ανθρώπινης εμπειρίας, αποτελούν απαραίτητο και αναγκαίο συμπλήρωμα της φύσης των αρετών του ηγέτη, προκειμένου να είναι αποτελεσματικός στο έργο του επ’ ωφελεία της κοινωνίας.
Με εκτίμηση
Αρης Διαμαντόπουλος
Σημειώσεις – Σχόλια
1. Πλάτων. Μένων. 90b, 96b, 99b. Μετάφραση-Σχόλια. Βασίλης Τατάκης-Ηλίας Λάγιος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα
2. Πλάτων, Πρωταγόρας. 319b, 319d, 352b. Μετάφραση-Σχόλια Αλέξανδρος Γαληνός. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα.
3. Αρης Διαμαντόπουλος. Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ηθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Τόμοι 1ος-2ος. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα 1999. Αποσπάσματα διασκευασμένα αποτελούν την παρούσα εργασία: «Αρχές Ηγεσίας κατά Πλάτωνα».
4. Πλάτων. Αλκιβιάδης Α΄ 118d. Μετάφραση-Σχόλια Ε.Κ. Λιακάκος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
5. Πλάτων. Πολιτικός. 259a, 259b, 259c, 278e, 279b, 283a, 300e. Μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια. Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα
6. Πλάτων. Σοφιστής. 253. Μετάφραση-Σχόλια. Δημήτριος Γληνός. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
7. Πλάτων. Θεαίτητος. 187a. Μετάφραση-Σχόλια. Βασίλης Τατάκης. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα
8. Πλάτων. Πολιτικός. 285c-287a. Μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
9. Πλάτων. Σοφιστής. 242c, 243a. μετάφραση-Σχόλια. Δημήτρης Γληνός. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
10. Αρης Διαμαντόπουλος. Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ηθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Αντίκρουση κριτικής Καρλ Πόππερ. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα 1999. Αποσπασματική διασκευή αποτελεί και η παρούσα εργασία: «Αρχές Ηγεσίας κατά Πλάτωνα».
11. Πλάτων. Πολιτεία. 534d. Μετάφραση-Σχόλια. Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρης. Αθήνα 1963.
12. Πλάτων. Φαίδρος. 266c. Μετάφραση-Σχόλια. Στέφανος Χ.Παππάς. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα.
13. W.K.C. Guthrie. Οι Σοφιστές. Ρητορική και φιλοσοφία. Σελίδες 221, 222, 225, 226. Μετάφραση Δαμιανός Τσεκουράκης.
14. Πλάτων. Φαίδρος. 266b. μετάφραση-Σχόλια. Στέφανος Χ.Παππάς. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
15. Πλάτων. Νόμοι. 690e, 693c, 875b. Μετάφραση-Σχόλια Κων/νος Φίλιππας. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
Πλάτων. Φαίδρος. 246b. Μετάφραση-Σχόλια. Στέφανος Χ.Παππάς. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα.
16. Κων/νος Δ.Γεωργούλης. Ηράκλειτος. Απόσπασμα 43. Σελίδα 204. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλιος». Τόμος Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Αθήνα.
17. Αρης Διαμαντόπουλος. Δημόκριτος. Κοινωνικό «Ευεστώ». Ανέκδοτη χειρόγραφη εργασία στο αρχείο του.
18. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Βιβλίο Β. Κεφάλαια 5-6. 1108b15, 1108b25-30, 1108b35-40, 1109a, 1109a25. Βιβλίο Γ΄. Κεφάλαια 13, 14, 15. Μετάφραση-Σχόλια Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
19. Πλάτων. Πολιτικός. 283a, 283b-284c, 284c-285c. μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
20. Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ. Σύγχρονες Απόψεις της Σχολής Πολέμου των ΗΠΑ Περί Ηγεσίας. Μετάφραση Ανδρέας Καλατζάκος. Στρατιωτική Επιθεώρηση. Αθήνα. Απρίλιος 1975.
21. Αρης Διαμαντόπουλος. Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ηθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Οι Αρετές του Ηγέτη. Σελίδες 115-154. Διδακτορική διατριβή Τομέα Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήνα 1999.
22. Πλάτων. Πολιτικός. 309d, 309e, 310a. Μετάφραση-Σχόλια Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελου Παπανούτσου. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
23. Αρης Διαμαντόπουλος. Ηράκλειτος. Ανέκδοτη χειρόγραφη εργασία στο αρχείο του.
24. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Περί Φιλίας. Μετάφραση-Σχόλια Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
25. Πλάτων. Πολιτεία. 357b-d, 367c-d, 368e-369a, 433a-b, 433b, 433d, 433e, 434c, 435b, 436a-e, 439c-440d, 441d-e, 442c-d, 443d-444a, 557a-d, 559b-c, 561a, 561e, 562c, 563e-564a. Μετάφραση-Σχόλια. Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρης. Αθήνα 1963.
26. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. 1155a25, 1155b5, 1155b35. Βιβλίο 8ο. Κεφάλαια 1, 2, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 15, 16. Βιβλίο 9ο .εφάλαια 4, 6, 9, 10, 11, 12. Μετάφραση-Σχόλια. Ανδρέας Δαλέζιος. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
27. Κων/νος Δ.Γεωργούλης. Δημόκριτος. Αποσπάσματα 98, 99, 101, 103, 106, 107, 109, 188. Σελίδες 238, 239, 242. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό «Ηλιος». Τόμος Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Αθήνα.
- Αρης Διαμαντόπουλος. Δημόκριτος. Κοινωνικό «Ευεστώ». Ανέκδοτη χειρόγραφη εργασία στο αρχείο του.
28. Πλάτων. Πολιτεία. 462a-c. Μετάφραση-Σχόλια Κων/νος Δ.Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρης. Αθήνα 1963.
29. Πλάτων. Πολιτικός 292d-293e, 293e-295b, 295c-e, 296a-297c, 297d-300c. Μετάφραση-Σχόλια. Ηλίας Λάγιος. Επιμέλεια Ευάγγελος Παπανούτσος. Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Αθήνα.
ΠΗΓΗ
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
